O współczesnej recepcji najstarszej polskiej pieśni maryjnej — Bogurodzicy

The article is an attempt to show how young people understand the content of Bogurodzica, which fragments of the hymn cause the most problems for contemporary audiences and how large a group of respondents it applies to. The study was conducted on a group of more than one hundred second-year students of Polish philology at the University of Gdansk, who were asked to translate the Old Polish text accurately into the modern one. An analysis of the Polish language textbooks used by the respondents during their secondary school education was also carried out. It shows that the work Bogurodzica was translated into contemporary language in the textbooks. The analysis of selected fragments of translations of Bogurodzica allows us to conclude that the text is not properly understood by Poles, even those who have recently learned the work at school. The article is critical of the school’s confining themselves to analysis of the contemporary text of the work, which does not allow the artistry of Bogurodzica to be grasped — the rhymes, the rhythm, as well as learning the linguistic layer of the oldest fatherland song

Kanon czy kanony wartości w statutach współczesnych polskich partii politycznych?

W artykule proponuje się spojrzenie na świat wartości w statutach partii politycznych na dwóch poziomach wyznaczonych przez S. Niebrzegowską-Bartmińską: komunikacyjnym (interakcyjnym) i przedstawieniowym. Ten pierwszy związany jest z nadawcą, odbiorcą, intencją oraz sytuacją komunikacyjną, drugi — jest wyraźnie zwerbalizowany, ukazuje najważniejsze dla nadawcy wartości. Za wartość na poziomie interakcyjnym w statutach partii politycznych uznano dobro uniwersalne: wykreowanie instytucjonalnej wspólnoty działania na rzecz dobra ponadjednostkowego. Wartości ważne dla partii politycznych ujawniające się na poziomie przedstawieniowym są do siebie bardzo zbliżone i w gruncie rzeczy niezależne od nachylenia partii. Różnice występujące w statutach dotyczą raczej drobiazgów, nieco innego sformułowania podobnych treści lub mniej lub bardziej szczegółowego ujęcia różnych kwestii.The article proposes a look at the world of values in the statutes of political parties on two levels determined by S. Niebrzegowska- -Bartmińska: communication (interaction) and performance. The former is related to the sender, recipient, intention and communication situation, the latter — is clearly verbalized, showing the most important values for the sender. The value at the interactive level in the statutes of political parties is considered to be universal good: creating an institutional unity of action for the benefit of the supra- -individual. Values important for political parties that appear at the level of representation are very similar to each other and, in fact, independent of the party’s slant. The differences in the statutes concern rather small things, a slightly different formulation of similar content, or a more or less detailed treatment of various issues

A Few Remarks on Prayer in the Light of the 19th Century Women’s Journals Summary

The article analyses the fourteen journals written by the 19th century women. The text analysis shows that in those days prayer was an important component of the Polish people’s life. The gathered words and structures are for the major part used in Polish to this day (the word modlitwa ‘prayer’, its synonyms, derivatives, their attributes), which proves that they are strongly rooted in tradition  and, as many scholars emphasize, that religious lexis is ossified. Journal notes point out the places where people prayed, and the ways people prayed (e.g. male and female types of piety). These excerpts add some expressiveness to the journals’ pages.W artykule do badań wykorzystano 14 pamiętników napisanych przez XIX-wieczne kobiety. Analiza tekstów pokazuje, że w tym czasie ważnym elementem życia Polaków była modlitwa. Zebrane wyrazy i konstrukcje językowe w większości są używane w polszczyźnie do dziś (wyraz modlitwa, jego synonimy, wyrazy od niego pochodne, ich określenia), co świadczy o ich silnym osadzeniu w tradycji i podkreślanej przez wielu badaczy skostniałości leksyki religijnej. Pamiętnikarskie zapiski wskazują na miejsca, w których się modlono, i sposoby, w jaki to czyniono (m.in. męski i kobiecy typ pobożności). Fragmenty te dodają kartom pamiętników ekspresywności

„(…) iam wezwała ieszcze Boga pomocy i błogosławieństwa” – the linguistic shape of prayer statements in nineteenth-century women’s diary literature

