Egejskie techniki tkackie w epoce brązu. Zastosowanie archeologii eksperymentalnej w badaniach nad włókiennictwem egejskim

Głównym celem rozprawy jest wszechstronna analiza technik tkackich w Egei przeprowadzona z wykorzystaniem wszelkich dostępnych źródeł (archeologicznych, ikonograficznych, pisanych) oraz archeologii eksperymentalnej, postrzeganej jako pełnoprawna metoda badawcza. Eksperymenty archeologiczne, choć nigdy nie mogą mieć waloru dowodowego, pozwalają na lepsze zrozumienie całego chaîne opératoire produkcji włókienniczej (łącznie z jej aspektami społecznymi) i udzielają odpowiedzi na wcześniej sformułowane pytania badawcze. W rozprawie wykorzystano wnioski płynące z testów przeprowadzanych przez autorkę i studentów w ramach zajęć „Tkactwo w basenie Morza Śródziemnego – odtwarzanie dawnych technik”, jakie odbywały się w Instytucie Archeologii UW w latach 2011-13 Wyodrębnione zostały dwa główne obszary o różniących się tradycjach włókienniczych: Egea północna obejmująca ląd grecki i północne wyspy Morza Egejskiego oraz Egea południowa z Kretą. Podkreślone zostały różnice w organizacji produkcji włókienniczej pomiędzy Kretą w okresie starszych i młodszych pałaców, a pałacami mykeńskimi. Analizie poddany został proces tkania na krośnie ciężarkowym, omówiono możliwość znajomości innych typów krosien oraz podjęto próbę ich identyfikacji w oparciu o materiał źródłowy. Autorka omawia społeczny wymiar produkcji włókienniczej podkreślając znaczącą rolę kobiet zarówno w organizacji jak i w ponoszonych nakładach pracy, wysoką czasochłonność całego procesu technologicznego i związane z tym duże koszty ekonomiczne. Oszacowano czas pracy tkaczek oraz ich możliwy status społeczny. Przedstawiono szerokie spectrum użytkowania tkanin z zaznaczeniem symboliki związanej z samymi tkaninami i z tkactwem. Krytycznej analizie poddano inne testy archeologii doświadczalnej, które odnoszą się do włókiennictwa egejskiego. Podważona została, zasugerowana w testach przeprowadzonych w CTR ramach programu Tools and Textiles – Test and Contexts, zasada ścisłego zawieszania ciężarków i wynikające z niej szacunki dla liczby ciężarków zawieszanych na krosnach w przeszłości. Własne testy zostały szczegółowo opisane począwszy od wyboru odtwarzanych narzędzi, poprzez testowane techniki. Szczególnie uważnej obserwacji podlegały: czas nauki (nieporównywalny z przeszłością) oraz subiektywna ocena trudności i czasochłonności prac przygotowawczych w relacji do samego tkania i zakańczania tkanin. Dokumentacji podlegały także odczucia tkających dotyczące wymaganego skupienia przy poszczególnych pracach i poziomu satysfakcji. Autorka wprowadziła system specjalnych kart dokumentacyjnych przygotowanych do opisu tkanin wykonywanych różnymi technikami. Poza cechami tkanin rejestrują one szczegółowo cechy narzędzi oraz subiektywne obserwacje eksperymentatorów. Wydaje się , że podjęta przez autorkę próba oszacowania, które elementy tkania wymagają relatywnie najmniejszego skupienia uwagi i wykonywane są mechanicznie przełożyć się może na ogląd pracy w przeszłości i odpowiedź na pytanie, czy tkactwo mogło być godzone z innymi obowiązkami, jak np. opieka nad dziećmi czy przygotowywanie posiłków. Umiejętności zdobyte w wyniku testów, określane jako wiedza ciała (body knowledge) lub wiedza kinestetyczna (kinaesthetic knowledge), stanowią swego rodzaju opozycję w stosunku do wiedzy zdobywanej w oparciu o studia akademickie. Są one jednak nie mniej cenne. Dzięki nim dawne procesy produkcyjne stają się bardziej zrozumiałe, łatwiej o zdefiniowanie i odtworzenie właściwej kolejności poszczególnych sekwencji technicznych, a w końcowym efekcie możliwe jest spojrzenia na produkcję włókienniczą i techniki tkackie z perspektywy dawnego wytwórcy.It is generally acknowledged that textile production was one of the most important, if not the most important, sections of the Aegean Bronze Age economy. The Aegean textile production may be investigated thanks to many archaeological remains, like textile tools (mostly spindle whorls and loom weights), scanty pieces of textiles themselves and their pseudomorphs, reach iconography of clothes and – finally – surpassingly coherent archives of Linear B tablets. Ethnographical analogies and historical comparisons generate another important source of information. Experimental archaeology (designed to answer defined research questions) is used to clarify successive stages of the chaîne opératoire of textile production. However, experimental archaeology in the contemporary textile research, could be also applied as a method of analyzing social aspects of the textile production in the past. The main aim of my dissertation was to examine the Bronze Age Aegean weaving techniques using all available sources, with the special references to archaeological experiments. Some of the experiments were designed and performed in the Institute of Archaeology, University of Warsaw. The textile production in the Bronze Age Aegean has been analysed in many socio-economic aspects such as its organization and scale, work specialization and the degree of involvement of the society. The comparison between Northern and Southern Aegean shows deeper differences between the two regions than it was supposed before. Experimental archaeology is proved to be a valuable, explanatory tool in the research of the ancient textile production. Even experiments performed by non-experienced amateurs could give some more insights into questions concerning weaving as the work. A new, innovatory system of the documentation of experiments was established. The card system allows an individual’s progress in the speed and quality of weaving to be recorded, which is an important factor in the case of inexperienced weavers. The personal experience gained by the performers allows to achieve so called “kinaesthetic” or body knowledge of weaving, which helps him/her to adopt the perspective of a producer from the past