„Poważnie i nie całkiem poważnie” o literaturze. List Wacława Borowego do Romana Ingardena z 27 marca 1937 roku

„Poważnie i nie całkiem poważnie” o literaturze. List Wacława Borowego do Romana Ingardena z 27 marca 1937 rok

Edmund „zegnany”

Rec.: S. Witwicki, Edmund, wstęp i opracowanie tekstu M. Sokołowski, opracowanie Aneksu i wprowadzenia M. Burzka-Janik, redakcja tomu, przypisy J. Ławski i H. Krukowska, Katedra Badań Filologicznych „Wschód – Zachód”. Wydział Filologiczny Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2015

„Nieszczęśliwe edycje” Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego

The article attempts to analyse the editions of Nie-Boska komedia by Zygmunt Krasiński, which were published during the poet’s lifetime, from a perspective of a decision concerning the choice of the text’s basis used in a new critical edition. The history of three editions indicates significant differences between the first edition (Paris1835) and the third (and last) edition, approved by the poet (Paris 1858). The main differences pertain to dedications, epigraphs, endings and many stylistic modifications introduced by the poet in the third edition of the drama. A thoroughgoing comparison of the above-mentioned three editions leads to a conclusion that there were two versions of Nie-Boska komedia: the first, which functioned during Romanticism, written by the twenty-year-old poet, dedicated to Joanna Bobrowa, who was one of the first readers of the drama, and the second, corrected by the writer, published the year before his death, contemporarily known to us (as subsequent editors based their editions on this version). The article also attempts to find the answer to the question concerning the possibility of publishing Nie-Boska komedia in two equivalent versions – based on the first and the third edition.Artykuł stanowi próbę analizy wydań Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego, które ukazały się za życia autora, w perspektywie decyzji o wyborze podstawy do nowego wydania krytycznego. Dzieje trzech wydań wskazują na ogromne różnice między pierwodrukiem (Paryż 1835) a trzecim, ostatnim, wydaniem zaakceptowanym przez poetę (Paryż 1858). Główne różnice dotyczą dedykacji, epigrafów, zakończenia oraz wielu modyfikacji stylistycznych wprowadzonych przez poetę w trzeciej edycji dramatu. Szczegółowe porównanie tych trzech wydań prowadzi do wniosku, że były tak naprawdę dwie Nie-Boskie komedie: pierwsza, która funkcjonowała w epoce romantyzmu, napisana przez dwudziestojednoletniego poetę, zadedykowana Joannie Bobrowej, jednej z pierwszych czytelniczek dramatu, oraz późniejsza, poprawiona przez dojrzałego pisarza, wydana rok przed jego śmiercią, którą znamy także współcześnie (gdyż kolejni edytorzy właśnie na tej wersji opierali swoje wydania). Artykuł jest także próbą odpowiedzi na pytanie o możliwość wydawania Nie-Boskiej komedii w dwóch równorzędnych wersjach – na podstawie pierwszej edycji i na podstawie wydania trzeciego

Modernizacja interpunkcji w wersji pierwotnej Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego

It seems that the problem of punctuation is the main argument deciding on the legitimacy concerning the publishing of the original version of Nie-Boska komedia . The first version of the dramatic work was created when two different traditions of punctuation were clashing in the Polish language (rhetorical and intonational vs. logical and syntactic). Therefore, Nie-Boska komedia has to be treated as a text subordinate to the rhetorical and intonational rule, in which punctuation is used to divide the stream of speech according to the author’s intention in the process of reading a written text aloud. Therefore, punctuation indicates pauses and the rise and fall of voice, which determines the rhythm and intonation of a text and demarcates intonation units. Consequently, often punctuation marks separating the main clause from subordinate clauses are not used, whereas a subject and predicate, but also a predicate and coordinate clauses, tend to be separated. The modernisation of punctuation in the original version of Nie-Boska komedia – the introduction of logical and syntactic rules of punctuation – would mean the imposition of a different rhythm and intonation on Krasiński’s text. Beyond a shadow of a doubt, the author would not approve of such an idea.Wydaje się, że problem interpunkcji jest argumentem rozstrzygającym kwestię zasadności wydawania wersji pierwotnej Nie-Boskiej komedii . Pierwsza wersja dramatu powstała bowiem w czasie, w którym w języku polskim wciąż ścierały się odmienne tradycje związane z dwoma różnymi sposobami przestankowania: retoryczno-intonacyjnym i logiczno-składniowym. Należy ją zatem traktować jako tekst podporządkowany zasadzie retoryczno-intonacyjnej, w którym interpunkcja służy do takiego rozczłonkowania strumienia mowy, jakiego pragnął autor w sytuacji odczytania na głos tekstu pisanego. Znaki przestankowe sygnalizują więc pauzy oraz powiązane z nimi spadki i wzniesienia głosów, co wyznacza rytmikę i intonację danego tekstu oraz rozgranicza intonacyjne jednostki. Dlatego często nie stawia się znaków oddzielających zdanie główne od zdań podrzędnych, oddziela się natomiast podmiot i orzeczenie, orzeczenie i dopełnienie oraz zdania współrzędne. Modernizacja interpunkcji wersji pierwotnej dramatu – wprowadzenie zasad przestankowania składniowo-logicznego – oznaczałoby wobec tego narzucenie tekstowi Krasińskiego zupełnie innego ukształtowania rytmiki i melodii zdania – zapewne takiego, jakiego autor by sobie nie życzył