Materiał wybrany do artykułu pochodzi z 11 pisanych przez kobiety tekstów o charakterze autobiograficznym. Autorki tych wspomnień należały do różnych warstw społecznych (arystokracji, szlachty, mieszczaństwa, inteligencji), miały różne wykształcenie i z różną sprawnością posługiwały się językiem polskim (były wśród nich literatki). W artykule poddano analizie te fragmenty pamiętników, w których nomen sacrum pojawia się w związku z szeroko rozumianymi przeżyciami religijnymi – w funkcji inicjowania krótkiej modlitwy lub tylko modlitewnego westchnienia. Zwrócono uwagę na sytuację komunikacyjną, przyjrzano się strukturze i funkcjom tych modlitewnych fragmentów.The material selected for the article comes from eleven autobiographical texts written by women. The authors of these memoirs belonged to various social strata (aristocracy, nobility, bourgeoisie, intelligentsia), had diff erent education and used the Polish language with varying skill (there were literary women among them). The article analyzes the fragments of the diaries in which nomen sacrum appears in connection with widely understood religious experiences – as a function of initiating a short prayer or just a prayer sigh. Attention was paid to the communication situation, the structure and functions of these prayer fragments were examined

Individualization of the characters’ language as an element of their characterization in the novel W pustyni i w puszczy [In desert and wilderness] by Henryk Sienkiewicz

W artykule został podjęty temat indywidualizacji języka bohaterów powieści Henryka Sienkiewicza W pustyni i w puszczy. Celem badania było stwierdzenie, jakie cechy języka i stylu wypowiedzi przypisane zostały bohaterom oraz jakich środków językowych użył autor omawianej powieści, by wykreowane postacie scharakteryzować jako członków określonej społeczności etniczno-kulturowej i jako konkretne indywidua, obdarzone swoistymi cechami osobowości. Analizie poddano język trzech grup powieściowych postaci. Język czternastoletniego Stasia to język dorosłego człowieka, który przedstawia otaczającą rzeczywistość, tłumaczy ją i komentuje. Ma dużą wiedzę i umiejętności retoryczne. W języku Nel uwidaczniają się przede wszystkim liczne cechy języka dziecięcego (emocjonalność, skłonność do zadawania pytań). Kali to wyraziście zbudowana postać przedstawiciela egzotycznej kultury: prosty, nieco naiwny chłopak, który pod koniec powieści zmienia się w króla Wa-himów. Do indywidualizacji jego języka Sienkiewicz, oprócz specyficznej leksyki (autentycznych słów-cytatów z języka suahili), wykorzystał zjawiska fleksyjne i składniowe. W języku Arabów pojawiają się obce wyrazy (charakterystyczne dla kultury arabsko-islamskiej). Cechą ich języka jest skłonność do hiperbolizacji. Ekspresja negatywna w ich wypowiedziach pośrednio charakteryzuje mówiących jako osoby gwałtowne i okrutne. W języku Sudanki Fatmy można zaobserwować cechy stylu kobiecego: skłonność do emfazy i wyolbrzymień. Autor W pustyni i w puszczy potrafił także dopasować sposób mówienia bohaterów do ich chwilowego nastroju, stanu emocjonalnego.The topic of the article is the individualization of the characters’ language in the novel W pustyni i w puszczy by Henryk Sienkiewicz. The purpose of the study was to find out what features of the language and style were ascribed to the characters of the novel, and what linguistic means were used by the author to characterize the created characters both as members of an ethnic/ cultural community and particular individuals, endowed with the specific personality traits. The language of three groups of characters has been analysed. The language of fourteen years old Staś is the language of a grown-up man, who describes the surrounding reality, explains it and comments on it. He possesses a large knowledge an the rhetoric skills. The language of Nel reveals primarily numerous features of a child language – emotionality and tendency to asking questions. Kali is a suggestively portrayed member of an exotic culture – a simple, somewhat naive boy, who at the end of the novel changes into the king of the Wa-hima. In order to individualize the language of the characters Sienkiewicz used not only the specific lexis (including the genuine Swahili words), but also the inflection and syntax. In the language of the Arabs there appear foreign words, characteristic of the Arab/Islamic culture. One feature of their language is the tendency to hyperbolizing. The negative expression of their utterances indirectly characterizes them as violent and cruel persons. In the language of a Sudanese Fatma the feminine style features can be observed – the tendency to speak with emphasis and exaggeration. The author was also capable of adjusting the characters’ way of speaking to their momentary moods or affective states

