Wolność a prawo

W rozległej problematyce wolności, do której ostatecznie sprowadzają się wszystkie „ludzkie problemy najszerzej dyskutowane i rozmaicie rozstrzygane we współczesnej refleksji moralnej , rangę pierwszoplanową zajmuje temat „wolność a prawo". Od starożytności nie ma chyba znaczącego myśliciela, który nie rozważałby tego zagadnienia, przy czym przede wszystkim intryguje ono teologów, filozofów i polityków, a więc tych, którzy poczuwają się do odpowiedzialności za losy ludzkości i pragną służyć wskazaniami przydatnymi dla ulżenia ludzkiej doli. W tym horyzoncie należy też widzieć nauczanie Kościoła, który problem wolności, a w tym wzajemnej relacji wolności i prawa, postrzega jako węzłowy, czego dowodem poświęcenie temu zagadnieniu całego podrozdziału w encyklice Jana Pawła II Veritatis splendor. W tejże encyklice, wskazując na racje jej napisania, Jan Paweł II stwierdza: „Wewnątrz samej społeczności chrześcijańskiej ukształtowała się nowa sytuacja, w której wobec nauczania moralnego Kościoła rozpowszechniane są coraz liczniejsze wątpliwości i zastrzeżenia natury humanitarnej i psychologicznej, społecznej i kulturowej, religijnej, a także w ścisłym sensie teologicznej" (n. 5). Jeśli tak jest wewnątrz wspólnoty kościelnej, scalonej przecież jedną wiarą w Boga i w powołanie człowieka, to cóż dopiero w całej wspólnocie ludzkiej, rozdartej na różne religie i poglądy na świat oraz na człowieka w nim. Rzeczywiście trudno znaleźć temat bardziej kontrowersyjny niż właśnie „wolność a prawo". Odbijają się w nim różne opcje antropologiczne, a skutki ich zróżnicowania zostają spotęgowane przez osobiste zaangażowanie i natężenie emocjonalne dyskutujących. Temat ten porusza się ponadto z różnych punktów widzenia i dyskutuje na różnych płaszczyznach, nie zawsze dbając o ich metodologiczne rozgraniczenie. Co więcej - i to chyba najbardziej zaostrza spory - używając tych samych nazw, mówi się o różnych rzeczach. Zarówno bowiem „wolność", jak i „prawo" to nazwy wieloznaczne. Muszę przeto zacząć od wyjaśnienia znaczenia, jakie przypisuję tym terminom, oczywiście bez ambicji dostarczenia światu definicji wolności lub prawa, lecz jedynie na użytek wywodów prowadzonych w horyzoncie dokonywanej w Polsce transformacji ustrojowej. Ich zamysł sprowadza się do chęci uporządkowania dyskusji, w której większość mówi po prostu obok siebie (Fragment tekstu)

"Communis sententia doctorum" : powaga opinii kanonistów okresu klasycznego (1150-1350) i neoklasycznego (1550-1800)

Middle-aged canonists did not gain the authority comparable to the one of Roman lawyers. Their opinions were not respected by the source of law, they interpreted the law. They dealt with revealing and announcing the law, not its creation. The promulgation of decretals took place by sending them to the universities, above all the University in Bologna, which meant respect and appreciation of the importance of scholars. Thanks to promulgation decretals were “handed in” to lawyers, and were grammatically, rhetorically and dialectically worked by them. This way, they started their “second life” being moved into another context, used to solve other problems unpredicted by the author, confronted with other sources. Confronting the texts with reason, but also giving free rein to their imagination, their content was entirely taken out, ambiguities were cleared, and general statements were formulated. A canonic law was in effect not according to the sound of the text, but its interpretation by scholars. The advantage of a common opinion by scholars was largely weakened as a result of Pius VI’s prohibition to comment the decrees of the Trident Council. The interpretation of the council decrees was reserved to the congregation of the council created in 1564. The congregation did not publish its decrees (since 1793 they have been collected in volumes) and it was possible to get to know only thanks to the publications of the congregation clerks. At that time the notion of auctores probati appeared. The names communis sententia doctorum and auctores probati have existed together since then. The former meant the scholars who reached a consensus in the very subject-matter, the latter stood for the authors who based their opinions on hypotheses taken from church preaching. One should not draw hasty conclusions from accepting the hypotheses method instead of the issue method as to the academic level of postTrident canonists

