Jak myśleć o tym, co nie do pomyślenia

Prezentowany w niniejszym numerze Avantu artykuł Davida Kirsha to świetny przykład tego, jak dużo może wnieść do nauk kognitywnych kilka relatywnie prostych badań, zrealizowanych bez wykorzystania zaawansowanych technologicznie metod typu neuroobrazowanie, poświęconych banalnym na pierwszy rzut oka kwestiom. Wybrane wyniki badań Kirsha nad tańcem oraz techniką markowania zaprezentowano polskiemu czytelnikowi w tekście „Myślenie za pomocą ciała” (Avant T/2012). Zamieszczony w tym numerze tekst to zdecydowanie obszerniejsze omówienie wyników wywiadów, obserwacji oraz eksperymentów z udziałem 10 tancerzy oraz choreografa tworzących zespół Random Dance. Nie jest to jedynie raport z badań: wychodząc od analiz tańca, Kirsh omawia szereg kwestii zarówno natury teoretycznej, jak i praktycznej

The Cognitive Closure of Science. Case study_the Discourse about the Etiology of AIDS, 1981-1986

As the sociology of scientific knowledge has revealed, research fields may legitimize frequently maintain oi hypotheses independently or in the absence of experimental data or other empirical evidence constituting conclusive scientific proof in accordance with declared rnethodological standards. This essay aims to show certain of the mechanisms and social factors that allow scientific discourse to function as a self-referential system, i.e., in an autonomous manner in regards to the border conditions of empirical experience, as described by W. Quine. I particularly concentiate here on how the organization of scientific work in selected disciplines can result in the local findings of individual laboratories being quickly transformed into unrevisable facts (black boxes). The phenomenon of the self-reference of scientific discourse is well illustrated by the case of the debate on the cause of AIDS. This discourse was so configured that by referring to one another and by theoretical imputation researchers caused the hypothesis on the causal relation between HIV and AIDS to begin to be accepted as an indisputable fact, even though the corroborating evidence had not appeared in the meantime

Zawłaszczone państwa, sieci społeczne i wyobraźnia socjologiczna: krytyczna analiza koncepcji state capture

Od 1999 roku trwają badania nad specyficzną formą korupcji, określaną mianem zawłaszczenia państwa (state capture). Odnosi się ona do działań grup i jednostek podejmowanych z zamiarem wywarcia wpływu w celu uzyskania korzystnych dla siebie ustaw, regulacji, dekretów i programów rządowych. Artykuł stanowi rekonstrukcję ekonomicznych badań nad tym zjawiskiem. Tekst omawia zakrojone na szeroką skalę badania o nazwie Business Environment and Enterprise Performance Survey (BEE PS) realizowane przez Bank Światowy oraz EBOR. Część pierwszą zamyka analiza recepcji badań nad zawłaszczeniem przez polskich badaczy. Druga część artykułu stanowi socjologiczną krytykę badań nad zawłaszczeniem. Tekst ukazuje ograniczenia narzędzi ekonomicznych w dziedzinie analiz zjawisk korupcyjnych i aferowych. Trudności metodologiczne naukowych analiz zjawisk zakulisowych omówiono na przykładzie afery polityczno-gospodarczej znanej pod nazwą „Trójkąt Buchacza”. Tekst zamyka próba socjologicznej reinterpretacji koncepcji zawłaszczenia państwa

Czy technika pozbawia nas pracy? Bezrobocie technologiczne w perspektywie Teorii Aktora-Sieci

Problem wpływu innowacji technologicznych w dziedzinie produkcji na zatrudnienie jest szeroko dyskutowany w ekonomii. Debaty wokół kwestii tak zwanego bezrobocia technologicznego trwają już od początku XIX wieku, jednakże wiele aspektów tego zjawiska umyka refleksji ekonomicznej. Odwołując się do perspektywy teorii aktora−sieci postaram się wskazać te procesy, związane z bezrobociem technologicznym, które pozostają nieuchwytne dla ekonomii. Wychodząc od rozwijanej w ramach teorii aktora−sieci specyficznej koncepcji nowoczesności, pokażę, że to nie sama technika, jak sugeruje ekonomiczna koncepcja bezrobocia technologicznego, lecz skomplikowany splot czynników społecznych i technologicznych prowadzi do wypierania i marginalizowania ludzi w sieciach produkcyjno−usługowych

