Czy potrzebna jest nam jeszcze tradycja?

The literary tradition is treated more and more ambivalently in school practice. However, it is not only what subsequent generations of readers find – it is shaped by them in a process of constant choice, while depreciating it is also a way of definingthe tradition as chosen by the next generation. As for the literature of the Baroque era – knowledge about it has undergone the deepest change over the last half-century – the main barrier seems to be the archaic language and the scale of references to the Greco-Roman tradition. However, there is no adequate motivation to overcome it. The way to break the distance to the literature of the past is, first of all, to update the tradition at least partially; some of the works present in the school programs were selected a hundred years ago and are often not adequate to contemporary problems. There are no specific proposals for change, although the names of Wacław Potocki, Jan Andrzej Morsztyn and other poets of that time are mentioned. School literary education gives students the opportunity to find themselves in the here and now reality, builds in them a system of assessment and ways of understanding that will remain part of the intellectual and aesthetic formation of a high school graduate.Tradycja literacka w szkolnej praktyce jest traktowana coraz bardziej ambiwalentnie. Nie jest jednak wyłącznie tym, co czytelnicy kolejnych pokoleń zastają – jest kształtowana przez nich w procesie nieustannego wyboru i jej deprecjonowanie to także sposób określenia tradycji wybranej przez kolejne pokolenie. W stosunku do literatury epoki baroku – wiedza o niej zmieniła się najbardziej w ciągu ostatniego półwiecza – podstawową barierą wydaje się archaiczny język oraz zakres odwołań do tradycji grecko-rzymskiej. Do jej przekroczenia brakuje jednak odpowiedniej motywacji. Sposobem przełamania dystansu do literatury dawnych wieków jest przede wszystkim przynajmniej częściowa aktualizacja tradycji, utwory obecne w szkole zostały wybrane często już przed stu laty i bywają mało adekwatne do współczesnych problemów. Nie są to to konkretne propozycje zmiany, choć przywołane zostają nazwiska Wacława Potockiego, Jana Andrzeja Morsztyna i innych poetów tego czasu. Szkolne kształcenie literackie daje uczniom możliwość odnalezienia się w rzeczywistości tu i teraz, buduje w nich system oceny i sposoby rozumienia, które pozostaną częścią intelektualnej i estetycznej formacji. absolwenta szkoły średniej

(Nie)znany list Franciszka Karpińskiego

Most of the correspondence of Franciszek Karpiński was collected by Tadeusz Mikulski, and supplemented with comments by Roman Sobol. The newly-found letters were published several times, especially from the time of cooperation between the poet and the Czartoryski’ family, visiting Puławy and administering in Kraśnik and Chrowszczyzna. Nearly forty years ago, a short letter of Karpiński (probably associated with the events of 1812) was donated to Adam Mickiewicz Museum of Literature in Warsaw. The card on which the letter was written is small, it has been cut from a larger sheet, and along the left side there is a tear – the edge is uneven. It is not dated – it has only the day of the week noted, from which it can be concluded that the letter quickly reached the recipient. Everything seems to indicate that Kozierowski, the most-liked relative and grandson of the poet, is the recipient of this letter.Większość korespondencji Franciszka Karpińskiego została zebrana przez Tadeusza Mikulskiego i uzupełniona komentarzami przez Romana Sobola. Później kilkakrotnie publikowano nowo odnalezione listy, szczególnie z czasów współpracy poety z Czartoryskimi, wizyt w Puławach i samodzielnego gospodarowania w Kraśniku i Chrowszczyźnie. Przed blisko czterdziestu laty do zbiorów Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie trafił niewielki liścik Karpińskiego związany zapewne z wydarzeniami 1812 roku. Kartka, na której zapisano list, jest nieduża, została wycięta z większego arkusza, a wzdłuż lewego boku delikatnie wyrwana, brzeg jest bowiem nierówny. Nie jest datowana – ma jedynie zanotowany dzień tygodnia, z czego można wnioskować, że została wysłana na niewielką odległość i szybko dotarła do adresata. Wszystko zdaje się wskazywać, że Kozierowski, najbardziej lubiany krewny i wnuk poety, jest właśnie adresatem tego listu

From the White Field. Wacław Potocki's Man the Divine Games

The paper Wacław Potocki's well-known poet The Divine Games from the collection The Garden of Epigrams. It unveils the specific character of Potocki's poetic imagination which, above all, seeks inspiration in everyday life, it shows the relationship between the poet and literary tradition, especially the tradition of Czarny Las. The poem under analysis is presented as a precisely constructed parabola, one that treats human life as a game including some elements of fun, but also of risk and hazard. The author of the sketch stresses the moralistic sense of Potocki's work which interprets the „game of existence” as a dynamism of the tension between freedom and necessity

Lyric Poetry of the Polish Enlightenment in the Works by Prof. Marian Maciejewski

