The Intimate Path. The Late Medieval Piety as a Context for Reformation

The aim of the paper is to analyse the transformations of the forms of late medieval folk piety in Germany and Netherlands. Two types of late medieval religious expression were distinguished: the so called extraverted piety, being a ritualised form faith, and the devotio moderna movement as instantiated by the mysticism of Meister Eckhart. By using the passages from The Imitation of Christ by Thomas à Kempis, De theologia mistica by Jacobus de Paradiso and Theologia Germanica both types of piety were presented as preparing the ground for the Reformation

Kobieca podmiotowość w ujęciu postkartezjańskim. O strukturalnych korzeniach przemocy wobec kobiet w kulturze europejskiej

W tekście zostaje poruszony problem kartezjańskiego podziału na „res cogitans” i „res extensa’, który w filozofii feministycznej zostaje potraktowany jako jedna z najważniejszych przyczyn kulturowej opresji wobec kobiet. Tekst, bazując na odniesieniach do filozofii antycznej i estetyki średniowiecznej, skupia się na próbie rekonstrukcji średniowiecznego świata znaczeń, który staje się kluczem dla zrozumienia podstaw kartezjańskiej binarności. W artykule zostaje omówiona koncepcja zaproponowana przez Pierre’a Chaunu, dla którego za ginofobiczną i antycielesną filozofię odpowiedzialna jest w znacznej mierze sytuacja demograficzna panująca w środowisku, w którym powstają antykobiece systemy filozoficzne (odczucie „świata pełnego”). Analizie psychologicznej, zgodnie z sugestią Susan Bordo, zostaje poddana także myśl Kartezjusza, który w zaproponowanej przez badaczkę teorii, tworząc rozdział między umysłem a światem, próbuje sobie poradzić z kulturowym lękiem separacyjnym. Lęk ten wynika z przełomu światopoglądowego, za który jest odpowiedzialna rewolucja naukowa i rozpad dawnego, społeczno-religijnego porządku. Tezy te rzucają światło na filozoficzne przyczyny uprzedmiotowienia kobiety, która w czasach nowożytnych zostaje uznana nie za dawczynię życia, a jedynie maszynę służącą prokreacji.The problem addressed in the article concerns the Cartesian division between „res cogitans” and “res extensa”, which in feminist philosophy is considered to be the one of the most important causes of the cultural oppression against women. By referring to the ancient philosophy and medieval aesthetics, the article reconstructs the medieval world of meaning, which is the key issue to understand the ideas underlying the essentially binary way of think¬ing, as seen in the Cartesian system. First, the article describes the theory by Pierre Chaunu, for whom it is a demographic situation in which anti-feminine philosophical system arises, that is responsible for gynophobic and anti-corporeal thought (so-called a feeling of full world). Next, the philosophy of Descartes is analysed in psychological terms – in accordance with the method suggested by Susan Bordo, who tried to interpret his idea to separate the mind from the world as resulting from his attempt to deal with a cultural separation anxiety. At the same time, this anxiety as such is shown to be an effect of an ideological watershed for which scientific revolution and collapse of past social and religious order is responsible. Thus, finally, the philosophical reasons for the modern objectification of women, considered to be a procreation machine and not a donor of life, are provided and analysed.Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00. Publikacja została sfinansowana z opłat konferencyjnych oraz dofinansowana przez Dziekanów Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego UŁ, Wydziału Filozoficzno-Historycznego UŁ, Dziekana Wydziału Zarządzania i Inżynierii Produkcji oraz Dyrektora Instytutu Nauk Społecznych i Zarządzania Technologiami Politechniki Łódzkiej

Fundamenty literatury według Northropa Frye’a. Teoretycznoliterackie konsekwencje wertykalnego i horyzontalnego przemieszczania się mitu

Autorka, opierając się na literaturze Northropa Frye’a, kanadyjskiego badacza mitu, przeprowadza wnikliwą analizę jego teorii, dotyczącej myślenia o micie jako rudymentarnej formy ogólnoludzkiego myślenia o świecie oraz porównuje ją z innymi wzorcami literackimi.Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00

O estetyce psychologii głębi. Gastona Bachelarda teoria marzenia poetyckiego

Gaston Bachelard’s concept of dream is analysed in the paper. The main aim of the article is to show a strong dependence of his theory of dream on Freud’s and Jung’s depth psychology.  In order to prove this conclusion, a historical comparative analysis was undertaken of the theoretical relationship between psychoanalysis and Bachelard’s phenomenological theory of poetic dream.Artykuł poświęcony jest analizie koncepcji marzenia Gastona Bachelarda. Zmierza on do wykazania, że teoria marzenia poetyckiego, stanowiąca wspólny mianownik całego jego programu badawczego, wbrew deklaracjom autora, pozostaje pod silnym wpływem ustaleń Freudowskiej i Jungowskiej psychologii głębi. Wniosek ten poparty został historyczno-komparatystyczną rekonstrukcją kluczowych związków teoretycznych między psychoanalizą i psychologią analityczną a fenomenologiczną teorią marzenia poetyckiego Bachelarda

Oblicze kobiecego mistycyzmu w Pieśniach sobie śpiewanych Konstancji Benisławskiej, osiemnastowiecznej poetki z Inflant Polskich

