Z podatkami lub bez. Dwie odmienne wizje reformowania państwa prezentowane przez szlachtę chełmską i lubelską w dobie sejmu konwokacyjnego z 1764 roku

Trzy dekady panowania Augusta III to nie tylko czas największego kryzysu szlacheckich instytucji ustrojowych, ale też okres, kiedy dojrzewała myśl o potrzebie gruntownej przebudowy państwa. Publicyści od dawna piętnowali wady, które na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci z niegroźnych, acz uciążliwych bolączek przerodziły się w istotne problemy zagrażające dalszemu istnieniu państwa. W chwili śmierci króla przekonanie o konieczności zmian było wśród szlachty dość powszechne. Jednakże zasadnicza różnica polegała na zakresie tych reform; celach, ku którym należy zmierzać, i kosztach, jakie można ponieść, by te cele osiągnąć. Sejmiki przedkonwokacyjne wyraźnie pokazały, jak przebiega ta linia podziału, a prezentowane zgromadzenia: chełmskie i lubelskie, dobrze oddają podejście szlachty do problemu zmian. O ile to pierwsze jest gotowe ponosić ciężary związane z procesem uzdrawiania państwa, to szlachta lubelska chciałaby dokonać reform, nie biorąc na siebie obowiązku ich finansowania.The three decades of reign of King Augustus III was not only the time of the worst crisis of the systemic institutions of the nobility, but also the period when the concept of thorough repair of the state was ripening. The commentators have long reviled the failures that over the decades turned the harmless yet troublesome nuisances into significant problems threatening the further existence of the state. At the moment of the king’s death, the conviction about the necessity of changes was quite widespread among the nobility. Yet the profound differences lay in the scope of the reforms, especially the objectives to be reached, and the costs that could be incurred to achieve them. The pre-convocation Sejmiki (Covens or, literally, “little parliaments") showed clearly where the line of division runs, and the convocations of the Land of Chełm and the Land of Lublin portray in detail the approach of the nobility to the problem of changes. As far as the first was ready to carry the burden incurred by the process of healing the state, the nobility of Lublin Region wanted to introduce reforms without any obligation to finance them.Die drei Jahrzehnte unter der Herrschaft von August III. waren eine Zeit der wohl tiefsten Krise der vom Adel gestalteten Staatsorgane; in der selben Zeit reifte aber auch die Überzeugung von der nötigen Umwandlung des Staates. Zahlreiche Publizisten prangerten die Mängel an, die aus ungefährlichen, doch lästigen Übeln in den letzten Jahrzehnten zu wesentlichen Problemen weiterer Staatsexistenz wurden. Im Zeitpunkt des Königstodes war die Überzeugung des Adels über notwendige Reformen recht üblich. Die Reformvorschläge hatten jedoch sehr unterschiedlichen Umfang; Verschieden waren auch die Ziele und Kosten, die vertretbar wären, um diese zu erreichen. Die Adelsversammlungen vor dem Konvokationsreichstag zeigten sehr deutlich, wo die Trennlinie liegt und die beiden in dem Beitrag dargestellten Versammlungen, von Chełm und von Lublin, stellen die Einstellung des Adels gegenüber der Reformproblematik gut dar. Wenn die Ersterwähnte sich bereits erklärte, die Lasten der Staatssanierung zu tragen, begrüßte das Adel aus Lublin zwar die Reformen, doch ohne die Pflicht deren Finanzierung übernehmen zu wollen

