Zadomawianie się wybranych grup antropofitów w pasmach Jałowca i Policy

Niniejsza praca stanowi próbę odpowiedzi na pytanie: do jakich granic i które gatunki obcego pochodzenia wnikają w obręb pasm górskich Policy i Jałowca. Podstawową przesłanką było przedstawienie aktualnych danych o gatunkach obcych wnikających w obrębie pasma Jałowca i Policy. Ponadto dynamizm zjawisk dotyczących pojawiania i zadomawiania się gatunków obcych, co również podkreślają Pyšek i in. (2002), wymaga częstej aktualizacji zmian zachodzących na danym obszarze. Nawet jeśli wybrany obszar był dobrze przebadany, tempo zmian zachodzących w zakresie procesu zadomawiania się antropofitów wymusza konieczność uaktualniania stanu wiedzy. Dodatkową przesłanką podjęcia tematu rozprawy jest dysproporcja w stopniu zbadania pasm Policy i Jałowca. Nadto, wymienione pasma górskie mogą być obszarem modelowym dla badań nad rozprzestrzenianiem się i zadomawianiem gatunków obcych. Oba pasma górskie różnią się formami zagospodarowania przestrzeni, stopniem naturalności zachowanych zbiorowisk roślinnych, procentowym udziałem lasów, nasileniem form antropopresji, zagęszczeniem zabudowy, sieci dróg oraz infrastruktury turystycznej.W wyniku przeprowadzonych badań ustalono skład gatunkowy flory antropofitów pasma Jałowca i Policy. Odnotowano 106 gatunków antropofitów, 4 mieszańce oraz 1 odmianę gatunku, dokonawszy łącznie 2040 notowań gatunków na 1020 stanowiskach. Stwierdzono ponad dwa razy więcej notowań antropofitów w obrębie pasma Jałowca niż dla pasma Policy. W obrębie pasma Jałowca stwierdzono 97 gatunków antropofitów (1440 notowań), natomiast dla Pasma Policy 76 gatunków (600 notowań). Rozpatrując łącznie pasma Jałowca i Policy, stwierdzono 38 gatunków na więcej niż 10 stanowiskach, w tym 12 gatunków szczególnie częstych, występujących na 50 lub więcej stanowiskach. Najczęstsze gatunki antropofitów to: Impatiens parviflora, Impatiens glandulifera, Galinsoga ciliata, Juncus tenuis., Chamomilla suaveolens, Solidago canadensis, Reynoutria japonica, Rosa rugosa., Conyza canadensis, Echinocystis lobata, Robinia pseudacacia oraz Rudbeckia laciniata. Przedstawiono kartograficzną analizę rozmieszczenia badanych gatunków wskazując jednocześnie miejsca szczególnej koncentracji występowania antropofitów. Stwierdzono, iż zasadniczymi szlakami wnikania są przede wszystkim ciągi komunikacyjne wraz z towarzyszącą im zabudową oraz w drugim rzędzie sieć rzeczna. Największą koncentrację antropofitów stwierdzono w odległości nie większej niż 250 metrów od zabudowy. Do rzadkości należą gatunki niezwiązane z bezpośrednią działalnością człowieka, występujące powyżej 250 m od zabudowań. Dokonano oceny statusu zadomowienia oraz zaobserwowanej tendencji ekspansywności antropofitów. Wykazano, iż zadomowienie nie powinno być rozpatrywane arbitralnie, lecz zgodnie z odnotowanym spektrum zajmowanych siedlisk i typów zbiorowisk. Dla gatunków posiadających co najmniej 25 notowań dla obu badanych pasm górskich przypisano status zadomowienia odpowiednio do spektrum. Następujące gatunki wykazują wyraźną tendencję w kierunku hemiagriofityzmu: Juncus tenuis, Solidago canadensis, Lupinus polyphyllus, Malva moschata oraz Aesculus hippocastanum. Szczególnie licznie reprezentowane w randze epekofita są: Impatiens parviflora, Galinsoga ciliata, Impatiens glandulifera, Chamomilla suaveolens, Reynoutria japonica, Conyza canadensis, Robinia pseudacacia, Echinocystis lobata, Oxalis fontana, Rudbeckia laciniata, Parthenocissus inserta, Solidago gigantea oraz Aster lanceolatus. Stopień reliktu uprawy przypisano dla trzech gatunków antropofitów: Rosa rugosa, Symphoricarpos albus oraz Phalaris arundinacea var. picta. Zasadniczym elementem polemiki w dyskusji rozprawy jest uwypuklenie konieczności przebudowy koncepcji zadomowienia. Stopień zadomowienia na danym obszarze jest atrybutem przypisanym nie gatunkowi w skali regionu, lecz poszczególnym populacjom lokalnym gatunku w tym regionie, tak aby umożliwić uzyskanie spektrum zajmowanych siedlisk i zbiorowisk, a przez to spektrum zadomowienia. Przedstawiono występowanie antropofitów w gradiencie wysokości nad poziomem morza oraz porównano ekstrema wysokościowe dla gatunków obcych w obrębie Karpat. Dodatkowo scharakteryzowano wybrane czynniki ekologiczne warunkujące występowanie antropofitów. W ocenie autora, w świetle prezentowanych wyników badań można postulować, iż szczególnym zagrożeniem dla obszarów górskich jest, z jednej strony postępujący rozwój komunikacji, zwiększanie areału gruntów pod zabudowę oraz, z drugiej strony, fragmentacja zbiorowisk roślinnych umożliwiająca wnikanie i ekspansję gatunków obcych. Jednym z bardziej poważnych zagrożeń, zwiększających tempo zarówno pojawiania się jak i wnikania gatunków obcych, jest praktyka wyrzucania śmieci wraz z resztkami roślinnymi, co w połączeniu z postępującą fragmentacją siedlisk i zbiorowisk prowadzi do narastającej neofityzacji flory