Szkic, napisany z bardzo osobistej perspektywy, poświęcony jest sposobowi, w jaki prof. Marian Maciejewski wykorzystywał lirykę polskiego oświecenia do przedstawienia źródeł i inspiracji polskiej poezji romantycznej (przede wszystkim A. Mickiewicza), a także wskazuje, co w poezji osiemnastowiecznej interesowało tego badacza, w jaki sposób opisywał cechy szczególne poezji czasów Stanisława Augusta, w czym upatrywał jej roli prekursorskiej wobec dokonań poezji XIX wieku oraz w jaki sposób rozwinął wcześniejsze badania Czesława Zgorzelskiego, poświęcone literaturze tego czasu.The sketch, written from a very personal perspective, is evoted to the way, in which Prof. Marian Maciejewski used lyrical poetry of the Polish Enlightenment to present sources and inspirations of Polish Romantic poetry (first of all that by A. Mickiewicz), and also it indicates what was interesting for this scholar in the 18th century poetry, how he described the characteristics of the poetry written in Stanisław August's times, where he perceived its pioneering role for the achievements of 19th century poetry, and in what way he developed the earlier studies by Czesław Zgorzelski devoted to the literature of that time

“Across the Shallow River of History”: John Paul II and the Threads of the Enlightenment

Artykuł składa się z czterech cząstek poświęconych różnym okolicznościom, w jakich Jan Paweł II ujawniał swoje zainteresowanie literaturą i szerzej – kulturą XVIII wieku. W części pierwszej analizie poddano fragment wystąpienia Papieża w polskim parlamencie w dniu 11 czerwca 1999 roku. Jan Paweł II przywołał wówczas ideę Konstytucji 3 Maja i przytaczając hasła związane z jej uchwaleniem oraz z powrotem do Polski gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, dokonał aktualizacji przesłania, tak ważnego dla polskiej świadomości. W części drugiej analizie poddano te fragmenty książki Pamięć i tożsamość, w których Jan Paweł II mówi o roli oświecenia w europejskiej historii nowożytnej i o niejednoznacznym dziedzictwie oświecenia w XX wieku. W części trzeciej przywołano kilka uwag Papieża na temat wartościowania dzieł literackich – znów nawiązując do tomu Pamięć i tożsamość. Jan Paweł II wydawał się szczególnie cenić takie ich cechy, jak artystyczna doskonałość, dzieło literackie jako świadectwo życia, wreszcie głębokie, bezkompromisowe zaangażowanie Autora w wierze. W części czwartej wskazano te utwory, powstałe w wieku XVIII, które były lub z dużą dozą prawdopodobieństwa mogły być przedmiotem zainteresowania i akceptacji Jana Pawła II – z uwagi na jego preferencje, wybory i literackie zainteresowania.This article consists of four sections devoted to the various circumstances in which John Paul II revealed his interest in the literature and culture of the 18th century. In the first part, a fragment of the Pope’s speech to the Polish parliament on June 11th, 1999 was analysed. John Paul II then recalled the Constitution of May 3rd and, citing the slogans related to its adoption and General Jan Henryk Dąbrowski’s return to Poland, updated the message, one which is so important for the Polish consciousness. The second part analyses those fragments of the book Memory and Identity in which John Paul II talks about the role of the Enlightenment in modern European history and the ambiguous heritage of the Enlightenment in the 20th century. The third part recalls some of the Pope’s comments on the evaluation of literary works in Memory and Identity. John Paul II seemed to particularly value such qualities as artistic perfection, a literary work as a testimony of life, and finally, the deep, uncompromising commitment of an author to their faith. The fourth part indicates those works, created in the eighteenth century, which were, or with a high degree of probability could be, the subject of interest and acceptance by John Paul II, based on his preferences, choices and literary interests

Franciszekas Karpińskis ir Martynas Počobutas: apie Vilniaus akademijos rektoriaus ir dvarininko poeto susirašinėjimą

Martynas Počobutas, Vilniaus akademijos rektorius, ir poetas Franciszekas Karpińskis 1787–1799 m. apsikeitė bent keliais laiškais. Susirašinėjimą papildydavo poezijos kūriniai, kuriuos rašė ir poetas mėgėjas Počobutas, ir visuotinai pripažintas bei gerbiamas poetas Karpińskis. Šiame susirašinėjime galima įžvelgti faktų iš abiejų autorių biografijų. Karpińskis kaip tik tuo metu apsigyveno Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės teritorijoje, nuomojo naujus kaimus ir įsigijo nuosavą kaimą, įgijo naujų pažinčių ir draugų. Počobutui tai suteikė galimybę pažinti poetą, įtraukti jį į Vilniaus akademijos darbuotojų ratą, užmegzti draugystę ir sužinoti poeto nuomonę apie savo paties literatūros kūrinius. Nepaisant kelių bandymų, jiems nepavyko užmegzti glaudesnio bendradarbiavimo ir šiandien apie jų kontaktus liudija tik laiškai.Marcin Poczobut, the rector of Vilnius Academy, and the poet Franciszek Karpiński exchanged at least a few letters between 1787 and 1799. Their correspondence was accompanied by poetry written by Poczobut, who was an amateur poet, and by Karpiński, a poet well known and respected. The biographies of both authors are discernible in the background of their correspondence. Karpiński had just settled in the Grand Duchy of Lithuania and, after leasing several villages, bought one of his own; he gained new acquaintances and friends. For Poczobut, it was an opportunity to come to know the poet, to engage him into the circle of the staff of Vilnius Academy, to establish a friendship and learn the poet’s opinion on his own literary works. Despite several attempts, they failed to establish closer cooperation, and only these letters remain as an evidence of their contacts