Social Machines and Patterns of Natural Sciences: On Some Implications of Science and Technology Studies

We propose new articulation of the differences between the natural sciences and the social sciences. Drawing on science and technology studies (STS) we reconstruct the organizational and cognitive mechanisms of a certain type of natural sciences, one which is referred as laboratory science or highconsensus, rapid discovery sciences. The key features of those sciences crucial for their cognitive and engineering success include: ' experimental reproduction of the studied phenomena in the laboratory; ' laboratory interventions and modifications of the phenomena thus evoked and broadly understood scientific 'tinkering'; ' attempts to transfer the artificial arrangements developed in laboratory to non-laboratory settings. The STS perspective not only helps us to explain the differences in status and effectiveness between the social sciences and the natural sciences. It also allows us to formulate certain generai recommendations for the development of the social sciences. We attempt to show that sociologists are able to implement engineering projects in certain domains of social reality, projects involving the creation of closed sociotechnical systems-analogous to the ones which are generated by natural laboratory sciences. We refer to those systems as'social machines' and the proposed research methodology is called'synthetic methodology'

Between Contestation and Conformism: Cluster Analysis of the Poles’ Attitudes During the Second Wave of the COVID-19 Pandemic

The aim of the article is to identify the factors that contribute to the differentiation of attitudes towards the coronavirus pandemic in three areas: 1) course of the pandemic; 2) evaluation of the actions of various actors in the fight against the pandemic; and 3) assessment of the restrictions introduced during the pandemic. The analysis is based on a survey conducted among the Polish population. A hierarchical cluster analysis procedure was conducted on the 15 variables using Ward’s method. We distinguished five groups: 1) dissenters, 2) government’s critics, 3) conformists, 4) critical conformists and 5) bystanders. Based on the cluster analysis we argue that: various models of social compliance with restrictions and of crisis management can be identified during pandemic, pandemic followed different trajectories for different groups and was differently experienced, the credibility of the statistics is an important element in shaping attitudes towards the pandemic

A-socjo-logia choroby. Studium kontrowersji wokół etiologii, diagnozy i terapii ADHD

Tekst stanowi rekonstrukcję społecznych i naukowych kontrowersji wokół ADHD; przyczyn i natury, sposobu diagnozowania oraz leczenia tej choroby. Spory wokół tej jednostki diagnostycznej ujawniają między innymi, jak na drodze redefinicji stopniowo poszerza się grupa osób diagnozowanych jako cierpiące na ADHD, oraz to, jakie zachęty i naciski sprzyjają diagnozowaniu tej jednostki. ADHD dyskutowane jest w kontekście procesów medykalizacji, jurydyzacji oraz disease mongering. Analiza kontrowersji wokół ADHD jest istotna, gdyż jednostka ta jest silnym regulatorem ludzkich działań, a jej zdiagnozowanie może mieć istotne konsekwencje dla rozwoju oraz sposobu postrzegania osoby zdiagnozowanej. Pamiętać należy również o terapii ADHD, w której wykorzystuje się kontrowersyjne substancje farmakologiczne. Ramę analizy stanowią koncepcje zaczerpnięte z teorii aktora-sieci. Tekst zamykają sugestie dotyczące strategii społecznego zarządzania analogicznymi kontrowersjami

A-socio-logy of psychiatric disorder. A study of controversies surrounding etiology, diagnosis and therapy of ADHD

The aim of this article is to analyze the controversies surrounding ADHD and the process whereby this psychiatric unit was formed and constituted as a social and scientific fact. We focus mainly on the arguments around ADHD in the United States – this is dictated by significant differences between the ways to define and treat this disorder between various countries (Bonati 2006; Cohen 2006: 14). The above mentioned controversies make us conscious of the fact that despite what a considerable number of psychiatrists, scientists and other “spokespeople” for the entity that is ADHD claim, the dominating approach to this disorder has not been based on self-evident, irrefutable scientific findings. What is more important, however, is that the quarrelling actors reveal the circumstances and the way in which the definition, as well as the methods of researching and treating ADHD were formed

