Czyśmy „znakiem na sędźtwo ludu bożego” naznaczeni? O lekturach narodu wybranego i europejskiej edukacji regionalnej słów kilka

The article aims to prove the need for European literature reading and regional education at the time of growing nationalism. The article author tries to describe the advantages and disadvantages of the ethnocentric attitude in contemporary humanities. He presents the metamorphosis of the messianistic ideology (the Sarmatian, Romantic and contemporary period) in Polish literature and in postsecular theory. He is also looking for common points in different national literatures, questioning the condition of contemporary Europe and the role of literature in creating its unity. The article includes a critical and historical synthesis of Polish and European writing

Nie (do) wiara : horyzonty religijne w prozie Wiesława Myśliwskiego

Kim w ogóle jest Bóg u Myśliwskiego? Projekcją Wielkiego Ojca? Personifikacją chłopskiego losu? Schrystianizowanym wiejskim totemem? Naczelnym archetypem zbiorowej podświadomości? Wyrzutem sumienia nowoczesności wobec tradycji? Spinozjańską apoteozą Natury? Gwarantem społecznego ładu w patriarchalnym paradygmacie? Bytem jednak transcendentnym czy wielkim przegranym wielowiekowego, spirytualistycznego projektu? A może hipostazą konstytuującą się wyłącznie w czasie wypowiadania powieściowego monologu, czy raczej Logosem, z którego wyłania się Opowieść - jedyna rzeczywistość tej prozy? [fragm. tekstu

Języki mitu, historii, religii w literaturze na Górnym Śląsku : analiza wybranych dzieł XX wieku regionu pogranicza

