Histologija jetre i variranje površine jedara hepatocita pastrmke gajene u kaveznom sistemu

U hidroakumulacionom jezeru ”Bočac” gajena je kalifornijska pastrmka (Oncorhynchus mykiss, Walbaum, 1792) u dva odvojena eksperimenta u trajanju od po 90 dana – jedan u periodu jesen – zima, a drugi u periodu proleće – leto. Pastrmke su hranjene sa šest različitih komercijalnih hraniva i ispitivan je njihov uticaj na histološku gradju jetre riba. U eksperimentu je preovladavala normalna histološka građa jetre, a malobrojne histopatološke promene koje su uočene se mogu pripisati periodu godine i sastavu hrane. Kvantifikacija rezultata je pokazala da se sa rastom temperature vode i količine hrane kojom su ribe hranjene, prosečna površina jedara hepatocita povećava, dok se sa opadanjem temperature i količine hrane prosečna površina jedara hepatocita povećava, nezavisno od tipa hrane koja je korišćena

Efekat stresa na regeneraciju nefrona šarana gajenog u poluintenzivnom sistemu

Regenerišući nefroni (RN) u bubregu se često koriste kao indikator zdravstvenog stanja riba. U ovom radu je evaluiran efekat stresa koji šarani doživljavaju na početku sezone gajenja na bubrege koristeći broj RN. Ribe su hranjene različitim tipovima dodate hrane i gajene tokom dve sezone u vodi različitog kvaliteta, ali nijedan od ovih faktora nije uticao na pojavu RN. Međutim, ukoliko se prati vremenski tok sezone gajenja, broj RN se smanjuje. Njihov broj je najviši u maju i junu, dok na kraju sezone gajenja uopšte nisu bili prisutni u bubregu riba

