Echa międzywojnia w muzycznym folklorze powojennej Lubelszczyzny. Na podstawie zapisów Włodzimierza Dębskiego

Artykuł jest próbą uchwycenia wpływów pieśniowej tradycji międzywojnia, jakim podlegał repertuar udokumentowany po drugiej wojnie światowej na terenie Lubelszczyzny. Inspiracją dla podjęcia tematu stały się niepublikowane zapiski rękopiśmienne Włodzimierza Dębskiego (1922-1998) – kompozytora, teoretyka muzyki, etnomuzykologa, animatora edukacji muzycznej. W latach 1963-1976 Dębski aktywnie współtworzył szkolnictwo muzyczne w Lublinie, jednocześnie dokumentował i badał lubelski folklor muzyczny. Większość wykonawców, których Dębski uwzględnił w swoich badaniach, to osoby urodzone w przedziale lat 1910-1925. Byli to więc przedstawiciele pokolenia, którego wiek szkolny przypadł na okres międzywojenny. Konstrukcja niniejszego tekstu opiera się na porównaniach kultury muzycznej w międzywojennym Lublinie i regionie lubelskim z repertuarem lat 70-tych i 80-tych XX w. Na pieśniowy materiał z Lubelszczyzny utrwalony fonicznie i w przekazach pisanych (teksty) w okresie powojennym składają się śpiewy kilku wykonawców. W repertuarze Teresy Sołtys z podlubelskich Zemborzyc znajdowały się pieśni harcerskie, patriotyczne, żołnierskie/wojenne, obrzędowe, m.in.: Cicho w stepie, Do polskiego wojska chłopców zaciągają, Gdy kogut zapiał w kurniku, Gdybym był hulaką, Hej, tam w karczmie, za stołem, Na nowej górze jadą żołnierze, Pod Krakowem czarna rola, Przyszedł nam rozkaz stanąć do boju, Szabla dzwoni o ostrogę, W suterynie daleko za miastem, Wesoła marynarska pragnie powitać nas wiara, Zmarł biedaczysko w szpitalu wojskowym. Innym źródłem powojennego repertuaru przechowującego pieśni z okresu przedwojennego są nagrania Józefa Struskiego, obejmujące śpiewy kolędowe (Za kolędę dziękujemy, Nie bój się królu żadnej), weselne (Już ci teraz, Kasiuleńko, welon zdejmiemy, Uklęknijże, córko), biesiadne (Chociaż są na świecie różne alkohole, Przyjacielu mój, rób bimber swój), żołnierskie/wojenne (Chcąc podwyższyć kadrę armii Beselera, Zawodzą dzwony w kościele), zalotne/miłosne (Szedłem sobie drożyneczką, Zaszło słonko, zaszło za góry) i inne. Do cennych informatorów, zwłaszcza gdy chodzi o tradycję muzyki wojskowej, należeli Bolesław Strawa i Stanisław Zdybała. Ten ostatni pomięta wiele tytułów przedwojennych pieśni, które żyły w powojennym śpiewie wojskowym (Było późno z wieczora, Do polskiego wojska, Oj, bieda, bieda, Karpaccy górale, Tam we pękach bzu altana).Echoes of the Interwar Period in Music Folklore of Postwar Lublin Province. On the Basis of Włodzimierz Dębski’s NotesSUMMARYThe article is an attempt to present the infl uences of the song tradition of the interwar period on the repertoire documented after World War 2 on the Lublin province territory. The unpublished handwritten notes of Włodzimierz Dębski (1922- 1998), a composer, theoretician of music, ethnomusicologist, animateur of music education, were the inspiration for undertaking this subject. In 1963-1976 Dębski actively co-created the music education in Lublin; simultaneously he documented and studied Lublin’s musical folklore. The majority of performers included in Dębski’s studies were born between 1910 and 1925. Therefore, they were the representatives of the generation whose school age fell on the interwar period. The construction of this paper is based on the comparison of musical culture in interwar Lublin and in the Lublin region with the repertoire of the 1970s and 1980s. The song material from the Lublin region phonically recorded and in written form (texts) in the interwar period consists of the singing of several performers. In her repertoire, Teresa Sołtys from Zemborzyce near Lublin had scouts’, patriotic, military/war, and ritual songs, inter alia, Cicho w stepie, Do polskiego wojska chłopców zaciągają, Gdy kogut zapiał w kurniku, Gdybym był hulaką, Hej, tam w karczmie,za stołem, Na nowej górze jada żołnierze, Pod Krakowem czarna rola, Przyszedł nam rozkaz stanąć do boju, Szabla dzwoni o ostrogę, W suterynie daleko za miastem, Wesoła marynarska pragnie powitać nas wiara, Zmarł biedaczysko w szpitalu wojskowym. Another source of the postwar repertoire that includes songs from the pre-war period are the recordings of Józef Struski, which comprised Christmas carols (Za kolędę dziękujemy, Nie bój się królu żadnej), wedding songs (Już ci teraz, Kasiuleńko, welon zdejmiemy, Uklęknijże córko), drinking songs (Chociaż są na świecie różne alkohole, Przyjacielu mój, rób bimber swój), military/war songs (Chcąc podwyższyć kadrę armii Beselera, Zawodzą dzwony w kościele), courtship/love songs (Szedłem sobie drożyneczką, Zaszło słonko, zaszło za góry) and others. Bolesław Strawa and Stanisław Zdybała were precious informants, especially as far as military music was concerned. The latter remembers many titles of the pre-war songs which were present in post-war military singing (Było późno z wieczora, Do polskiego wojska, Oj, bieda, bieda, Karpaccy górale, Tam we pękach bzu altana)