The dissertation attempts to reconstruct the Silesian semiosphere by describing its mythical, historical and religious systems. It arguments that the contemporary reception of culture is based on exploring differences in its products rather than treating them as a homogenous structure. The interpretation dominant of Upper Silesia’s 20th century multilingual literature would thus be to identify the difference made by the Silesian question to the subject matter of national literatures of Poland, Germany and the Czech Republic. This interpretation is rooted in the presumption that the Upper Silesian community, while searching for its own subjectivity and emphasising the distinctiveness of its own Tale, is at the same time engaged in establishing a supranational discourse. It is not done in the spirit of invented tradition, but refers to the community’s heritage; it is not created, but recollected and imaginatively modified. To prove this theory, a comparative analysis of a set of selected works in the Polish, Czech and German languages has been conducted. The author takes a critical look at the Grand Narratives imposing their tale on the indigenous community and including it in their schemes of Imagined communities, such as Piast Poland, Enlightened Prussia or Mitteleuropa. Their influences affect three major domains: myth, history and religion. Discovering these influences on the level of literary poetics will be executed mainly by applying the conceptual framework shaped by the hermeneutic philosophy and postcolonial critical review of the mythical discourse. The argumentative part of the dissertation consists of three parts. The first part comprises an analysis of the mythical discourse. The author isolates a number of inherent narratives, such as folk-tale based stories of gods (Skarbnik, Utopiec or Mora) and heroes (Ondraszek Szebesta, Karol Godula), Enlightenment stories of civilizational development (the myth of a Silesian savage – “Indian”, in both Polish and German texts), a romantic ennoblement of a folktale and its historiosophical framing (myths of fighting against Teutonic Knights) or Kazimierz Kutz’s novel and film impressions on Silesian histories. Within these contemporary transformations one can identify the myth’s classic reconstruction (G. Morcinek, J. Buczyński), detached rationalization (K. Kutz, S. Twardoch), political updating (P. Bezruč, O. Łysohorsky), and – first of all – descriptions of the local community foundations (A. Scholtis, H. Niekrawietz, H. Nowak and G. Zivier). Work on Myth can most clearly be observed in subsequent Polish portrayals of Karol Godula, who first appears as an infernal creature, then as an inert servant of count Ballestrem and eventually lives to earn the name of a venturesome industrialist. These and similar ceaseless updates of old stories constitute a part of the Silesian Logos. The second part of the text describes the historical discourse based on H. White and F. Ankersmitt’s narrativism. Its perspective makes it possible to distinguish appropriating influences of political discourses in the description of Upper Silesia’s history, which seem to be most clearly noticeable in the 1921 plebiscite literature, in the works written on the anniversary of the Battle of Annaberg (1931), in the texts referring to World War II and in the literature of the Polish People’s Republic. Critical interpretation of the works by G. Morcinek or Z. Kossak-Szczucka leads to discovering the propaganda mechanism behind these narratives, which was also provided means to legitimise the rule of Michał Grażyński, the Province Governor of Lesser Poland, and his team. On the other hand, the works of Silesian German-speaking authors are born out of nostalgia for the undivided (pre-1945 texts by A. Schlotis and H. Niekrawietz) or lost (H. Bienek, Janosch) land of childhood. Whereas prewar texts were characterised by a distinctive political trend, this was replaced in post-war literature by a critical analysis of German history, coinciding with the collapse of the Heimatliteratur project. In Silesian Polish-language literature, on the other hand, Polish historical narration patterns following the style of Sienkiewicz, well established in the postwar period (G. Morcinek, K. Gołba), give way to autobiographical and documentary forms in the 20th/21th texts (K. Kutz, F. Netz, A. Lysko). A characteristic narration motive revealing the works’ ideological message seems to be the portrayal of Wojciech Korfanty, whose role was either significantly marginalised or subjected to a biased distortion in both pre- and postwar periods (Z. Kossak, G. Morcinek). Prose of the turn of the century (K. Kutz, A. Urbas) offered an attempt to address these shortcomings, which may be perceived as the pursuit of recovering their own say in history. The third part of the dissertation aims to describe transcendent feelings in the spirit of religious phenomenology (G. van der Leeuw). The author refers to the three religious systems shaping the Silesian community – Judaism, Lutheranism and Catholicism. Horst Bienek’s series of novels as well as Julian Kornhauser’s prose reveal Jewish influences: both authors make a connection between the awakening ethnic identity and religious spirituality and consider these two issues in the light of the Shoah experience. Jerzy Pilch’s novels create the world of the Lutheran community inhabiting the Silesian Beskid mountain region, where the ritual characteristic of the Catholic community has been replaced by the ideal of work ethic, sanctifying an individual. Literature based on Catholic dogmas, on the other hand, abounds in descriptions of a variety of ceremonial rites: veneration of the saints, propitiatory pilgrimages or church fairs. The author pays special attention to these forms of religious expression which refer to the poetry of Joseph von Eichendorff (lyrics of J. Szymik) or combine it with the use of the Silesian language (texts of Z. Kadłubek). The religious category uniting these different denominational narrations is the experience of sanctifying sacrifice (Gr. hagiazo), which has the power to strengthen the community’s bonds. Reconstructing these three areas of objectification of the Silesian spirit allows the author to conclude that it is in fact possible to isolate a separate Silesian discourse present in the multilingual literature of Upper Silesia. Its rise coincides with the discussion on status of the local dialect as an individual language and also with the emergence of literature written in this specific language. The author thus states, arguing with the view presented by Stefan Szymutko, that Upper Silesia may pride itself on its own Logos, which is the way to express its autonomous identity

Wulkan i ludzie. Góra Świętej Anny w tekstach śląskich – od geopolityki do geopoetyki

The essay is a critical description of the geopolitical history of St. Anne Mountain in Upper Silesia. The place is a famous Catholic sanctuary and also the symbol of the combats between Poles and Germans during the Third Silesian Uprising. That symbolism had separated two nations for many years. The author tries to find a space for new discourse between these traditions by analysis of selected literary texts. Searching the common language also refers to geopolitical reflection of Kenneth White