Uloga i značaj zooplanktona u poluintenzivnom sistemu gajenja šarana

Jedan od svetski najzastupljenijih sistema za gajenje riba je poluintenzivni sistem koji čini više od 80% (Tacon and De Silva, 1997). U najtradicionalnijem obliku, prisutnom uglavnom u Aziji, veći deo nutritivnih potreba riba se zadovoljava iz prirodne hrane, prisutne u jezeru, dok se manji deo zadovoljava kroz dodatnu hranu. Osnovna ideja ovog sistema je da se potrebe riba u proteinima zadovoljavaju konzumiranjem zooplanktona, zoobentosa i druge prirodne hrane, dok se energetske potrebe zadovoljavaju žitaricama i drugim lokalnim proizvodima u obliku dodatne hrane. Poslednjih godina u zemljama jugoistočne Evrope (Srbiji, BiH, Bugarskoj, Rumuniji) sve se više koristi peletirana i ekstrudirana hrana, umesto žitarica ili u kombinaciji sa žitaricama uz iskorišćavanje prirodne hrane iz samog ribnjaka. Zooplankton predstavlja važanu prirodnu hranu za larve i odrasle stadijume mnogih vrsta riba koje se gaje u akvakulturi. On je i glavna prirodna hrana za larve i mesečnjake šarana, a zajedno sa faunom dna, predstavlja hranu za mlađ i gajenog konzumnog šarana. Zooplankton je značajan izvor proteina, amino kiselina, lipida, masnih kisenina, minerala i enzima (Kibria et al., 1997). U novim ribnjacima zooplankton je uglavnom poreklom iz vode za vodosnabdevanje, dok u starijim objektima, deo ovih organizama potiče iz banke trajnih jaja koja se nalaze u sedimentu, najčešće do dubine od 2 do 10 cm, odakle se jedan deo svake sezone razvija i prelazi u vodu. Razvitak zooplanktonskih organizama (Rotatoria, Cladocera, Copepoda), ima izraženu sezonalnost, pa je maksimum produkcije karakterističan za maj i jun (Paterson, 1993). Na žalost, tokom letnjih meseci (jul i avgust), kada postoje optimalni temperaturni uslovi za rast šarana, najčešće se javlja značajan pad uglavnom svih grupa zooplanktona a naročito kladocera i kopepoda. Ovaj pad u produktivnosti je pre svega rezultat sezonalnosti zooplanktonskih organizama a može biti i posledica velikog pritiska riba na zooplankton u uslovim gustog nasada riba. Do izvesne mere se produkcija prirodne hrane može podstaći upotrebom veštačkih đubriva ili stajnjaka, koji zapravo dovode do porasta produkcije fitoplanktona koji je osnov ishrane za zooplanktonske organizme. Larve šarana mogu da konzumiraju manje oblike zooplanktona kao što su rotatorije i nauplius larve kopepoda. Sa porastom, šaran počinje da konzumira krupnije oblike kladocera i kopepoda, a potom i organizme faune dna, hironomide i oligohete. Za šarana i druge vrste Teleostea, krupniji oblici zooplanktona, naročito krupne kladocere (Daphni magna i D. pulex) predstavljaju lako uočljiv plen, ne samo zbog dimenzija tela, već i zbog dobro pigmentisanog i krupnog oka. Osim toga, starije uzrasne kategorije šarana imaju tako razvijeni usni aparat koji je prilagođen za sakupljanje hrane koja je veća od 250 μm (Sibbing et al., 1986). Usled ovoga, na početku proizvodne sezone, na većini ribnjaka nasađenih sa jedno- i dvogodišnjom mlađi, vrlo brzo dolazi do istrebljenja krupnih zooplanktonskih organizama, što dovodi do dominacije rotatorija, larvi kopepoda kao i malih kladocera, kao što je Bosmina longirostris, jer više nema kompeticije za hranom. U slučajevima kada postoji niska produkcija prirodne hrane, a ne postoji mogućnost đubrenja, usled npr. visoke temperature vode, dodatni objekti kao što su neupotrebljiva ribnjačka jezera, jame ili pak veliki tankovi, mogu poslužiti za dodatnu produkciju prirodne hrane – zooplanktonskih organizama. Masovna proizvodnja prirodne hrane na ovaj način može biti relativno jeftina posebno kada se kao đubrivo koristi stajnjak. Za manje količine zooplanktona, sakupljanje se može obaviti pomoću velikih planktonskih mreža zakačenih za čamac ili se mogu vući sa obale. Ukoliko su u pitanju veći objekti u kojima se gaji zooplankton, za sakupljanje se može koristiti adaptiran čamac po ugledu na "Baleen sistem" koji je poseduje deo koji zahvata vodu i mrežu za proceđivanje, nakon čega se organizmi propuštaju kroz seriju mrežica čime se raspoređuju po veličinskim klasama. Razmatrajući svetski problem nedostatka vode i potrebe za održivom upotrebom vode i nutrijenata u akvakulturi neophodno je unapređenje dosadašnje prakse poluintenzivnog gajenja šarana. Prirodna hrana predstavlja obnovljiv izvor proteina, amino kiselina, masti i masnih kiselina, za gajene ribe i zato usavršavanje poluinteinzivnog sistema između ostalih mera unapređenja treba da ide i u pravcu njihovog većeg korišćenja bilo iz samih ribnjačkih objekata za gajenje šarana ili iz planktonskih jama, jezera ili tankova za njihovo gajenje. Na ovaj način će se omogućiti ekonomičnije iskorišćavanje prirodne hrane, a u kombinaciji sa optimalnom dodatnom hranom će nutritivne potrebe riba biti u potpunosti zadovoljene