„Zabawa w powieść” – „Wspomnienia” Barbary Czerwijowskiej

The article discusses the most important editorial problems connected with the edition of memoirs of Barbara Czerwijowska's (the sister of Kazimiera Iłłakowiczówna, the granddaughter of Tomasz Zan). They were known only in fragments, which were elaborated by Józef Ratajczak and published in 1991 in the journal “W drodze”, under the title Kazimiera Iłłłakowiczówny lata dzieciństwa i młodości (Memoirs). They dealt mainly with Kazimiera Iłłakowiczówna and the relationship between the sisters, and were the editor’s arbitrary choice, contradicting the intention of the author, who developed the text as a coherent and logical whole.The new edition of Memoirs assumes the publication of the entire work, in accordance with the author's intention. The typescript was prepared by the author and later revised by her. The autograph (Czerwijowska’s handwritten notes written in notebooks) is an auxiliary text with regard to several problematic or illegible fragments. When preparing the typescript, all of the author’s handwritten corrections were taken into account (mostly of an editorial nature, concerning spelling or language mistakes). A few longer notes on the margins were introduced into the main text with an appropriate annotation about their location in the typescript. A problematic issue turned out to be the longer, slightly crossed-out fragments, indicative of the author's hesitation, which – after consultation with her heirs – were included in the footnotes.In the article, a fragment of the new edition of Memoirs was presented, which comes from part 3: U pani Buynowej, describing the period in which 13-year-old Barbara was brought to the custody of Zofia Buynowa, custodian and step-mother of her sister, Kazimiera Iłłakowiczówna, and moved to Stanisławów in Latvia.Artykuł stanowi omówienie najważniejszych problemów edytorskich związanych z opracowaniem edycji Wspomnień Barbary Czerwijowskiej (siostry Kazimiery Iłłakowiczówny, wnuczki Tomasza Zana). Były one znane jedynie we fragmentach, które zostały opracowane przez Józefa Ratajczaka i opublikowane w 1991 roku w czasopiśmie „W drodze” pod tytułem Kazimiery Iłłakowiczówny lata dzieciństwa i młodości (Wspomnienia). Dotyczyły przede wszystkim Kazimiery Iłłakowiczówny oraz relacji między siostrami i stanowiły arbitralny wybór edytora będący zaprzeczeniem intencji autorki, która opracowała tekst jako spójną i logiczną całość.Nowa edycja Wspomnień zakłada publikację całości zgodnie z intencją autorską. Za podstawę wydania przyjęto maszynopis sporządzony przez autorkę, a następnie przez nią poprawiony. Autograf (odręczne notatki Czerwijowskiej zapisywane w zeszytach) stanowi tekst pomocniczy w odniesieniu do kilku problematycznych bądź nieczytelnych fragmentów. Opracowując maszynopis, uwzględniono wszystkie naniesione na nim odręczne poprawki autorki (głównie o charakterze redakcyjnym, dotyczące błędów literowych lub językowych). Nieliczne dłuższe dopiski na marginesach wprowadzono do tekstu głównego z odpowiednią adnotacją o ich umiejscowieniu w maszynopisie. Problematyczną kwestią okazały się dłuższe, delikatnie przekreślone fragmenty, świadczące o pewnym wahaniu autorki, które – po konsultacji ze spadkobiercami – zdecydowano się podać w przypisach.W artykule zaprezentowano fragment nowej edycji Wspomnień pochodzący z części trzeciej: U pani Buynowej, opisującej okres, w którym trzynastoletnia Barbara trafia pod opiekę Zofii Buynowej, opiekunki i przybranej matki jej siostry Kazimiery Iłłakowiczówny, i zamieszkuje w Stanisławowie na Łotwie