Sowieckie prawo wyznaniowe w latach 1917–1922. Podstawy ideologiczne i prawne

The article presents the ideological and legal foundations of the Soviet religious policy in 1917–1922, when the theoretical assumptions that formed the basis of the new government’s attitude to religion as such were transformed into its practical approach to religious associations present in the space of the functioning of the Bolshevik state. Attention was drawn to two basic issues: (1) the attitude towards religion in the theoretical considerations of Russian Marxists both before and after the Bolsheviks took power in Russia, and (2) the legal acts issued by the new power regarding the place of religion in the slowly emerging reality in the first five years of its existence. Both the ideology and the law itself were to serve the realization of one idea – the creation of a communist society, fully atheistic and recognizing only dialectical materialism. As it turned out from the perspective of later events, the years 1917–1922 were crucial for this intention. The legislation adopted at that time became the juridical basis of the Soviet religious law, implemented until the end of the existence of the USSR. The reference basis for the article is the relevant legislation and literature on the subject.W artykule zaprezentowano podstawy ideologiczne i prawne sowieckiej polityki wyznaniowej w latach 1917–1922, kiedy to teoretyczne założenia stanowiące podstawę stosunku nowej władzy do religii jako takiej przekuwane były w jej praktyczne podejście do związków wyznaniowych obecnych w przestrzeni funkcjonowania bolszewickiego państwa. Zwrócono uwagę na dwie podstawowe kwestie: (1) stosunku do religii w rozważaniach teoretycznych rosyjskich marksistów, zarówno przed objęciem władzy przez bolszewików w Rosji, jak i po jej przejęciu, (2) oraz aktów prawnych wydanych przez nową władzę, dotyczących miejsca religii w tworzącej się z wolna rzeczywistości w ciągu pierwszych pięciu lat jej funkcjonowania. Zarówno ideologia, jak i samo prawo miały służyć urzeczywistnieniu jednej idei – stworzeniu społeczeństwa komunistycznego, w pełni ateistycznego i uznającego tylko materializm dialektyczny. Jak się okazało z perspektywy późniejszych wydarzeń, lata 1917–1922 były dla tego zamierzenia kluczowe. Przyjęte wówczas ustawodawstwo stało się bazą jurydyczną sowieckiego prawa wyznaniowego, wcielanego w życie do końca istnienia ZSRR. Podstawę źródłową artykułu stanowią odpowiednie akty prawne oraz literatura przedmiotu

Przymusowe ubezpieczenia budowli kościelnych w międzywojennej Polsce

W pierwszych latach istnienia niepodległego państwa polskiego utrzymano, a następnie rozszerzono na nowe tereny, obowiązek ubezpieczania nieruchomości kościelnych od ognia. Ta kategoria budynków została w toku prac nad nowym systemem wyodrębniona. Stworzono dla niej nową taryfę i pobierano niższą składkę z tytułu podpisanych umów. Te preferencyjne warunki naliczania składek wynikały z największej odporności budowli kościelnych na ryzyko pożaru. Materiał, z którego budowano nieruchomości kościelne, ich umiejscowienie oraz odporność na pozostałe czynniki zwiększające niebezpieczeństwo wybuchu pożaru sprawiały, iż budynki kościelne ulegały zniszczeniu bardzo rzadko. Dzięki dobrym wynikom finansowym w tym dziale branża ubezpieczeń mogła oferować lepsze warunki klientom mniej zamożnym, co przyczyniło się do poprawy sytuacji osób najbiedniejszych

Rola szlachty w procesie tworzenia uchwał sejmikowych

The role of the nobility in the making of local parliament resolutions changed with its diminishing impact on the affairs of the state. The analysis of the process of developing the law leads to the conclusion that the circle of people participating in it narrowed down, with an increasing influence of leaders of political factions. This took place at the stage of submitting drafts, preparation of the final version of the resolution of the local parliament, the voting, and the recording of laws. Made during the session of the Great Sejm, attempts at amending this situation - detrimental for the state - came too late and did not manage to save the declining Commonwealth.Die Rolle des Adels in der Errichtung der Landtagbeschlüsse unterlag gewissen Veränderungen, parallel zum schrumpfenden Einfluss des Adels auf den Verlauf der Staatspolitik. Die Analyse der Errichtungsprozesse der sog. Lauda erlaubt die Feststellung, dass der Kreis der daran beteiligten Personen immer enger wurde, bei gleichzeitig wachsender Rolle der Anführer einzelner politischen Fraktionen. Diese Tendenz ist sowohl auf der Etappe der Anmeldung der Entwürfe, der Vorbereitung endgültiger Version des Landtagsbeschlusses, als auch bei der Abstimmung zu beobachten. Die zur Sanierung dieser für den Staat ungünstigen Situation während des Vierjährigen Sejms unternommenen Versuche kamen zu spät und konnten die stürzende Erste Republik nicht mehr retten

Ryzyko wojenne w polityce polskich zakładów ubezpieczeniowych przed II wojną światową