Akvakultura i ribarstvo u Srbiji – stanje i potencijal

Akvakultura u Srbiji se najvećim delom realizuje u objektima akvakulture: pastrmskim i šaranskim ribnjacima. Ukupna površina pod šaranskim ribnjacima je oko 14 000 hektara, od čega je oko 20% van funkcije. Pod pastrmskim ribnjacima je oko 14 hektara od čega je oko 15 % van funkcije. U šaranskim ribnjacima se proizvodi šaran, beli i sivi tolstolobik, beli amur i grabljivice: som i smuđ. U pastrmskim ribnjacima se proizvodi kalifornijska (dužičasta) pastrmka. Na malom broju ribnjaka se proizvodi mlađ toplovodnih (deverika, linjak, zlatni karaš, šaran divljak) i hladnovodnih vrsta riba (potočna pastrmka, mladica, lipljan) za poribljavanje tekućih i stajaćih vodenih ekosistema. Ukupna proizvodnja u poslednjih dve godine se kreće u količini od oko 15 000 tona, od čega oko 2 000 tona kalifornijske pastrmke (od čega konzumne pastrmke oko 75%), i oko 13 000 tona toplovodnih vrsta riba (oko 11 000 tona šarana i oko 2 000 tona pratećih vrsta riba), od čega 70 do 75% konzumne ribe. Svi vodeni ekosistemi u Srbiji, sem objekata akvakulture (pastrmskih i šaranskih ribnjaka) i hidroakumulacija čije su prioritetne namene vodosnabdevanja se svrstavaju u ribolovne vode. Ukupna dužina svih potoka i reka je 65 980 km. Broj vrsta riba koje naseljavaju vodene ekosisteme u Srbiji je 89, svrstanih u 57 rodova i 20 familija. Od košljoriba koje naseljavaju vode u Srbiji 52 vrste se love rekreativnim i privrednim ribolovom. Privrednim ribolovom se bavi oko 260 privrednih ribara. Prosečan privredni ribar obavi oko 200 ribolovnih izlazaka na vodu u toku godine. Broj rekreativnih ribolovaca se u poslednjih desetak godina kreće od 58 000 (2001) do preko 100 000 (2002. godine). Prosečan rekreativni ribolovac godišnje obavi oko 50 ribolovnih izlazaka na vodu. Prema podacima RZS izlov iz reka u Srbiji je poslednjih godina između 2 000 i 3 000 tona. Potencijal razvoja akvakulture je baziran na mogućnostima unapređenja proizvodnje na postojećim ribnjacima, povećanju proizvodnih ribnjačkih površina, proizvodnji hrane za ribe, prerađivačkim kapacitetima za koje Srbija poseduje sirovine i potencijal za plasman preradjevina od ribe na tržište zemalja EU i drugih država. Potencial ribolova se može podeliti na onaj koji pružaju brdsko planinske tekućice i potencijal koji pružaju ravničarske reke. Potencijal brdsko planinskih tekućica baziran je na rekreativnom ribolovu, odnosno ribolovnom turizmu koji bi se razvio kao posledica želje da se dođe baš na izabrano područje. U cilju stvaranja atraktivnih ponuda, stvoren je osnov da se u narednom periodu poribljavanje obavlja sa mlađi čiji su roditelji iz istog toka, čime je stvoren preduslov za očuvanje autohtonih genotipova. Potencijal ravničarskih reka je znatno veći. Baziran je na rekreativnom i privrednom ribolovu. Potencijal koji pruža rekreativni ribolov je zasnovan na činjenici da je grad sa najvećim brojem stanovnika u Srbiji – Beograd, upravo lociran na obalama dve velike reke: Dunavu i Savi, ali i na činjenici da su gradovi Novi Sad, Šabac, Smederevo... locirani na obalama velikih reka, što svakako ukazuje na činjenicu da bi broj rekreativnih ribolovaca mogao biti višestruko veći. Veoma značajan potencijal je i u privrednom ribolovu koji bi uz unapređenje politike poribljavanja, gazdovanja i izlova ribe, ali i statusa privrednih ribara mogao predstavljati egzistenciju znatno većeg broja ljudi od sadašnjih

Visoko obrazovanje za akvakulturu/ribarstvo na Poljoprivrednom fakultetu Univerziteta u Beogradu: implementacija prve “bolonjske” reforme – povezivanje teorije i prakse

U radu je opisana implementacija reforme visokog obrazovanja za Ribarstvo/Akvakulturu na Poljoprivrednom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Proces stvaranja novih kurseva vezanih za vodene ekosisteme, njihovu zaštitu i eksploataciju i definisanje kompetencija studenata za akvakulturu na svim nivoima visokog obrazovanja (osnovne, diplomske, specijalističke i doktorske studije) omogućen je unapređenjem obrazovnih i istraživačkih objekata i sredstava, kao i bliskom komunikacijom sa proizvođačima ribe i ostalim interesnim grupama vezanim za gajenje riba

Povrede i deformiteti kod šaranske mlađi gajene u različitim gustinama nasada - preliminarni rezultati

Povrede i deformiteti predstavljaju pokazatelj narušene dobrobiti jer ukazuju na neodgovarajuće uslove gajenja i utiču na ponašanje, zdravstveno stanje i životni vek riba. Ove promene kod potrošača izazivaju odbojnost i mogu da smanje iskoristljivost ribljeg mesa. U ovom istraživanju utvrđeni su vrsta i karakter povreda i deformiteta na telu šaranske mlađi posle 96 dana boravka u tankovima sistema sa recirkulacijom vode (RAS). Mlađ je bila raspoređena u četiri gustine nasada: 1,31 kg/m3, 2,62 kg/m3, 3,94 kg/m3 i 5,24 kg/m3 (I, II, III i IV grupa). Grupa sa najmanjom gustinom nasada imala je najveću stopu preživljavanja (100%) i najmanje povreda i deformiteta. Povrede su najčešće uočene bočno, na sredini tela, kao i na repnom peraju. Prosečno su obuhvatale do 1% tela i na njihovu površinu, kao i na broj riba sa deformacijama nije uticala gustina nasada, (p > 0,05). Pojava deformitetea u različitim gustinama nasada kretala se od 1,60 to 6,92% (p < 0,05), a najčešće su zapažene lordoza i skraćenje gornje vilice. Detaljnije istraživanje karaktera i uzroka promena na telu može da doprinese pronalaženju optimalne gustine nasada za šaransku mlađ u tankovima, a time i poboljšanju proizvodnih rezultata i pružanju maksimalne zaštite njihove dobrobiti

