Enkele aspecten omtrent de cultuurgeschiedenis van de inheemse en ingeburgerde houtige gewassen van Vlaanderen: resultaten van een historisch-botanische verkenning (deel 1: Acer-Castanea)

Het belang van hout voor de pre-industriële maatschappij binnen het huidige Vlaanderen kan moeilijk overschat worden: enerzijds had hout eeuwenlang een grote waarde als voornaamste energieleverancier, anderzijds werd het gebruikt in een bijna onnoemelijke waaier van toepassingen als geriefhout, timmerhout, bouwhout, ambachtshout De inheemse houtige gewassen van Vlaanderen speelden gedurende lange tijd de absolute hoofdrol in de aanlevering van hout en nevenproducten (zoals schors, houtskool, zelfs bladeren ) voor allerlei doeleinden. Enkele ingevoerde houtige soorten kregen echter geleidelijk een steeds groter belang voor de fruit- en de sierteelt. Gaandeweg moesten de inheemse soorten het gezelschap dulden van steeds meer ingevoerde houtige soorten die zich al dan niet goed konden inburgeren. Men mag ook niet over het hoofd zien dat hout als grondstof vooral voor specifieke toepassingen al vroeg bij ons werd ingevoerd: bijv. import van timmerhout gebeurde al in de 12de eeuw maar het dominerend karakter van de import laat zich in Vlaanderen pas goed voelen vanaf de 19de en de 20ste eeuw

Een interessante plantenlijst uit 1791 van de Engelse tuinen van kasteel Hex (Heers, Heks, prov. Limburg): een historisch-botanische en cultuurhistorische analyse

Heks, een deelgemeente van Heers, ligt in het heuvelige landschap van Limburgs Haspengouw. Op het einde van de 18de eeuw maakte de prins-bisschop van Luik, François- Charles de Velbruck (1719-1784) van dit rustige landbouwdorp een kasteeldorp. Nog voor hij in 1772 tot prins-bisschop werd verkozen, had hij in deze gemeente al een herenkwartier en een hoeve als privébezit verworven. Geleidelijk en vooral sinds hij prins-bisschop was geworden, liet hij zijn privébezit dat hij gebruikte als jachtgoed uitgroeien tot een heus landgoed dat een kasteel en tuinen omvatte. Het kasteeldomein Hex werd een feit. De Velbruck was, zoals veel groten van zijn tijd, erg geïnteresseerd in tuinen en planten. Behalve de klassieke parterretuinen in Franse stijl liet hij ook een begin maken met de aanleg van een jardin anglais, nl. een tuin die geen regelmatige of geometrische stijl had zoals de tuinen in Franse stijl. Hij liet hiervoor uit alle windstreken zaden en planten overkomen en stuurde zijn tuiniers naar het buitenland (Holland, Engeland, Frankrijk) om er zich te bekwamen

