Ali Şir Nevâî’nin Fevâidü’l-Kiber Divanı’nda (gazeller) sosyal hayat izleri

06.03.2018 tarihli ve 30352 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Yükseköğretim Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile 18.06.2018 tarihli “Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge” gereğince tam metin erişime açılmıştır.Nizamüddin Mîr Ali Şir Nevâyî (ö. 1501) Klasik Türk Edebiyatı'nın Çağatay sahasında yetişmiş edip, şair, tarihçi, yazar, devlet ve siyaset adamıdır. Onun kaleme almış olduğu tarihî ve edebî eserlerinin hemen hemen hepsi Horasan havzasındaki Türk-İslam kültür ve medeniyetinin oluşmasına katkı sağlamıştır. Dil ve sanat açısından değerli bir âlim olan Ali Şir Nevâyî'nin hemen hemen tüm eserleri tenkitli neşir olarak hazırlanıp Türk Dil Kurumu tarafından yayımlanmıştır. Bununla birlikte Nevâyî'nin eserleri, edebiyattan daha çok dil hususiyetleri yönüyle çalışılmıştır. Nitekim klasik eserleri özellikle Nevâyî'nin dili klasik Çağatayca olduğu için günümüz okuru, onun eserlerini anlamada zorluk çektiği düşünülmektedir. Bu çalışmamızda Nevâyî'nin Fevâidü'l-Kiber adlı Divanı'ndaki sosyal hayat unsurlarını ortaya koymaya ve bu suretle onun daha anlaşılır olmasına katkıda bulunmaya çalıştık. Çalışmamız iki bölümden oluşmaktadır. Birincisi Giriş bölümü olup bu bölümde Nevâyî'nin hayatı, edebî kişiliği ve eserleri hakkında geniş bilgi verilmektedir. Bu bölümde mevcut literatürdeki bilgilerden yararlanılmış buna ilaveten şairin kendi döneminde kaleme alınmış olan Hüseyin Baykara'nın Çağatayca Risâle eseri; Babür Şah'ın Babür-Nâme eserinde yeralan Nevâyî ile ilgili bilgiler ve Devlet Şah Semerkandî'nin Tezkeresi'ndeki Farsça "Nevâyî" maddesi, onun kişiliği daha yakından tanınması amacıyla orijinal dillerinden günümüz Türkçesine çevrilerek verilmiştir. İkinci bölüm çalışmamızın konusunun işlendiği bölüm olup bu bölümde Nevâyî'nin Fevâidü'l-Kiber Divanı'ndaki gazellerinde sosyal hayata ait unsurlar yer almktadır. Osmanlı sahasında divan şiirine yönelik bazı olumsuz bakışların mevcudiyeti gibi Çağatay sahasında da aynı görüşlerin var olduğunu belirtmek isteriz. Yapılan bu çalışma, eleştirilerin çok yerinde olmadığını ve şiirin sosyal hayat ile iç içe olduğunu ortaya koymaktadır. Fevâidü'l-Kiber'de yer alan 680 gazel taranarak sosyal hayat unsurlarını içeren beyitler Tipler, Giyim Kuşam, Davranış Biçimleri, Gelenekler, İnanç ve ibadetler, Diğer İnançlar, Tababet, Suç ve Ceza, Eğlence Hayatı ve Haberleşme gibi başlıklar altında toplandı. Ayrıca ilgili beyitler nesre çevrilerek şerhi yapıldı.Nizamuddin Mir Ali Shir Nevâyî (d. 1501) is a poet, a historian, a writer, a state and a politician. He had grown up in Chagatai area of Classical Turkish Literature and almost all of his historical and literary works contributed to the formation of Turkish-Islamic culture and civilization in the old Khorasan zone. Ali Şir Nevâyî with his distinguished works and arts is considered as a significant scholar. Almost all his works were prepared in critical edition and published by Turkish Language Association. However, Nevâyî's works have been studied in terms of dialect characteristics rather than literature. Thus classic works, in particular Nevâyî's books are widely in old Chagatai language. Therefore, it is considered that today's readers have difficulties in understanding his works. In this thesis we worked on social aspects of Nevâyî's Divan of Fawa'id al-Kibar. So, we hope his works would be more and more understandable. SUMMARY Our study consists of two parts. The first one is introduction. In this part its given extensive information about Nevâyî's life, literary personality and his works. In addition, in despite of using current sources, we have used old ones too. Particularly Baykara's Risâle, Devlet Shah Semerkandî's Tezkere and Babur Shah's Babur-Nâme. We translated related parts in toTurkish for the reason of getting original information about his life story. Therefore, it has given as a separate section in this study. The second part is subject of our study, which is social aspects in the ghazals of the Divan of Fawa'id al-Kibar. There heve been some negative perspectives on the Ottoman Divan literature, those perspectives have been on Chagatai literature too. This study reveals that, those negative criticism are not very reasonable and just the opposite of that, it had been intertwined with social life. 680 ghazals of the Divan of Fevâidü'l-Kiber were analyzed. Couplets that contain elements of social life gather up under the titles of Characters, Clothings, Behaviors, Traditions, Beliefs and Worships, Other Beliefs, Treatments, Crimes and Punishments, Entertainments and Communications. In addition, the specified couplets were interpreted into nowadays Turkish to