Uspostavljanje programa selektivnog uzgoja kalifornijske pastrmke (oncorhynchus mykiss, walbaum) u Srbiji

Zahtev za sve većim količinama hrane za ljudsku upotrebu, efikasnost iskorišćavanja hraniva i prostora za gajenje domaćih životinja, kao i pojava mnogih bolesti doveli su do intenzivnog razvijanja selekcionih programa u svim granama poljoprivrede. Za razliku od ostalih gajenih životinja, programi selekcije u akvakulturi su se razvili nešto kasnije usled nedostatka potrebnih procena heritabilnosti, koeficijenata varijacija i korelacija za ekonomski bitne osobine. Trenutno se u akvakulturi samo 1-2% od ukupne proizvodnje zasniva na genetički unapređenim vrstama riba (Gjedrem, 1997). Korišćenjem selektovanih linija riba postiže se više korisnih stvari. Na prvom mestu, programi selekcije riba predstavljaju jedini način stalnog unapređenja ekonomski bitnih osobina kao sto su prirast, konverzija hrane, otpornost na bolesti, smanjenje masnoće u mesu riba. Ribe iz selektovanih linija efikasnije iskorišćavaju hraniva i na taj način smanjuju pritisak na divlje populacije riba koje se koriste za proizvodnju ribljeg brašna, kao glavnog izvora proteina u smešama za ishranu pastrmki. Ribe koje potiču iz divljine ne napreduju zadovoljavajućim brzinom, što znači da su konstantno pod stresom, za razliku od riba poreklom iz selekcionih programa koje pokazuju manji uticaj stresa usled gajenja u zarobljeništvu. Tako se na ovaj način korišćenjem selektovanih linija riba postiže efikasna i održiva proizvodnja uz vođenje računa o dobrobiti životinja. Drugi dobar razlog za uspostavljanje programa selekcije pastrmke u Srbiji je dobro dokumentovano postojanje interakcije genotip x okolina kod kalifornijske pastrmke, kao što su pokazala istraživanja (McKay et al., 1984; Hanke et al., 1989; Sylven et al., 1991; Winkelman and Peterson, 1994; Kettunen et al., 1999; Kause et al., 2003). Na kraju, ali ne i najmanje važna je i kontrola bolesti kod kalifornijske pastrmke i mogućnost stvaranja otpornih linija pastrmki na neke bolesti putem selektivnog uzgoja (Henrion, 2005). Jedno od rešenja za ovaj ozbiljan problem, pored boljeg sistema kontrole pastrmske ikre poreklom iz uvoza, je i stvaranje lokalnih selektovanih matičnih jata sa proverenim poreklom i povećenom otpornošću na bolesti. Obzirom da za kalifornijsku pastrmku postoje pouzdani podaci o varijabilnosti i heritabilnosti proizvodnih osobina ovo pruža mogućnost efikasne selekcije, a samom tim i značajnog unapređenja proizvodnje uz smanjen ukupni mortalitet, putem odgovarajućeg programa selekcije u Srbiji

Protein Level and Efficiency of Feed Mixture for Common Carp (Cyprinus Carpio)

The quality of fish feed and its nutritional value are important for fish production. From an economic point of view it is vital to ensure a cheaper final product while from the nutritional aspects it is essential to fulfill the requirements of fish. The aim of this study was to investigate the digestibility and effect of feed mixtures with different protein content on growth of carp fry. The experiment was carried out at the Laboratory for fish nutrition of the Faculty of Agriculture, University of Belgrade, for 90 days. Fish were fed with concentrate mixtures having 38% (A), 41% (B) and 44% (C) of proteins. The bigger share of the protein part in A were plant proteins (PP), in C fish meal (FM), while in B the share of FM and PP was approximately the same. Results showed significant differences between digestibility of different feed mixture. The digestibility of protein and fat were higher in fish fed diets with higher protein content. Digestibility of nitrogen-free extracts (NFE), energy and digestible energy was not statistically significant (p> 0.05) regardless of the level of protein in the diet. The results indicate that the increase in the digestibility of proteins is in accordance with the increase in protein content in the diet e.g. diets with higher content of FM