Emotional portrait of the apostle-traitor in the drama by Karol Hubert Rostworowski Judasz z Kariothu (based on the analysis of stage directions)

Przedmiotem badań w artykule jest utwór Karola Huberta Rostworowskiego pt. Judasz z Kariothu. Celem analiz było sprawdzenie, jaki obraz Judasza przedstawia Rostworowski w swoim dramacie. Jakie uczucia i emocje mu przypisuje? Jakich używa do tego środków językowych? Co powoduje, że mimo dokładnych, jak się ocenia, wytycznych inscenizacyjnych zawartych w tekście utworu zostaje jeszcze miejsce na indywidualną interpretację sceniczną? Co prowadzi do różnic w odbiorze przesłania utworu i oceny zachowania tytułowego bohatera? W tym celu w artykule przeanalizowano charakterystyczny dla dramatu jako rodzaju literackiego typ wypowiedzi – didaskalia, które z założenia pełnią typowe funkcje scenariuszowe i dookreślające to, co jest zawarte w tekście głównym. Analiza wykazała, że w tekście pobocznym Rostworowski bardzo często umieszcza informacje dotyczące stanów psychicznych i uczuć tytułowego bohatera. Są to przede wszystkim określenia emocji negatywnych o dużym natężeniu i intensywności. W kilku miejscach ujawnił się też stosunek emocjonalny (ambiwalentny) autora do bohatera dramatu. Specyfika słownictwa odnoszącego się do tego wycinka świata (referującego uczucia bądź wskazującego na ich objawy) pozwoliła autorowi z jednej strony wyraźnie dookreślić sytuację mówienia (zasugerować sposób zachowania aktorskiego), a z drugiej umożliwiła swobodę zindywidualizowanej interpretacji scenicznej utworu.The article presents the drama by Karol Hubert Rostworowski entitled Judasz zKariothu. The analysis has been expected to answer the question what picture of Judas Iscariot in Rost-worowski’s drama was like; what emotions the author put in the character; what language means he used; why there is still space for individual scenic interpretation in spite of very detailed – as it is believed – stage directions included in the text of the drama; and why there are differences in reception of the drama and in the appraisal of the behaviour of the main character. In order to answer those questions the stage directions have been analysed, which are elements typical of dramas as aliterary genre, and which by definition fulfil the function of ascript and comple-ment the main text.According to the analysis Rostworowski includes information about psychic states and emo-tions of the main character in the added text. Mostly they are negative and very intensive emo-tions. In some places the author reveals his emotional attitude to the main character (which is ambivalent). The uniqueness of the vocabulary concerning that fragment of the world (referring to emotions or indicating their symptoms) enables the author of the drama to clearly define the situation of speaking (to suggest the way of how the actors act), and – on the other hand – makes it possible to interpret the drama in afree and individualised way