Pieśni ludowe Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. Z prac badawczych i materiałów folklorystycznych Instytutu Muzyki UMCS

W artykule omówiony jest repertuar pieśni ludowych żyjących w tradycji ustnej na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim. Opracowanie zawiera tabelaryczne zestawianie incipitów pieśni, wyposażonych w odesłania do literatury i komentarze dotyczące wykonawców. Podstawą prezentowanego wywodu są rezultaty badań przeprowadzonych w latach osiemdziesiątych XX wieku przez Mirosława Grusiewicza – zamieszczone w jego pracy magisterskiej napisanej pod kierunkiem Zenona Kotera – oraz zebrane przez niego materiały fonograficzne, przechowywane obecnie w Instytucie Muzyki UMCS.Folk Songs of the Łęczna-Włodawa Lake District. Illustrated by Research Work and Folkloristic Materials at the UMCS Institute of MusicSUMMARYThe article discusses the repertoire of folk songs continued in oral tradition in the Łęczna-Włodawa Lake District. The survey contains a tabular specifi cation of song incipits with references to literature and comments concerning performers. The presentation is based on the results of research conducted in the nineteen-eighties by Mirosław Grusiewicz (they are contained in his MA thesis written under the supervision of Zenon Koter, PhD ), and on the phonographic materials he collected, now stored at the Maria Curie-Skłodowska University Institute of Music. In terms of its origin, the repertoire of the Łęczna-Włodawa Lake District consists of three groups. The fi rst group is the archaic collection of ritual wedding songs and couplets, the second comprises traditional common folk songs (inter alia class songs, and courtship and military songs) prone to variability and accommodation, and the third is made up of the youngest repertoire in terms of origin, containing occasional songs or those heard on the mass media.

The Concept of the Field in the Research Past and Present. A Reconnaissance Based on the Custom of ‘dunajowanie’