Black Sunset? On Traumatic Narrations of Silesian Characters

Autor opisuje zjawisko poczucia krzywdy w społeczności górnośląskiej. Punktem wyjścia jest diagnoza socjologiczna Mariana Gerlicha, który genezę tego zjawiska lokuje w epoce międzywojennej. Przykłady traumy o charakterze historycznym i strukturalnym (według podziału Dominicka LaCapry) odnajdywane są w losach bohaterów tekstów literackich Wilhelma Szewczyka, Szczepana Twardocha, Wojciecha Kuczoka, Stanisława Bieniasza i Leszka Libery. Autor śledzi dynamikę rozwoju tej traumy, odnosząc ją do eseju Julii Kristevej (Czarne słońce. Depresja i melancholia). Tytułowa metafora (le soleil noir) stanowi rewers narracji o Górnym Śląsku, konfrontacyjnej wobec oficjalnej opowieści (awersu), w której dominują historie o udanej symbiozie Ślązaka z otaczającym go środowiskiem geograficznym i geopolitycznym. Autor koncentruje się na losach bohaterów wykluczonych z wielkiej wspólnoty etnicznej, zazwyczaj bękartach lub dzieciach porzuconych, będących – w planie symbolicznym – ilustracją relacji wielka ojczyzna – mała ojczyzna. Określenie „zachód czarnego słońca” odniesione jest do obserwowanych w aktualnym dyskursie tendencji – do zastępowania narracji „czarnej” (apoteozującej eksploatację) narracją „zieloną” oraz do odchodzenia od obrazów eksponujących sieroctwo etniczne do obrazów pokazujących obraz wspólnoty autonomicznej i świadomej swoich celów.The author describes the phenomenon of the sense of grievance deeply rooted in the Upper Silesian community. The starting point of the essay is a sociological diagnosis by Marian Gerlich, which dates the genesis of this phenomenon back to the interwar period of the 1920s and 1930s. The author of the article finds examples of historical and structural trauma (according to the distinction drawn by Dominick LaCapra) in the fortunes of some literary characters featured in the texts by Wilhelm Szewczyk, Szczepan Twardoch, Wojciech Kuczok, Stanisław Bieniasz and Leszek Libera. He observes the dynamics of the development of this trauma by referring it to the essay of Julia Kristeva (Black Sun. Depression and Melancholia). The title metaphor (le soleil noir) is the reverse side of the narration of Upper Silesia, standing in opposition to the official story (the obverse), monopolised by accounts of a successful symbiosis between a Silesian and his geographical and geopolitical environment. The author has focused on the fortunes of characters excluded from a large ethnic community, usually illegitimate or abandoned children – fortunes which – ona symbolic level – illustrate the relationship between “Homeland” and “Small Homeland”. The expression “black sunset” is related to the tendencies, observed in the current discourse, to replace the “black” narration (glorifying exploitation) with the “green” narration and to diverge from images showing ethnic orphan hood to images depicting an autonomous community, conscious of its purposes

A Decapitation (Silesian) Wound. Between Jan Nikodem Jaroń's and Szczepan Twardoch's Diagnoses