Kashubian linguistic stylisation in the novel Śpiewaj ogrody by Paweł Huelle

Celem artykułu jest przedstawienie specyfiki kaszubskiej stylizacji językowej (zasobu środków stylizacyjnych i funkcji stylizacji) w powieści gdańskiego pisarza Pawła Huellego Śpiewaj ogrody. Kaszubska stylizacja językowa w tej powieści jest dość bogata i zróżnicowana, choć nie obejmuje zbyt obszernych fragmentów tekstu. Bohaterowie kaszubscy mówią żywą, autentyczną kaszubszczyzną lub przeplatają ją z językiem polskim (mają bowiem także polskojęzyczną kompetencję językową). Zwykle są rozumiani przez Polaków. Ponadto w powieści pojawiają się też (stosunkowo nieliczne) elementy leksykalne kaszubskie dla nazwania elementów i zjawisk z życia rodzinno-obyczajowego Kaszubów i ich kultury. Pisarz przywołuje także w powieści wyznaczniki folkloru kaszubskiego, opisuje obyczaje kaszubskie i podkreśla długotrwałą obecność Kaszubów na Pomorzu. Wszystkie te elementy stylizacji dobrze współgrają z konsytuacją, podkreślają koloryt epoki i środowiska, uwypuklają autentyzm postaci, podkreślają wierność bohaterów obyczajom i tradycjom, często też są motywowane koniecznością informacyjną tekstu. Język kaszubski jest w powieści Huellego również przedmiotem zainteresowania sam w sobie – jako nośnik tradycji i kultury, a Kaszubi zostają przedstawieni jako pomost pomiędzy światem odchodzącym w przeszłość (światem niemieckojęzycznych mieszkańców Gdańska) a światem nowym (światem napływających do tego miasta po drugiej wojnie światowej Polaków).The purpose of the article is to present the uniqueness of the Kashubian linguistic stylisation (of the resources of stylistic means and stylisation of functions) in the novel by the Gdańsk writer Paweł Huelle entitled Śpiewaj ogrody. The Kashubian linguistic stylisation in that novel is fairly rich and diversified, although is visible only in some fragments of the text. The characters speak in vivid authentic Kashubian or combine it with Polish (as they have also the native speakers’ competence in Polish). In most cases they are understood by the Poles. In addition, in the novel there are (relatively not numerous) Kashubian lexical elements to give names to the phenomena and manifestations of the everyday life of the Kashubians and their culture. In his novel the writer also recalls indicators of the Kashubian folklore, describes Kashubian customs and emphasises the long-standing presence of the Kashubians in Pomerania. All these factors of stylisation harmonise with the circumstances described, highlight the colours of the time and the milieu, underline the authenticity of the characters and their faithfulness to their customs and traditions, and quite often they are motivated by the informational necessity of the text. In the novel written by Huelle the Kashubian language is interesting itself as a carrier of tradition and culture, and the Kashubians are presented as a transition between the outgoing world (the world of German-speaking inhabitants of Gdańsk) and the incoming world (the world of the Poles inflowing into Gdańsk after the Second World War)

<i>Santo Subito</i>, <i>Bimberro Grande</i> i <i>Pico de Waszczykowski</i> (2017 m) – a fictional country of San Escobar created in the Internet space (the impact of the context on the concept’s structure)

Dnia 10 stycznia 2017 roku polski minister spraw zagranicznych podczas briefingu w czasie wizyty w USA w związku ze szczytem ONZ odbywającym się w Nowym Jorku powiedział, że nawiązał dyplomatyczne stosunki z położonym na Karaibach państwem o nazwie San Escobar. Następnego dnia wyjaśnił, że była to pomyłka językowa, ale jego słowa zdołały już wyzwolić ogromną aktywność językową internautów i wywołały ciąg wydarzeń komunikacyjnych, które ostatecznie doprowadziły do uformowania (zarówno na poziomie ogólnym, jak i na większym poziomie konkretyzacji) w przestrzeni Internetu całego pojęcia – fikcyjnego kraju. W artykule autorki omawiają wpływ kontekstu na strukturę tego żartobliwego pojęcia. Chodzi tu o kontekst, w jakim osadzona była wypowiedź inicjująca kreowanie nowego fikcyjnego kraju. Ponadto zwracają uwagę na ogólny kontekst sytuacyjny (w tym kontekst medium), bezpośredni i niebezpośredni kontekst tekstowy oraz kontekst kulturowo-poznawczy.On 10th January 2017, during a visit to the USA related to the UN summit in New York, Polish Minister of Foreign Affairs informed in a briefing that he had established diplomatic relations with a country in the Caribbean named San Escobar. The next day he explained that it had been a linguistic mistake, but his words have already managed to liberate a huge linguistic activity of Internet users and trigger a series of communication events that eventually led to the formation (both at general and at more substantive level) of the concept in the Internet space – a fictional country. In the article the authors discuss the impact of the context on the structure of this playful notion. This is the context in which the statement that initiated the creation of a new fictional country was set up. The authors draw attention to the general situational context (including the context of the medium), the direct and indirect textual context, and the cognitive and cultural context

Portrait of a priest in religious instruction textbooks [middle school and secondary school]