Poniższy tekst jest próbą skonfrontowania dwóch odległych w czasie i przestrzeni sytuacji dokumentowania tradycji muzycznych. Zwyczaj dunajowania stanowi dobry przykład na ukazanie jak pojęcie terenu zmieniało się w czasie i jak dokumentowanie tradycji muzycznych wpływało na teren. W artykule wykorzystano dostępne dokumentacje w postaci nagrań audio/video, zapisów słownych i nutowych, opisy słowne zwyczaju oraz wypowiedzi informatorów. Uwzględniono także informacje o badaczach, jako osobach, które w różny sposób i w różnym stopniu nasiąkały wpływem lokalnych tradycji lub też starały się wpływać na owe społeczności i wykonywany repertuar. Ograniczono się do dwóch najbardziej odległych w czasie perspektyw tj, „pierwszej fali” dokumentacji jako pokłosia występu Zespołu „Dunajników” na festiwalu w Kazimierzu, zwieńczonego otrzymaniem nagrody głównej Baszty oraz „ostatniej fali” funkcjonowania zwyczaju dunajowania w postaci przeglądu „Lubelszczyzna Dunajuje”. W artykule określono czym, z perspektywy dotychczasowych badań etnolingwistycznych i kulturoznawczych, jest dunajowanie. Ukazano kontekst kolędowania życzącego, jego symbolikę i funkcje. Opisano pierwsze dokumentacje (nagrania i zapisy) oraz współczesne formy praktykowania. Minione edycje stanowią cenny materiał do analizy, zarówno repertuaru słowno-muzycznego i przemian jakim ulega, ale także społecznych uwarunkowań jakim podlega ze względu na zmianę sytuacji folklorystycznej. Dokumentowanie w XX wieku stanowiło cel badawczy, efektem którego stały się publikacje zasadniczo o naukowym charakterze. Współczesne dokumentowanie folkloru, mimo olbrzymich możliwości sprzętowych, sprawia problemy metodologiczne dla sięgających po nowe źródło etnomuzykologów.This text compares two situations of the documentation of musical traditions distant from each other in time and space. The custom of dunajowanie (carolling with wishing songs for marriageable girls at Christmastide), or wassailing, is a good illustration of how the concept of the ‘field’ in research has evolved over time and has been influenced by the documenting of musical traditions. The article makes use of available documents in the form of audio and video recordings, verbal and musical texts, descriptions of the custom, and statements from informants. Also included is information about the researchers, as individuals who became involved in the local traditions in various ways and to a varying extent or sought to influence the local communities and the repertoire performed. This study is limited to the earliest and most recent perspectives, namely, the ‘first wave’ of documentation, which resulted from the performance by a group of ‘Dunajnicy’ at the Festival of Folk Bands and Singers in Kazimierz Dolny, where they won the grand prix (‘Baszta’), and the ‘last wave’ in the dunajowanie tradition, in the form of the Lubelszczyzna Dunajuje contest. The article discusses dunajowanie from the perspective of ethnolinguistic and cultural research conducted to date, showing the context, symbolism and functions of wassailing in general. The earliest recordings and written documents are described, as well as contemporary practice. Past editions of Lubelszczyzna Dunajuje provide valuable material for analysis, both of the verbal-musical repertoire and how it has changed over time, and also of the social factors that affect it, due to changes in the folkloric context. In the twentieth century, folklore documentation was a research aim, resulting in publications of an essentially academic character. In our times, despite the enormous possibilities afforded by modern equipment, it poses major methodological challenges for ethnomusicologists studying new sources

Legowanie na Lubelszczyźnie. Współczesne odkrycia i kontynuacje lokalnej praktyki muzycznej