Wstęp

PrefaceWstęp do numeru „Sztuki Edycji” zatytułowanego „Książka bez granic”

Słowacki w rękopisach (przypadek „Samuela Zborowskiego”)

The article is a presentation of the editorial fate of Samuel Zborowski, a mystical drama by Juliusz Słowacki, written in 1845 and left in manuscript. The difficult history of the text was influenced by the decision of the first editor of Słowacki’s works, Antoni Małecki, who did not include the unfinished drama to Pisma pośmiertne in 1866, viewing it as merely “disorder and confusion”. Successive editors – Artur Górski, Henryk Biegeleisen, Wiktor Hahn, Stanisław Cywiński, Juliusz Kleiner – faced with an extremely difficult autograph (devoid of a beginning and the final ending, full of deletions, containing several variants of the same passages), decided that first of all the author’s chaos should be sorted out and a final work should be created on the basis of the brief notes. During the elaboration of the text, they made arbitrary decisions – often freely and unjustifiably rejecting individual variants of passages – and thus became co-creators of the work. As a result, subsequent editions of the mystical drama turned out to be editorial creations, far from the author’s manuscript. An expression of a completely different editorial attitude – based on respect for the autograph, aimed at preserving the work's original character – is the 2017 edition by Marek Troszyński. The editor’s main goal is to make available to the reader the manuscript chaos that is the essence of Słowacki’s mystical drama. To achieve this goal, the editor decided to include in the edition a likeness of the autograph, topographical transliteration and diachronic transcription. The diachronic transcription proposed by the editor organizes the text, but to a small, minimalist extent, in accordance with the accepted assumption of the necessity of preserving the brulion character of the work (the editor does not interfere with the author's work, does not separate the final text and variants, does not introduce conjunctions and emendations, does not mark speaking characters in the drama, and keeps spelling and punctuation modernization to a minimum).Artykuł stanowi prezentację edytorskich losów Samuela Zborowskiego, mistycznego dramatu Juliusza Słowackiego, napisanego w 1845 roku i pozostawionego w rękopisie. Na trudnych dziejach tekstu zaważyła decyzja pierwszego edytora dzieł Słowackiego, Antoniego Małeckiego, który nie włączył niedokończonego dramatu do Pism pośmiertnych w 1866 roku, widząc w nim jedynie „bezład i zamęt”. Następni edytorzy – Artur Górski, Henryk Biegeleisen, Wiktor Hahn, Stanisław Cywiński, Juliusz Kleiner – postawieni przed niezwykle trudnym autografem (pozbawionym początku i ostatecznego zakończenia pełnego skreśleń, zawierającym kilka wariantów tych samych fragmentów) uznali, że przede wszystkim należy uporządkować autorski chaos i na podstawie brulionowych zapisków stworzyć ostateczne dzieło. Podczas opracowania tekstu podejmowali arbitralne decyzje – często w dowolny i nieuzasadniony sposób odrzucając poszczególne warianty fragmentów – i tym samym stawali się współtwórcami utworu. W rezultacie następne edycje mistycznego dramatu okazywały się edytorskimi tworami, dalekimi od autorskiego rękopisu. Wyrazem zupełnie innej postawy edytorskiej – opierającej się na szacunku wobec autografu, dążącej do zachowania brulionowego charakteru dzieła – jest edycja Marka Troszyńskiego z 2017 roku. Główny cel edytora stanowi udostępnienie czytelnikowi rękopiśmiennego chaosu będącego istotą mistycznego dramatu Słowackiego. Aby osiągnąć ten cel, edytor zdecydował się zamieścić w edycji podobiznę autografu, transliterację topograficzną oraz transkrypcję diachroniczną. Zaproponowana przez Troszyńskiego transkrypcja diachroniczna porządkuje tekst, ale w niewielkim, minimalistycznym zakresie, zgodnie z przyjętym założeniem o konieczności zachowania brulionowego charakteru utworu (edytor nie ingeruje w dzieło autora, nie wydziela tekstu ostatecznego i wariantów, nie wprowadza koniektur i emendacji, nie oznacza postaci mówiących w dramacie, ogranicza do minimum modernizację pisowni i interpunkcji)