Badane dwie serie podręczników wydane przez to samo wydawnictwo adresowane są do nastoletnich uczniów gimnazjum i liceum, którzy przechodząc pełny kurs szkolnej nauki religii, zetkną się z przedstawionymi tu obrazami księdza. Młodzież w tym wieku bywa nastawiona krytycznie do autorytetów. Warto zatem zastanowić się, czy zanalizowany obraz księdza wpisany w podręczniki do religii może przekonać współczesnego nastolatka. Wydaje się, że dziś w szkole XXI wieku ksiądz nie ma już autorytetu należnego mu z samej racji bycia księdzem. Omawiając funkcjonowanie leksemu ksiądz i bliskoznacznych we frazeologii, J. Treder pisał: „Zgromadzone tu frazeologizmy są ewidentnym dowodem dla prawdy skądinąd oczywistej, że ksiądz zawsze zajmował wysoką pozycję w środowisku jako osoba wykształcona i autorytet moralny” (Treder 2008, s. 341). Zebrany podczas analizy tekstów materiał pokazuje, że autorzy podręczników do gimnazjum i liceum przyjęli inne strategie w budowaniu portretu księdza. Gimnazjalista odnajdzie w swoich podręcznikach księdza, którego spotyka w szkole i w parafii, budującego swój autorytet podczas dialogu z uczniem; licealista spotyka się z księdzem dalekim (częściej z dostojnikiem kościelnym niż parafialnym duszpasterzem), należącym bardziej do sfery sacrum, pośredniczącym w kontaktach człowieka z Bogiem, raczej nauczającym niż rozmawiającym. Ważnym budulcem tych obrazów są w obu podręcznikach wyrazy zebrane w trakcie analiz w polu leksykalnym „ksiądz”. Układają się one w przejrzyste relacje synonimii i hiponimii, odbijając w leksyce strukturę i hierarchię ludzi służących w Kościele rzymskokatolickim. Zarówno w gimnazjum jak i w liceum uczeń zetknie się z księżmi i zakonnikami pełniącymi w Kościele różne funkcje i w rozmaity sposób służącymi Bogu i ludziom. Ponadto różnorodność leksykalna wyrazów nazywających księży – od wyrazu wspólnoodmianowego ksiądz po wyrazy związane z dawnym życiem pustelniczym, np. eremita – oddaje bogactwo i wielowiekową tradycję Kościoła katolickiego w Polsce. Ważną rolę w budowaniu wizerunku księdza pełnią też w obu podręcznikach nazwy własne. Przywołane konkretne postaci duchownych (w gimnazjum zdecydowanie więcej i bardziej zróżnicowane) mogą przekonać ucznia o istotnej roli, jaką w codziennym życiu człowieka odgrywają księża, a także o tym, że wielcy kapłani mieli wpływ na losy świata (jak np. Jan Paweł II), gotowi byli też do czynów heroicznych. Badane serie różnią się znacznie przyjęta konwencją: podręcznik gimnazjalny dostosowuje się formą i językiem do najnowszych tendencji obowiązujących w konstruowaniu podręczników dla nastolatków, dostosowuje się do niego także językowo; licealny zachowuje tradycyjną formę, wykorzystuje skostniałe formuły językowe i wymaga od ucznia znacznie większej dojrzałości intelektualnej i językowej.The purpose of the article is to present analysis of two series of textbooks (they were all published by Wydawnictwo WAM): the first series is aimed at students of secondary schools and is entitled Roads of Christ’s Witnesses, the second one is meant for students of middle schools and is entitled To Uncover Christ’s Face. Authors reviewed and described how the vocabulary grouped under the clergymen lexical field functions in these textbooks (analyzed vocabulary comprises words which name a priest as well as other consecrated persons, phrases and expressions related to clergymen and their ministry, examples of particular individuals – anthroponyms). The collected lexical material shows clear relations of synonymy and hyponymy and mirrors structure and hierarchy of clergymen, who minister in the Roman Catholic Church, in lexis. The lexical diversity of the words from the above mentioned field emphasizes the long-standing tradition of the Catholic Church in Poland. The analysis of texts shows that the textbooks’ authors have adopted two strategies to create a priest’s portrait. Middle school students find in their textbooks an image of a priest who appears in school and in the parish community and is granted respect through dialogue with students; students of secondary schools find an image of a distant priest (more often of a church dignitary than of a parochial vicar) who belongs to the sphere of sacrum, goes between human beings and God, educates rather than discusses. The analyzed series of books differ greatly in the conventions used. The middle school textbooks are adjusted to the latest trends of creating didactic aids for teenagers as far as the form and language are concerned; in the secondary school textbooks, on the other hand, the traditional form is preserved, ossified formulae are used, and much greater intellectual and linguistic maturity is required from students