Wpływ kościelnego doświadczenia w rozstrzyganiu sporów na formę procesu cywilnego w Europie

As early as in the Ancient church the bishop’s task was to adjudicate conflicts between the congregation. The sense o f responsibility for the congregation and the lifestyle o f a Christian district make the bishops exercise the judiciary o f peace. It must have functioned pretty well as Constantine accepted the efficiency o f adjudications on the civil forum given by bishops (“episcopalis audientia”) in 318. A special attention was paid to the procedures, but the rational methods o f proof were worked out only after the Fourth Lateran Council (1215). The procedures were to lead to establish the truth whereas the way to it was seen in a dispute. A court trial was based on a university dispute: present the issue, formulate the thesis, prove it and draw a conclusion. A court trial is a hypothesis discussed in the court. The subject o f discussion, deriving from the plaintiff’s complaint and a reply o f the defendant’s side, was precisely defined, the proceeding took place according to the precisely defined steps, the judge was in charge o f the behaviour o f the argumentation rules. This Roman-Canonical process was governed by the rule of the formal truth. The canons could not discern the problem o f the unfair sentence. The discussion over it made it possible to accept in some cases the means against an unfair sentence and differentiate between the earthly and the spiritual. The church competency was restricted to the spiritual issues exclusively starting from the 14,h century

Diecezja a wymagania nowego kodeksu : uwagi o prawodawstwie (archi)diecezji katowickiej 1983-1993

Zamierzając wydać tom specjalny z okazji siedemdziesięciolecia utworzenia diecezji katowickiej, redakcja Śląskich Studiów Historyczno-Teologicznych zwróciła się do mnie z prośbą o napisanie artykułu na temat: Diecezja a wymagania nowego Kodeksu. Opracowanie takiego tematu - jeśli ma być naukowe a nie jedynie refleksyjne - wykraczałoby poza ramy nie tylko jednego artykułu, ale również jednej specjalizacji. Wymagałoby bowiem więcej niż nominalnego porównania Kodeksu i instytucji diecezjalnych, należałoby przecież postawić pytanie o ich funkcjonowanie i skuteczność, a do tego potrzeba współpracy pastoralisty, socjologa, historyka... Żałując, że nie prowadzi się takich - nader koniecznych - badań interdyscyplinarnych, ograniczam się do spojrzenia na działalność prawotwórczą (Archi)Diecezji Katowickiej. Nie jest to unik wobec proponowanego tematu, lecz próba podjęcia go w warstwie najbardziej podstawowej, genetycznej. Diecezja bowiem nie tylko „żyje prawem" lecz tworzy je, prawo wyrasta z życia. Konkretyzując: przedmiotem opracowania są akty normotwórcze (archi)diecezji (Fragment tekstu)

Kultura prawna Europy

Wedle obiegowej - ale zasadnej - opinii wyznacznikami tego, co w starożytności nazwano Europą, były kolejno: kultura grecka, imperium rzymskie oraz chrześcijaństwo. Konkretyzacja tych wyznaczników każe w nich podkreślić filozofię, gdy chodzi o wpływy greckie, prawo jako trwałą spuściznę rzymską oraz etykę zaszczepioną przez tradycję judeochrześcijańską. Nad racją takiego rozłożenia akcentów i nad mechanizmami tych wpływów warto się zatrzymać. Bo wspomniana triada: „grecka filozofia - rzymskie prawo - judeochrześcijański etos” nie oznacza monopolizowania dla Greków filozofii, dla Rzymian prawa, a dla chrześcijan etosu. Wiadomo przecież, że Bóg Starego Testamentu to Bóg prawa, a używany do dziś zwrot „drakońskie prawo” odnosi nas do reform prawa przeprowadzonych od VII w. przed Chr. w Grecji. Owa triada znajduje natomiast uzasadnienie we wpływie na kulturę prawną Europy. [fragm. tekstu