M & L Jaargang 34/3

Daniel Lievois Francies MekeirleChris De Maegd De reis- en tuinnotities (1702-1707) van een Gentse florist. [Travel and garden notes (1702-1707) of a Ghent florist, an intriguing booklet.]Daniel Lievois Een overvloed aan bloemen in een Gentse stadstuin (1709-1719). [A sea of flowers in a Ghent city garden (1709-1719).]Paul van den Bremt Tulpenkoorts: de historische tulpenteelt in de Zuidelijke Nederlanden en de hovenierskunst van Francies Mekeirle. [Tulip fever: historical tulip-growing in the Southern Netherlands and the horticultural trade of Francies Mekeirle.]In 1999 ontdekte tuinkunsthistorica Chris De Maegd in het fonds Vliegende Blaadjes van de Gentse universiteitsbibliotheek eerder toevallig een 18de-eeuws schriftje, waarin de reisnotities en de hoveniersboekhouding waren opgetekend van ene Francies Mekeirle. Omdat delen van de tekst toen als redelijk onbegrijpelijk ervaren werden, omwille van het gebruik van te summiere en/of te technische aantekeningen die bovendien her en der met Spaans doorspekt waren, bleven haar notities jarenlang onaangeroerd liggen. In 2008 vond historicus wijlen Daniel Lievois in het Gentse stadsarchief echter een anoniem tuinboekje met bijbehorend tuinplan. Ook in dit archiefstuk werd regelmatig het Spaans gehanteerd. Er bleek een reeks aanknopingspunten te zijn tussen beide teksten, dus werden de oorspronkelijke archiefstukken vergeleken. De conclusie was dat beide archiefdocumenten door één en dezelfde persoon waren geschreven, want het handschrift was identiek. Daniels auteur van het anonieme tuinboekje uit het stadsarchief kreeg dus een naam: Francies Mekeirle! Maar daarmee waren alle problemen nog niet van de baan. Bepaalde passages zoals die over queeuwen, couleuren en spelende blommen bleven in beide teksten immers nog steeds redelijk enigmatisch. Om dit euvel te verhelpen werd bioloog Paul van den Bremt ingeschakeld die bij zijn onderzoek prompt bij de tulpenteelt belandde. Zijn bijdrage behandelt in grote lijnen de geschiedenis van de tulpenteelt in onze regio. Als er al iets duidelijk wordt, dan is het dat de tulpenrage niet alleen tot Nederland is beperkt gebleven. Dankzij de nochtans beperkte archiefdocumenten van Francies Mekeirle kan de Gentse hovenierskunst van het begin van de 18de eeuw beetje voor beetje ontrafeld worden en aan de vergetelheid onttrokken worden. In de archiefdocumenten van Mekeirle komt een grote voorliefde voor de tulpenteelt tot uiting en bovendien schemert al de ontluikende passie voor de bloementeelt door die Gent later internationaal beroemd zou maken. Duidelijk wordt dat verder onderzoek naar de opkomst van de bloementeelt in onze gewesten aangewezen is.Summar

M & L Jaargang 29/4

Geert Van der Linden - Een oude knar op krukken: de restauratie van een beschermde lindeboom in Avekapelle. [An old geezer with crutches. The restoration on the Avekapelle graveyard of a common lime tree listed for protection.]In het West-Vlaamse Avekapelle staat één van de oudste lindebomen van Vlaanderen. Op ruim vierhonderdjarige leeftijd vertoont hij echter enige ouderdomskwalen. Maar gelukkig laat Vlaanderen zijn meervoudige honderdjarige linde niet in de steek, getuige hiervan een ondersteunend staketsel. Waarom eeuwenoude lindes ook onze steun verdienen wordt door Geert Van der Linden uitgebreid toegelicht in een goed gedocumenteerde bijdrage over een vorm van ouderenzorg bij bomen.Paul Van den Bremt en Regi De Meirsman - De Stroopers in het vizier! [Sighting the poachers.]In de periferie van onze cultuur kan men soms merkwaardige waarnemingen doen: dit beweren althans twee landschapsonderzoekers, Paul Van den Bremt en Regi De Meirsman. Ze nemen ons mee naar het noordoosten van het Waasland, op de grens met Nederland, in een gebied met de ietwat zonderlinge naam de Stroopers. Ze laten er ons in het mythische Koningsforeest, een voormalig jachtgebied van de graven van Vlaanderen, kennismaken met een landschap dat ooit het terrein was van forestiers, jagers, valkeniers en vogelvangers. Ze vestigen onze aandacht op boomheiligen en wolven, in dezelfde wildernisse waar vroegere onderzoekers al sporen zochten en vonden van den vos Reynaerde. Aan de hand van archiefstukken en oude kaarten belanden ze bij de nauwelijks zichtbare restanten van de Parmavaart. Een roemrucht militair, de hertog van Parma, liet hier immers in de 16de eeuw een vaarweg aanleggen voor zijn hardnekkige militaire campagne die zou leiden tot de val van Antwerpen. Raadsels zijn in deze bijdrage nooit ver weg in de vreemde wereld van konijnenbergen, warandes en alvinnenSummar

