Trzy podejścia sceniczne do „Beniowskiego” Słowackiego. Pieśń ujdzie cało?

The paper concerns a digressive poem by Juliusz Słowacki, Beniowski. It was written in 1841 and since 1942 it has been one of the most frequently staged romantic poems in Polish theatres. This article discusses the works of three artists: Mieczysław Kotlarczyk (1942, 1945, 1949, 1959), Adam Hanuszkiewicz (1971, 1975) and Małgorzata Warsicka (2018). Beniowski, as a romantic open work, provides an opportunity to create an original adaptation without disturbing the content and ideological tissue of the poem. The three styles of staging which are discussed show how this poem inspires not only personal but also modern creative thinking. Kotlarczyk’s search for a suitable form led to the shaping of a rhapsodic form inspired by Lesson XVI of Mickiewicz, reminiscent of contemporary storytelling. Hanuszkiewicz introduced naturalistic themes portraying the life of the gentry with elements of pop culture. Małgorzata Warsicka reached for the aesthetics of “uncanny Slavic culture” (Freud’s and Jentsch’s das Unheimliche) in the form of a female oratorio. The stagings of Beniowski also show the mental changes that Polish society is undergoing, beginning with the almost religious rhapsody of Kotlarczyk, through the pop-cultural cabaret with elements of Hanuszkiewicz’s life of the gentry, to Warsicka’s feminist manifesto supported by pre-Christian Ukrainian culture. Each project was modern in its own way, original and faithful to the original at the same time.Artykuł dotyczy poematu dygresyjnego Juliusza Słowackiego Beniowski, który powstał w 1841 roku i od 1942 roku jest jednym z częściej wystawianych poematów romantycznych na polskich scenach. Tekst omawia realizacje trzech twórców: Mieczysława Kotlarczyka (1942, 1945, 1949, 1959), Adama Hanuszkiewicza (1971, 1975) i Małgorzaty Warsickiej (2018). Beniowski jako romantyczne dzieło otwarte daje możliwość stworzenia autorskiej adaptacji bez naruszania treściowej i ideowej tkanki poematu. Trzy omówione style wystawienia pokazują, w jaki sposób poemat ten wpływa nie tylko na osobiste, ale i nowoczesne myślenie twórcze. U Kotlarczyka szukanie scenicznego kształtu dla poematu Słowackiego dało efekt formy rapsodycznej inspirowanej Lekcją XVI Mickiewicza, przypominającej współczesny storytelling. Hanuszkiewicz podniósł aspekt rodzajowej szlachetczyzny z elementami popkultury. Małgorzata Warsicka sięgnęła po estetykę „niesamowitej Słowiańszczyzny” w formie kobiecego oratorium. Realizacje Beniowskiego ukazują bowiem również przemiany mentalne, jakim ulega polskie społeczeństwo. Od nieomal religijnego rapsodu Kotlarczyka, poprzez popkulturowy kabaret z elementami szlachetczyzny Hanuszkiewicza, po feministyczny manifest Warsickiej wsparty przedchrześcijańską kulturą ukraińską. Każda realizacja była na swój sposób nowoczesna, autorska i wierna oryginałowi zarazem

Recenzja książki Jolanty Dygul «Metateatralność w dramaturgii Carla Goldoniego»