The article presents the most recent research on the reactivation of an old musical tradition in the Lublin region, called “trumpet blowing at Advent.” This custom is connected with playing an aerophone named ligawa and with a local practice of making this instrument. The ligawa or ligawka has an eventful history of presence in Poland. In the folk culture, it is associated with the signalling function widespread among shepherds in the mountains. The current research is focused on the ritual practice connected with the liturgical period of Advent in the Roman Catholic Church. The presence of this custom has been confirmed in the neighbouring regions of Mazowsze and Podlasie.The author reviews the ethnographical descriptions of the ritual ligawa playing in the Lublin region and compares them with the results of her own field research conducted in villages near Lublin since 2008. The author attempts to answer the question to which extent contemporary societies are able to revive and practise on a regular basis forgotten rites of the musical character. In the study contains examples of documented instruments, descriptions of instrument playing circumstances and profiles of the depositaries of this tradition: ligawa players and makers from the Lublin region. The discussed subject is part of a broader discussion on the issues of preserving and safeguarding intangible cultural heritage and – due to its topicality – requires continuation and comparison with similar undertakings in the field of revival of local musical practices. Key words: traditional music in the Lublin region, ligawa playing, building of folk musical instruments, aerophones in folk culture, reconstruction of intangible cultural heritage Artykuł prezentuje najnowsze badania nad reaktywacją dawnych tradycji muzycznych na Lubelszczyźnie zwanych „otrębywaniem Adwentu”. Zwyczaj ten związany jest z grą na aerofonie, zwanym ligawą oraz lokalną praktyką wyrobu tego instrumentu. Ligawa vel ligawka ma bogatą historię obecności na ziemiach polskich, a w kulturze ludowej wiąże się z powszechną na terenach górskich funkcją sygnalizacyjną wśród pasterzy. Aktualne badania dotyczą praktyki obrzędowej związanej z  liturgicznym okresem Adwentu w Kościele Rzymsko-Katolickim i mają swe dotychczasowe poświadczenie na terenach sąsiedniego Mazowsza i Podlasia. W poniższym artykule autorka dokonuje przeglądu opisów etnograficznych dotyczących legowania obrzędowego na terenie regionu lubelskiego i konfrontuje je z wynikami własnych badań terenowych prowadzonych od 2008 roku w podlubelskich wsiach. Autorka podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie, na ile współczesne społeczności są w stanie wznawiać i trwale praktykować zapomniane zwyczaje o charakterze muzycznym. W opracowaniu znajdziemy przykłady udokumentowanych instrumentów, opisy okoliczności gry oraz sylwetki depozytariuszy tradycji, jakimi są grający i budowniczy ligaw lubelskich. Podjęty temat wpisuje się w szeroką dyskusję nad problemami zachowania i ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego i ze względu na swoją aktualność wymaga kontynuacji oraz konfrontacji z porównywalnymi działaniami w zakresie  przywracania lokalnych praktyk muzycznych.

Research on the Variabililty in Religious Folk Songs in Poland

Artykuł ukazuje badania nad wariabilnością religijnych pieśni ludowych w Polsce. Autorka ustala funkcjonowanie pojęć związanych z wariabilnością na gruncie folklorystyki, językoznawstwa i etnomuzykologii oraz dokonuje przeglądu pionierskich prac etnomuzykologicznych w zakresie wariabilności, powołując się na takich badaczy, jak Adolf Chybiński, Julian Pulikowski czy Jan Stęszewski. Polscy etnomuzykolodzy zauważają potrzebę zestawiania wariantów, dostrzegają szereg uwarunkowań, z których na czoło wysuwa się czynnik regionalny. Wariabilność ludowych pieśni religijnych w Polsce jest opisywana na podstawie ustaleń ks. Bolesława Bartkowskiego i Antoniego Zoły oraz innych autorów, opracowujących pieśni w ramach prac Instytutu Muzykologii KUL. W efekcie określono szereg aspektów badawczych, uwzględniając obecność repertuaru religijnego nie tylko w żywej tradycji, ale także w źródłach drukowanych. Badacze są zgodni co do ograniczonych możliwości wariabilności muzycznej, jednocześnie wnoszą o poszukiwanie jej przyczyn i prawidłowości przy uwzględnieniu wszystkich elementów składowych pieśni. Dzisiaj potrzeba analizowania transformacji repertuaru religijnego jest podyktowana dynamicznymi zmianami w jego funkcjonowaniu.  This article discusses the variability in religious folk songs in Poland. The author examines concepts related to variability in folklorism, linguistics and ethnomusicology and gives an overview of pioneering ethnomusicological works, referring to such researchers as Adolf Chybiński, Julian Pulikowski and Jan Stęszewski. They recognised the need to juxtapose variants and noted many determinants, e.g. the regional factor. This variability in religious folk songs is described on the basis of the findings by Fr. Bolesław Bartkowski, Antoni Zoła and the works of the Musicology Institute at the Catholic University of Lublin. As a result, many areas of research have been identified, taking into account the presence of the religious repertoire in both the living tradition and printed sources. Researchers agree that there are limited opportunities for musical variability but have suggested looking for its causes and regularities. Nowadays, it is necessary to analyse the transformations in the religious repertoire due to the dynamic changes in its functioning