Morfometrijsko ispitivanje nabora crevne sluzokože šarana hranjenog različitom dodatnom hranom u poluintenzivnom sistemu

U poluintenzivnom sistemu gajenja šarana u poslednjoj deceniji dolazi do promena u vrsti dodatne hrane koje povećavaju održivost proizvodnje. Sa žitarica koje su se godinama koristile kao dodata hrana, sada se prelazi na peletiranu i ekstrudiranu hranu. Ova zamena uzrokuje i promene u fiziologiji varenja riba, a kao posledica se dešavaju morfološke promene na crevima. Najčešće se na organima za varenje riba gajenih u akvakulturi ne nalaze teže histopatološke promene, pa se pribegava kvantifikaciji i morfometriji histoloških parametara koje mogu da ukažu na odstupanja od normalne građe/funkcije. Metod evaluacije dužine crevnih nabora je korišćen u velikom broju studija koje su se bavile efektima različitih tipova hrane i/ili aditiva na crevo riba. Cilj rada je da se utvrdi efekat različitih tipova hrane (žitarice, peletirana, ekstrudirana hrana) na crevo šarana merenjem dužine crevnih nabora kod riba koje su gajene poluintenzivno. Dužina crevnih nabora je korelisana sa prirastom ribe. Kretanje dužine crevnih nabora po jezerima/vrsti dodate hrane je imalo pravilan tok (Fig. 1). Najkraći crevni nabori su izmereni kod riba hranjenih žitaricama. U sva tri jezera primetan je pad dužine nabora u junu. U ovom mesecu su vrednosti najmanje, manje čak i od inicijalnih na početku eksperimenta (u aprilu), kao i vrednosti dobijenih u maju. Od juna dužina nabora creva konstantno raste kod riba u svim jezerima, bez obzira na tip dodate hrane. Rezultati su pokazali visok stepen statistički značajne korelacije između mase tela ribe i dužine crevnih nabora u svim jezerima (Tab. 2). Ukoliko se posmatraju pojedinačna jezera, vrednosti se kreću između 0.82 kod riba hranjenih peletiranom hranom, preko 0.83 kod riba hranjenih žitaricama do 0.86 kod riba hranjenih ekstrudiranom hranom. Dužina crevnih nabora je koristan parametar u eksperimentima ishrane riba i često se primenjuje u proceni efekta određene hrane na crevo riba. Smanjenje dužine nabora može da ukaže na pojavu enteritisa, na nedovoljnu ishranu ili gladovanje. Naši rezultati pokazuju pozitivnu korelaciju između mase tela ribe i dužine crevnih nabora. Oni su u skladu i sa sličnim istraživanjima koja su sprovedena na drugim životinjskim vrstama, mahom na domaćim životinjama. Crevni nabori na početku eksperimenta ne rastu, čak pokazuju trend pada sve do juna meseca i to iako ribe pokazuju konstantan prirast u svim jezerima, što se objašnjava količinom prirodne hrane koja je u to doba najveća u jezerima. Naime, na osnovu analize prirodne hrane tokom ovog perioda možemo videti da postoji velika biomasa zooplanktona u toku aprila, maja i juna dok je zoobentos na niskom nivou u svim jezerima u toku celog eksperimenta i ne prelazi 10 g/m2. Ovo uzrokuje promene u načinu ishrane ribe od juna meseca. Do tada se šaran hranio uglavnom zooplanktonom, koga je bilo u izobilju, a nakon toga, početkom juna, zbog nedostatka prirodne hrane,riba počinje da sve više konzumira dodatu, što uzrokuje i povećanje dužine crevnih nabora, s obzirom da su pelete, kojom se ribe hrane voluminoznije i većih dimenzija od zooplanktona. Hranjenjem, ribe pune creva i samim tim ih i šire, što omogućava povećanje apsorpcione površine povećanjem dužine crevnih nabora. Ovaj fenomen u stvari predstavlja adaptaciju creva na različite tipove hrane kod riba. Naše istraživanje je pokazalo da praćenje histologije šarana može da ukaže kako se odvija proces varenja zavisno od dela sezone/razvoja zajednice zooplanktona, ali i vrste dodate hrane u poluintenzivnom sistemu