Metateatralność w dramaturgii Carla Goldoniego Jolanty Dygul to książka o życiu objazdowych zespołów teatralnych we Włoszech (ze szczególnym uwzględnieniem Wenecji) w XVIII wieku i o mechanizmach społecznych związanych z ich funkcjonowaniem. Głównym tematem książki są metateatralne sztuki Goldoniego, których korpus rozwinął się w weneckim okresie jego twórczości. Książka łączy w sobie aspekty metodologiczne i historyczne. Autorka przedstawia propozycję kategoryzacji autoreferencyjnych sztuk włoskich XVII wieku w modelu strukturalnym, zapożyczonym z monografii Georges'a Forestiera, gdzie został on opracowany na potrzeby badań nad dramaturgią francuską tego samego okresu. Dalej autorka przyjmuje za Sławomirem Świontkiem, że istnieją trzy rodzaje sposobów przejawiania się metateatralności w teatrze i odpowiadają one poszczególnym sposobom, w jakie Goldoni wykorzystywał autoreferencyjne formy teatralne, a więc po kolei, Dygul omawia w osobnych rozdziałach "prologi i komplementy" zamówione przez aktorów, "utwory okolicznościowe skomponowane na rozpoczęcie i zakończenie sezonów teatralnych" oraz "komedie, w których uczynił problemy teatru tematem dialogów swoich bohaterów". W swojej książce Dygul przedstawia teatr, który pełnił rolę "celebryty" i dzięki temu mógł poświęcić tak wiele czasu spektaklowi, by zwrócić na siebie uwagę. Walka o widza między konkurującymi ze sobą zespołami - zjawisko, na które autorka kładzie nacisk - musiała być czymś publicznie znanym, szeroko komentowanym i ekscytującym, aby liczne aluzje i niuanse z nią związane były łatwe do zrozumienia i bawiły publiczność. Wpływ aktorów na twórczość Goldoniego stanowi podstawę zarówno strategii badanej przez Dygul, jak i jej własnej linii dyskursu. Wiele uwagi poświęcono również badaniu relacji autor-aktor i autor-widz, a także okolicznościom, w których wyłonił się zawód dramatopisarza

Osterwa at the Front

Tekst dotyczy lat 1919–1920, czasu odzyskania przez Polskę niepodległości i wojny polsko-bolszewickiej, który z przyczyn cenzuralnych był skrótowo omawiany w literaturze poświęconej Juliuszowi Osterwie i Reducie, chociaż zarówno Osterwa, jak i jego zespół byli w tę wojnę zaangażowani. Autorka próbuje odtworzyć warunki społeczno-polityczne, w jakich twórca Reduty otwierał teatr w 1919. Skupia się na tym, jak stan wojny ze wszystkimi sąsiadami Polski wpływał na dyskusje na temat zadań teatru. Opisuje również związki intelektualne Osterwy ze Stefanem Żeromskim i Wincentym Lutosławskim, którzy pozostawali wówczas w orbicie myśli Romana Dmowskiego, ideologa Narodowej Demokracji. Na tej podstawie stawia tezę, że w latach 1919–1920 myślenie Osterwy o scenie narodowej i powinnościach „nowoczesnego Polaka” było bliskie endeckim ideom, Reduta zaś – w pierwszych miesiącach swej działalności – była dla środowisk prawicowych nadzieją na odnowienie polskiego teatru.The article concerns the years 1919 and 1920, the time of Poland’s newly regained independence and the Polish-Bolshevik war. Due to censorship, this period used to be mentioned only briefly in literature on Juliusz Osterwa and the Reduta theatre even though the director and his ensemble were involved in this war. The author attempts to reconstruct the socio-political conditions in which the founder of Reduta opened his theatre in 1919. She focuses on how Poland’s being at war with all its neighbours had an influence on the discussions about the tasks of the theatre. She also describes Osterwa’s intellectual engagements with Stefan Żeromski and Wincenty Lutosławski, who at the time were close to the philosophy of Roman Dmowski, the ideologist of National Democracy. Based on these facts, she argues that between 1919 and 1920 Osterwa’s thinking about national theatre and the duties of the “modern Pole” was akin to ND ideals, and that in the first months of Reduta’s activity, right-wing circles saw it as a chance for the renewal of Polish theatre. (Transl. Z. Ziemann

Vilnius Theatre Bajka

The author discusses the activity of the theater Bajka active in Vilnius in 1937-1941; personalities who created this theater are presented; the repertoire and its development are analysed, based on the change of the pilot situation; the reasons for the closure of the theater are discussed; the creative potential of this theatre is emphasized, since it enabled to create an unusual artistic phenomenon in extremely dire financial circumstances; a hypothesis is presented as well that during its top creative period Bajka was one of the best Polish theaters that had ever operated in Vilnius