Próby ujęcia ryzyka wojennego w ramy statystyczne, tak by m ożna było określić skalę i prawdopodobieństwo wystąpienia ewentualnych zdarzeń, napotykały ogromne tru d n o ści. Były one tak wielkie, iż w przypadku obowiązkowych ubezpieczeń od ognia wyłączano odpowiedzialność odszkodowawczą zakładu za straty poniesione w wyniku działań w ojennych. Tam zaś, gdzie nie dokonano takich wyłączeń, skala zniszczeń mogła doprowadzić do niewypłacalności ubezpieczyciela. Z nie mniejszymi problemami borykały się towarzystwa prowadzące działy ubezpieczeń na życie, które m usiały określić, czy i w jakim zakresie asekuracja powinna dotyczyć również osób poległych w wyniku działań wojennych.Attempts to capture the risk of war into a statistical framework, so that we can determine the scale and probability of possible occurrences, could be faced with enormous difficulties. They were so great that in the case of compulsory insurance against fire, the liability for damages to the plant was excluded for losses incurred as a result of hostilities. Wherever such exclusions were not made, the scale of damage could lead to insurer insolvency. Leading life insurance departments were struggling with no less problems. They had to determine whether and to what extent the belaying should also apply to persons killed as a result of hostilities

„Ambitia podczas y pycha częściey się uczyć każą, niż cnota…”, czyli o szkodliwości pobierania nauk według Stanisława Lubomirskiego

In the days of the fall of education, Stanisław H. Lubomirski proclaimed the superiority of the natural intellect and reason over academic knowledge. This well-known and respected magnate and philosopher, was called by his contemporaries “Polish Solomon”. His views, in which one can see a clear trace of fascination with the Stoics, enjoyed great popularity until at least the middle of the eighteenth century.W czasach upadku szkolnictwa Stanisław H. Lubomirski głosił wyższość przyrodzonego rozumu i rozsądku nad wiedzą akademicką. Ten powszechnie znany i szanowany magnat – filozof, zwany był przez współczesnych „polskim Salomonem”. Jego poglądy, w których widać wyraźny ślad fascynacji stoikami, cieszyły się ogromną popularnością co najmniej do połowy XVIII w

Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego T. XXI Badania nad rozwojem instytucji politycznych i prawnych

Tytuł finansowany przez: Krakowską Akademię im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Uniwersytet im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytet Gdański, Uniwersytet Warszawsk

Church of St. Stanislaus in Lublin as the Place of the Sejmik Meeting

Kościół ojców dominikanów w Lublinie był uświęconym tradycją miejscem obrad sejmikowych przez 260 lat. Gromadząca się w nim szlachta dzięki gościnności zakonników nie musiała martwić się o własne pomieszczenia, ani ponosić kosztów związanych z ich budową oraz utrzymaniem. W zamian gospodarze otrzymywali niewielkie wsparcie na remonty świątyni, a także co niemniej ważne, przychylność samych obradujących, którzy decydując o losach państwa uwzględniali również interesy Kościoła.The Church of the Dominican Friiars in Lublin was a time-honored tradition of the sejmik meeting for 260 years. The nobility gathered in it, thanks to the hospitality of monks, did not have to worry about their own rooms, nor did they have to bear the costs of their construction and maintenance. Instead of it, the hosts received little support for the renovation of the temple, and also no less important, the favor of the deliberate, who, while deciding the fate of the state, also took into account the interests of the Church

Speaking about the Problem of the Composition of the Supreme Court in Poland and Lithuania from 16th to 18th Centuries

The composition of the Nobleman's Supreme Court was changing a lot from its foundation in 1578 to the fall of the Commonwealth (Rzeczpospolita). The number of judges, from the foundation of the Court to the beginning of the 18th century was almost doubled. 27 lay and 6 religious judges had a seat in the Court in its second year of function, by the reform in the year 1726 there were already 50 lay and 6 religious judges. On the minor scale, the same occurrence could be observed in the Lithuanian Court founded in 1581. There were 46 lay and 2 religious judges at the beginning of its function. But at the end of the 18th century there were 49 lay and 4 religious judges in the Lithuanian Court. Both in Poland and in Lithuania the judges were elected in special judges meeting among nobility (szlachta) living in that province every year at the same time. The Chapter elected the religious judges. The judges were elected only for a year. They could be re-elected in four years time in Poland and in two years time in Lithuania. During the whole period of their work in Court juridical education was not required. Some attempts to change this situation were made at the end of the 18th century, but they failed due to the fall of the country. The cases were investigated at the head of the president elected among the lay people, and the religious elected their own president. Up to the reforms of the Stanislawski period Courts functioned in the full composition without segregation into specialized houses