Şiirde Ayet İktibası: Hakîm Senâî Gaznevî’nin Hadîkatü’l-Hakîka Örneği

Dinî-tasavvufî edebiyatın gelişmesinde ve şekillenmesi Hakîm Senâî-yi Gaznevî’nin (ö. 525/1131 [?]) Hadîkatü’l-hakîka ve şerî’atü’t-tarîka isimli eseri önemli bir yere sahiptir. Hakîm Senâî eserinde manayı derinleştirmek, anlamı kuvvetlendirmek, konuyu pekiştirmek ve söze güzellik katmak için edebiyatta iktibas sanatından yararlanarak Kur’ân-ı Kerîm’den ayetlere yer vermiştir. Eserde sıkça Kur’ân-ı Kerîm’den lafzî ve manevî iktibaslar yapılmıştır. Hadîkatü’l-hakîka’da hadis, kelâm-ı kibâr, atasözleri ve kısa hikâyelerden bölümlerin yanında ayetlerden lafzî ve manevî iktibaslar yapılmıştır. Mesnevî tarzında 10.000 beyitten oluşan Hadîkatü’l-hakîka’daki şiirlerde ayetlere baş vurulmuş olması eserin ana kaynağının Kur’ân-ı Kerim olduğuna delil kabul edilebilir. Kur’ân-ı Kerim’den bir ayetin tam metni aktarılmış ise tam iktibas (iktibâs-ı tâm), ayetin bir kısmın aktarılmış ise nakıs iktibas (iktibâs-ı nâkıs) denildiği gibi bir ayetin lafzı alıntılanmış ise iktibas-ı lafzî, bir ayetin manasına gönderme yapılmış ise iktibas-ı manevî denilmiştir. Hadîkatü’l-hakîka’daki uygulanan bu usül daha sonra kaleme alınan manzum ve mensur edebî eserlerde de devam etmiştir. Hadika’daki konuların doğru bir şekilde anlaşılabilmesi için şiirlerde iktibas edilen ayetlerin tespit edilmesi önem arzettiği için biz de bu makalede eserde geçen Kur’an-ı Kerîm’den yapılan iktibasları tespit ederek değerlendirmeye çalıştık. Eserde geçen ayetlerin iktibasları tüm yönleriyle çalışmaya mevzu edilmesi bir makale boyutunu aşacağı için de bu çalışmayı Hadikatü’l-hakîka’daki ayetlerin lafzî iktibasları ile sınırlandırdık. Makalede önce edebiyatta iktibas kısaca ele alındıktan sonra Hakîm Senâî’nin hayatı ve eserleri verildi. Daha sonra da makalenin asıl konusu olan Hadîkatü’l-hakîka’da ayetlerden yapılan lafzî iktibaslar tespit edilerek konularına göre tasnifi yapıldı. Çalışma boyunca da önce içinde ayet geçen beyitler tespit edilerek orijinal metni ile Türkçe tercümesi verildi. Akabinde ilgili ayetin Arapçası ve meâli takdim edildi. Böylece beytin muhtevası ile iktibas edilen ayet arasında bağlantı ortaya konmaya çalışıldı. Eserde geçen ayetlerin lafzî iktibaslarınının tamamı tespit edilerek müellifin şiirlerindeki ayet iktibasları ortaya konmaya çalışıldı

Risk for Death among Children with Pneumonia, Afghanistan

In Afghanistan, childhood deaths from pneumonia are high. Among 639 children at 1 hospital, the case-fatality rate was 12.1%, and 46.8% of pneumococcal serotypes detected were covered by the 13-valent vaccine. Most deaths occurred within 2 days of hospitalization; newborns and malnourished children were at risk. Vaccination could reduce pneumonia and deaths

Estimating Agricultural Sustainability of Sholgara District Using the Analytical Hierarchy Process

This research aims to evaluate the sustainability of standard agricultural systems in 5 important villages of the Sholgara district of Balkh province of Afghanistan. To evaluate the sustainability of agriculture in each village, three main environmental, economic, and social criteria were determined, and each criterion is composed of several sub-criteria; in total, 18 sub-criteria were considered. data was collected in the form of a questionnaire from farmers and experts. To complete the questionnaire, farmers were selected by stratified random sampling, and 110 questionnaires were conducted from the villages of the Sholgara district. The data needed for this evaluation for standardization in the agricultural sustainability model, for weighting the criteria and sub-criteria of agricultural sustainability, a questionnaire was designed by experts and using the opinions of experts in agricultural economics, promotion and education of agriculture and agriculture, the ranking of sustainability criteria and sub-criteria was done. Moreover, by using Analytical Hierarchy Process, the agricultural sustainability status of the villages of the Sholgara district was calculated. The results of the economic, social, and environmental sustainability analysis of Khowja Askandar were selected as the most sustainable village with a weight of 0.237. The villages of Boyni Qara, Aghar Saye, Bauragai, and Qurbaqqa Khana, with weights of 0.199, 0.197, 0.195, and 0.173, respectively are in the priorities of sustainability. Based on the sustainability sensitivity analysis, increasing the weight of the social and environmental components of sustainability to the level of 0.38 and 0.33 will increase the level of sustainability of Aghar Saye village, and increasing the weight of the economic part of sustainability did not change the priorities. The results of this research make it possible to know the importance of various parameters affecting sustainability, to evaluate the sustainability, and to compare the villages of the Sholgara district with good accuracy so that practical steps can be taken in applying appropriate policies to improve the sustainability of agriculture