Recepcja normy kanonicznej

O recepcji prawa można mówić w wielorakim sensie. 1. Recepcja prawa to przejęcie prawa jakiejś grupy społecznej przez inną: prawo przenosi się synchronicznie lub diachronicznie. Dziś używa się często w takich sytuacjach określenia „transfer prawa". Najbardziej charakterystyczne przykłady takiego transferu to przejęcie „kodeksu" Hammurabiego przez Elamitów, Mezopotan, Asyryjczyków oraz inne narody, wymiana prawa między miastami greckimi, rozpowszechnienie prawa rzymskiego w całym imperium, a następnie jego recepcja, jaka dokonała się w Europie między XI i XVI wiekiem, rozprzestrzenienie się prawa islamskiego, stosowanie Napoleońskiego Kodeksu cywilnego w Europie1. Recepcja taka ma charakter egzogenny. Jej istota tkwi w tym, że jakaś społeczność przyswaja sobie prawo, w którego powstaniu nie miała udziału. Recepcja taka stanowi przedmiot badań prawno-historycznych (Fragment tekstu)

Rezygnacja biskupa z urzędu z powodu podeszłego wieku w dyskusji soborowej

Wśród programów odnowy Kościoła wiązanych już za Piusa XII z przyszłym soborem przewijała się sugestia, by biskupi z ukończeniem 75 roku życia przechodzili w stan spoczynku. Problem granicy wieku i nakazanego prawem zrzeczenia się urzędu biskupiego pojawił się wśród propozycji i wniosków zgłaszanych przewodniczącemu Wstępnej Komisji Przygotowawczej Soboru. Domagano się zniesienia nieusuwalności biskupów, ograniczenia ich urzędów do określonej liczby lat, np. do 205, nakazanie prawem rezygnacji z powodu choroby lub podeszłego wieku6, którego granicę proponowano ustalić na ukończony 707 lub 758 rok życia. Na sesji Komisji Centralnej 3 V 1962 r. przedłożono schemat De Episcoporum coadiutoribus et auxiliaribus deque Episcoporum cessatione a muñere pastorali (Fragment tekstu)

Uwagi o tradycji w prawie

The aim of the article is to justify the need of a creative use of tradition when making laws. The authority of our predecessors does not weigh more than our brain, and respect for tradition does not require a constant use of the “old and the previous”, but a critical and creative reception of what used to be good. Law changes should be made carefully and only when truly necessary: the person changing anything ought to justify it. Tradition is not a halt of development but its assumption and condition. Were it not for the use of experiences of the old generations, each community would have to “start from the scratch”, whereas humanity would still be in the same place. The law maker should think not in a revolutionary, but in a historical way. He/she should think of tradition in broad terms, in line with its reception, efficiency, but also its weaknesses, unreliability, and law powerlessness, paying a special attention to the worked-out standards and law experiences of different nations, including the undesired results caused by the law created “against”, against people treated as enemies. In the light of various expectations connected with law, one should not forget about its peculiar value and well-known possibilities. Though, it is not the name, but the object named and its position within the century-long transmissions constituting the legal tradition of our civilization that decides if the product should be called “law”

Prawo moralne a procesy prawotwórcze demokratycznego państwa prawnego

Zamysł mój sprowadza się do odczytania encykliki Evangelium vitae w kontekście procesów prawotwórczych demokratycznego państwa, przy czym za punkt wyjściowy swoich uwag pragnę przyjąć zdanie: „Gdy prawo cywilne dopuszcza przerywanie ciąży i eutanazję, już przez ten sam fakt przestaje być prawdziwym prawem, moralnie obowiązującym" (72). Przed podjęciem wynikających stąd problemów (II) muszę ustalić i wyświetlić niektóre pojęcia prawnicze (I). W ostatniej części pragnę zająć się miejscem sprzeciwu sumienia w systemie prawnym demokratycznego państwa (III) (Fragment tekstu)