M & L Jaargang 23/4

Marc De Borgher Vogels in en rond monumenten. [Birdlife in and around monuments.]Monumenten voor vogels en vogels in monumenten, daar draait het om in het artikel van Marc De Borgher. De geschiedenis van kippenhokken, historische duiventillen en de wondere werking van de eendenkooi worden voor u uit de doeken gedaan. Bovendien krijgt u nog een handleiding voor een natuurreflex bij restauraties en een overzicht van de belangrijkste vogelsoorten die onze Vlaamse monumenten omcirkelen cadeau. Van nature een monument of monumenten voor de natuur?Jan Bastiaens, Koen Deforce en Anton Ervynck Begraven landschappen. [Underground landscapes.]De archeologie bestudeert het gedrag van de mens in het verleden. Het lijkt soms of ze haar aandacht -uitsluitend richt op het stedelijke of op de wooncultuur. Het bodemarchief zegt ons echter ook iets over de manier waarop de mens in het verleden met het landschap omging. Hoe dit gereconstrueerd kan worden, leest u in Begraven landschappen.Paul Van den Bremt Vergroeid met het bouwkundig erfgoed: plantengroei op en bij muren en stenen constructies. [Herbal heritage: on built heritage and wall vegetation.]Verwar de lieflijk geurende muurbloem (steenviool) niet met de agressieve vlinderstruik, noch de weelderige gele helmbloem met het snel verschrompelend stijf hardgras. Pluizig als de basterdwederik of onvolprezen zwemmers, heeft hun zaad met de tongvaren, tengere veldmuur of zelfs vijg één voorliefde gemeen: doorwinterde oude muren met smeuïge kalkmortel.Trage groeiers, niet zelden sierlijk en vaak minder schadelijk voor het erfgoed dan wel lijkt, vraagt Paul Van den Bremt voor deze heel bijzondere flora de nodige attentie.Anton Ervynck, Els Hofkens en Jan Bastiaens Natuur in cultuur: historische landbouwlandschappen en ontginningsstructuren. [Cultivated nature: Historical farming landscapes and exploitation structures.]Bestaat er in Vlaanderen nog zoiets als ongerepte natuur? Werd ons hele landschap door mensenhanden vormgegeven? Hoe kunnen we het onderscheid maken? Waarom is dit zo belangrijk? Op al deze vragen geven Anton Ervynck, Els Hofkens en Jan Bastiaens u het antwoord. Ook omtrent hakhout en middelhout en het gebruik ervan als geriefhout, brandhout, ambachtshout, mijnhout, bouwhout en ambachtshout wordt een tipje van de sluier opgelicht. Misschien een voorbode van OMD 2005?Paul Van den Bremt Sporen van teelten: een zoektocht naar bedreigde, minder gekende of vergeten industriële teelten. [Traces of cultivated plants: surveying endangered, less known and unusual industrial crops.]Weinig is nog zoals het was. Neem nu wouw of meekrap: wàt in hemelsnaam mag dit wel wezen?Maar ook hommel, of vlas ooit één van de profytelykste planten van dit land laat staan kemp, te weten hennep, die ooit van Berlare tot Hamme welig tierde.Met een nauwelijks verdoken zweem van weemoed haalt Paul Van den Bremt herinneringen op aan deze weleer glorierijke maar deemsterende teelten.Summar

M & L Jaargang 20/1

Serge Landuyt en Malvina Buonocore Het funerair oeuvre van Artus Quellinus de Jonge. [Artus II Quellinus the Younger.]Ludo Royen, Hubert Bats, Marc De Borgher, Herman Van den Bossche en Paul Van den Bremt Fruitteelt en hoogstamboomgaarden in Zuid-Limburg.Veerle Meul Woning De Beir (1924-1925) te Knokke: de wedergeboorte van een Zwart Huis. [The Residence of Dr. De Beir by Huib Hoste in Knokke, 1924.]Summar