Socjologia wobec design thinking

Design thinking (DT) is emerging today in many contexts – from business to education to social innovation – as an attractive method for solving a broad range of problems. However, despite its popularity and the fact that the approach utilises concepts and research methods borrowed from sociology and other social sciences, it has received surprisingly little attention within sociological reflection. The purpose of this article is to fill this gap by discussing the main assumptions of the design thinking approach, and first and foremost by making a sociological critique of it and presenting possible options for how sociology as a discipline might react to its popularity. The article is discussion-based and inspired by research in science and technology studies (STS), the critical approach in sociology, and Pierre Bourdieu's concept  of the institutional field. The results of the analysis presented here show in what sense design thinking can be attractive to sociology as a discipline - not just as a certain set of tools, but as a different and at the same time inspiring cognitive perspective (accepting provisionality and pragmatism), pursuing to some extent the agenda of synthetic sociology. At the same time, the article shows that the approach is susceptible to criticism for operating with simplistic assumptions, for being solutionist, and for its entanglement in socio-economic dependencies.Design thinking (DT, myślenie projektowe) pojawia się dziś w wielu kontekstach – od biznesu, przez edukację, po innowacje społeczne – jako atrakcyjna metoda rozwiązywania szerokiego zakresu problemów. Jednak mimo jego popularności oraz faktu, że podejście to wykorzystuje pojęcia i metody badawcze zapożyczone z socjologii i innych nauk społecznych, zaskakująco mało uwagi poświęca się mu w refleksji socjologicznej. Celem tego artykułu jest uzupełnienie tej luki nie tylko przez omówienie głównych założeń podejścia design thinking, ale przede wszystkim przez dokonanie jego socjologicznej krytyki oraz przedstawienie możliwych wariantów reakcji socjologii jako dyscypliny na popularność tego podejścia. Artykuł ma charakter dyskusyjny i jest inspirowany badaniami z zakresu studiów nad nauką i technologią (STS), podejściem krytycznym w socjologii oraz koncepcją pola instytucjonalnego Pierre’a Bourdieu. Wyniki przedstawionej analizy pokazują, w jakim sensie design thinking może być atrakcyjne dla socjologii jako dyscypliny – nie tylko jako pewien zbiór narzędzi, ale jako odmienna, a przy tym inspirująca perspektywa poznawcza (akceptująca prowizoryczność i pragmatyzm), realizująca w pewnym stopniu program socjologii syntetycznej. Jednocześnie artykuł pokazuje, że podejście to jest podatne na krytykę jako operujące uproszczonymi założeniami, solucjonistyczne i uwikłane w społeczno-ekonomiczne zależności

Koniec socjologii, jaką znamy, czyli o maszynach społecznych i inżynierii socjologicznej

Socjologia staje wobec poważnego zagrożenia: wiele nowopowstałych subdyscyplin przyrodoznawstwa i matematyki rości sobie prawa do niektórych obszarów problematyki społecznej. Nie są to jednak wyłącznie znane od dawna próby zredukowania problematyki socjologii do praw fizyki czy biologii (vide socjobiologia czy memetyka). Przykładowo, część problematyki socjologicznej cieszy się coraz większym zainteresowaniem kognitywistów oraz badaczy sztucznej inteligencji. Hipotetycznie można przyjąć scenariusz, w którym w ciągu kilku dziesięcioleci dyscypliny inne niż socjologia zaoferują powszechnie przyjmowane i uznane wyjaśnienia procesów społecznych. W takim przypadku socjologom – wydaje się – pozostaną do wyboru dwie opcje. Pierwsza, zgodnie z którą socjologia może trwać w swojej dotychczasowej postaci. Wtedy potencjalną konsekwencją jest marginalizacja lub częściowe zdominowanie przez dyscypliny wywodzące się z przyrodoznawstwa i matematyki. Alternatywą jest przynajmniej częściowe porzucenie przez socjologów dotychczasowych podejść do rzeczywistości społecznej i przyjęcie modelu funkcjonowania opartego na metodologii syntetycznej, wykorzystanie laboratoriów i majsterkowanie