Autor, odwołując się do utrwalonego w literaturze europejskiej (Platon, Thomas Hobbes, Giorgio Agamben) wyobrażenia grupy społecznej jako organizmu, w którym głowa symbolizuje ośrodek przywódczy, poddajeantropologicznej analizie grupę „śląskiej ludności rodzimej” (Marian Gerlich). Mocno utrwalone w jej obrębie tendencje odrębnościowe, czy wręcz separatystyczne, dają się opisać poprzez metaforę ciała pozbawionego głowy. To wyobrażenie wyrasta z tragicznych doświadczeń historycznych: śmierci księcia Henryka Pobożnego w czasie bitwy pod Legnicą (1241), egzekucji dokonanej na przywódcy śląskiej szlachty protestanckiej – Andrzeju Kochcickim (1634) i tajemniczej śmierci dyktatora III powstania śląskiego Wojciech Korfantego(1939). Osią rozważań jest analiza fragmentów młodopolskiego dramatu Jana Nikodema Jaronia Wojsko św. Jadwigi (1920), którego bohaterami są najbliżsi krewni księcia Henryka oraz ich późniejsze wcielenia (najważniejsze z nich to ostatnie – członków rodziny biorącej udział w powstaniu śląskim). WyobrażenieGórnego Śląska jako Zdekapitowanego Ciała, które, mimo iż pozbawione przywódcy, chce żyć osobno lub wyobrażenie tej samej grupy jako monstrum (smok w powieści Szczepana Twardocha zatytułowanej Drach) można traktować jako odzwierciedlenie tendencji autonomicznych w tym regionie. Taka wizja Śląska – jeśli nie autonomicznego, to przynajmniej się od reszty Polski różniącego, chociażby pamięcią kulturową (Jan Assmannn) – wyłania się także z rezultatów badań współczesnych socjologów (Marian Gerlich, Maria Szmeja).The author refers to the image deeply rooted in the European literature (Platon, Thomas Hobbes, Giorgio Agamben) of a social group pictured as an organism, with the head representing its leadership centre, and applies an anthropologicalanalysis to the group of the “Silesian native population” (Marian Gerlich). A metaphor of a decapitated body seems to be a proper way to describe this group’s well consolidated pursuit of distinctiveness or even its separatist tendencies. The concept emerges from a number of tragic historical experiences, such as the death of Henry II the Pious in the Battle of Legnica (1241), the execution of Andrzej Kochcicki, the leader of the Silesian protestant nobility (1634) or a mysterious death of the leader of the 3rd Silesian Uprising, Wojciech Korfanty (1939). The research revolves around the analysis of Wojsko św. Jadwigi (St. Hedwig’s Army), a “Young Poland” drama of 1920 by Jan Nikodem Jaroń, whose main characters are Prince Henry’s closest relatives and their subsequent incarnations (the most important being the final ones – those of a Silesian insurgent family members). The concept of Upper Silesia as a Decapitated Body, which, although deprived of a leader, wants to live its separate life, or picturing this group as a monstrum (a dragon in Szczepan Twardoch’s novel Drach) can be treated as a reflection of the region’s autonomous tendencies. Such a vision of Silesia, autonomous or at least clearly distinctive from the rest of Poland – by cultural memory (Jan Assmann) if nothing else – emerges also from the results of the research conducted by modern sociologists (Marian Gerlich, Maria Szmeja)

Studium osobowości pogranicza. Recenzja książki Przemysława Chojnowskiego "Liminalność i bycie ”pomiędzy” w twórczości Petera (Piotra) Lachmanna"

Recenzja książki Przemysława Chojnowskiego Liminalność i bycie „pomiędzy" w twórczości Petera (Piotra) Lachmann

Attempting to read the urban palimpsest. The case of Katowice

The article invites the readers to approach the city itself as a text of culture. We are to read it alongside other narratives/narrations (literary, artistic, and cinematic) devoted to it. The author traces how Katowice’s space has been transmuted into politically- and culturally-charged places, by distinguishing consecutive layers of the palimpsest (Polish village, building patterns of German and Polish times: the old and the new). The foregoing examples allow the author to indicate the traces of conceptions and ideologies reflected by architecture. He also includes some methodological recommendations/tips pertaining to reading the space

Wydarzenia i rocznice historyczne w obecnym województwie śląskim

Redakcja Zarania Śląskiego zwróciła się do 50 badaczy wywodzących się z różnych środowisk i pochodzących z różnych części naszego województwa z prośbą o odpowiedź na pytanie: „Jakie wydarzenia historyczne z perspektywy obecnego województwa śląskiego uznaje Pani/Pan za najważniejsze”? Prosiliśmy o wytypowanie pięciu najważniejszych wydarzeń oraz krótkie wyjaśnienie wyboru, pozostawiając autorom całkowitą swobodę w konstrukcji tekstu uzasadnienia. Sugerowaliśmy jedynie, by ograniczając się do terytorium obecnego województwa śląskiego, nie zawężać poszukiwań do ram czasowych, w których zostało ono stworzone. Respondenci wybrali wydarzenia tak różne, że trudno pokusić się o podsumowanie. Wyrażamy nadzieję, iż wnioski nasuwające się czytelnikowi przyczynią się do refleksji – a może wręcz wywołają dyskusję – nad skomplikowanymi dziejami regionu. Respondenci byli proszeni o sformułowanie krótkiej wypowiedzi. W tym miejscu publikujemy wersje skrócone tych tekstów, które przekraczały sugerowaną objętość. W Suplemencie znaleźć można wersje autorskie