Religious Folk Songs in the Contemporary Festival Movement, as Exemplified by the Contest of Folk Bands and Singers from the Vistula Region “Powiślaki” in Maciejowice

Artykuł podejmuje problematykę obecności ludowych pieśni religijnych podczas czterech ostatnich edycji festiwalu „Powiślaki” w Maciejowicach (gm. Garwolin, województwo mazowieckie). Przywołano historię festiwalu i jego znaczenie dla kultury lokalnej. Opisano specyfikę wykonawców i repertuaru, dokonano analizy źródłoznawczej wybranych pieśni, które poddano opisowi funkcjonalno- -gatunkowemu i analizie wybranych elementów muzycznych. Badane ludowe pieśni religijne dowiodły ciągłości transmisji repertuaru o odległej proweniencji, jak też stylu głęboko zakorzenionego w ludowym wykonawstwie. Różnorodność repertuarowa, niedokumentowane dotąd wersje i warianty melodyczne oraz wielozwrotkowość przekazów świadczą o wysokim poziomie wykonawców indywidualnych i zespołów śpiewaczych. Maciejowickie „Powiślaki” można uznać za festiwal czynnie wspierający słowno-muzyczne tradycje regionu, stanowiący doskonały przykład ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego.The article discusses the presence of religious folk songs at the last four editions of “Powiślaki” Festival in Maciejowice (Garwolin District, Mazovia Province). The Festival’s history and significance for the local culture are presented. Performers and their repertoire are described, and a source-based analysis of selected songs is carried out. The songs are discussed in terms of their function and genre, their musical elements are examined. The analysed religious folk songs have demonstrated the continuous transmission of the repertoire of distant provenance, as well as of a style deeply rooted in folk performance. A variety of repertoire, melodic versions and variants not documented before, as well as multi-stanza texts testify to a high artistic level of individual singers and vocal groups. “Powiślaki” in Maciejowice can be regarded as a festival which actively supports the oral and musical traditions of the region and which is a perfect example of safeguarding the intangible cultural heritage

Muzyczna kultura ludowa na Lubelszczyźnie w warunkach socrealizmu (1944-1956). Prolegomena

Artykuł poświęcony jest wybranym zagadnieniom życia społecznego i kulturalnego, które w okresie socrealizmu (1944-1956) wywarły znaczny wpływ na muzyczną kulturę ludową Lubelszczyzny. Na początku określono specyfikę polskiej polityki kulturalnej oraz przemiany, jakim podlegała w opisywanym czasie kultura społeczna na wsi. Następnie przedstawiono strukturę organizacyjną życia muzycznego w Lublinie i regionie, opisując w szczególności ruch amatorski, zawodowy oraz metody upowszechniania kultury wysokiej. W dalszej części podjęto próbę zdefiniowania postaw twórców ludowych wobec nowopowstałych wymogów życia społeczno-gospodarczego na lubelskiej prowincji. W tym kontekście ukazano specyfikę zespołów śpiewaczych, kulturotwórczą działalność kół gospodyń wiejskich, funkcjonowanie uniwersytetów ludowych i podejmowanie inicjatyw kulturalnych w ramach tworzonych stowarzyszeń, formułując zarazem wniosek, że trzon powyższych inicjatyw stanowiły indywidualne postaci śpiewaków i muzyków będących depozytariuszami przekazywanych od pokoleń tradycji.The article is devoted to selected issues of social and cultural life that had a significant impact on the folk music culture of the Lublin region during the period of socialist realism (1944-1956). At the beginning of the text the specifics of Polish cultural policy are determined, as well as the changes touching upon social culture in the countryside in the described period. Then the organizational structure of musical life in Lublin and the region is presented, in particular describing the amateur and professional movement and methods of promoting high culture. The further part of the text constitutes an attempt to define the attitudes of folk creators of culture towards the newly created requirements of socio-economic life in the Lublin province. In this context, the specifics of singing groups are presented, as well as the culture-forming activity of the Rural Housewives' Clubs, the functioning of folk universities and the undertaking of cultural initiatives within the created organizations and associations. The conclusion discusses the role of the individual figures of singers and musicians as depositories of traditions carried over generations as the core of the above initiatives