Przedmiotem rozprawy jest poezja religijna Konstancji Benisławskiej zawarta w tomie Pieśni sobie śpiewane (Wilno 1776). Celem podjętych badań jest próba ukazania mistycyzmu i wynikającej z niego mistyki jako integralnego elementu poezji Benisławskiej – kształtującego wymowę twórczości religijnej autorki. Zastosowana w pracy interdyscyplinarna perspektywa opiera się zarówno na metodzie filologicznej (w tym badaniach porównawczych), jak i metodzie hermeneutycznej, stanowiącej nadrzędną perspektywę badawczą. Dysertacja składa się z sześciu rozdziałów, z których każdy poświęcony został odrębnemu zagadnieniu stanowiącemu kontekst dla wymiaru mistycznego dzieła Benisławskiej. Podział na rozdziały ma charakter problemowy, a układ każdego rozdziału opiera się na strukturze trójdzielnej; wprowadzeniu, rozwinięciu oraz podsumowaniu poruszanej w jego obrębie problematyki

Od autorów

Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00

The Intimate Path. Late Medival Piety as a Context for Reformation

The aim of the paper is to analyse the transformations of the forms of late medieval folk piety in Germany and Netherlands. Two types of late medieval religious expression were distinguished: the so called extraverted piety, being a ritualised form faith, and the devotio moderna movement as instantiated by the mysticism of Meister Eckhart. By using the passages from The Imitation of Christ by Thomas à Kempis, De theologia mistica by Jacobus de Paradiso and Theologia Germanica both types of piety were presented as preparing the ground for the Reformation

Old Polish mystical texts of women against the background of Spanish religious literature of the Golden Age (Teresa of Ávila and John of the Cross)

The article presents selected old Polish mystical texts of women (both secular and religious) against the background of the Spanish mystical tradition of the Golden Age. The text outlines the geopolitical situation of the Republic of Poland and Spain between the 16th and 18th centuries, emphasizing the specificity of women’s lives in the European periphery. The analysis made use of findings in the field of geopoetics and border studies, branches of literary studies that are now increasingly being applied to comparative research. The article presents anonymous female works written in the Carmelite circle, which are interpretations of Teresian themes or allusions to specific texts of Saint Teresa and Saint John of the Cross. In addition, the texts of the most famous old Polish religious writers, Magdalena Mortęska and Marianna Marchocka, are cited here, indicating borrowings from ascetic-mystical Spanish literature. The article also presents selected threads of secular writers, whose works may indicate the specificity of life in the periphery – which may contribute to the choice of the mystical path.W artykule przedstawiono wybrane staropolskie teksty mistyczne kobiet (zarówno świeckie, jak i pozostających w kręgu zakonnym) na tle tradycji mistyków hiszpańskich Złotego Wieku. W tekście nakreślono sytuację geopolityczną Rzeczpospolitej i Hiszpanii w okresie XVI–XVIII wieku z naciskiem na specyfikę życia kobiet na peryferiach europejskich. W analizie posiłkowano się ustaleniami z zakresu geopoetyki oraz border studies, gałęzi literaturoznawstwa, które obecnie coraz częściej aplikuje się do badań komparatystycznych. Artykuł przybliża kobiece utwory anonimowe powstałe w kręgu karmelitańskim, które są interpretacjami wątków terezjańskich lub aluzjami do konkretnych tekstów świętej Teresy i świętego Jana od Krzyża. Ponadto przytoczono tu teksty najbardziej znanych staropolskich pisarek zakonnych, Magdaleny Mortęskiej i Marianny Marchockiej, wskazując na zapożyczenia z ascetyczno-mistycznej literatury hiszpańskiej. W artykule zaprezentowano także wybrane wątki pisarek świeckich, których utwory mogą wskazywać na specyfikę życia na peryferiach – mogącą przyczynić się do wyboru ścieżki mistycznej

The Picture and Its Shadow. On Connections between Photography, Magic, and Death in the Context of Hans Belting’s Theory

Artykuł poświęcony został antropologicznemu znaczeniu fotografii i jej odniesieniom do innych mediów reprezentujących obraz człowieka. Fotografię, jak pisał Hans Belting, zwolennik koncepcji antropologicznego spojrzenia na sztukę, należy rozumieć jako nowy rodzaj maski pośmiertnej. Teoria rozumienia fotografii jako maski ma długą tradycję i została poświadczona w głównych tekstach programowych poświęconych sztuce fotografii (Benjamin, Sontag, Barthes). Perspektywa Beltinga pozwala jednak na wyodrębnienie ukrytych znaczeń i paradoksów wynikających z funeralnych korzeni przedstawienia człowieka. W tekście zostają zrekonstruowane główne koncepcje maski powstałe na przestrzeni dziejów (maska pośmiertna, maska teatralna, maska balowa), dzięki czemu znaczenie fotografii traktowanej jako maska staje się pełniejsze. W ten sposób ujęta zostaje wyjątkowość fotograficznego przedstawienia, łączącego wszystkie konteksty rozumienia maski. Potraktowanie fotografii jako kolejnego w historii medium służącego ludzkiej reprezentacji pozwala na prześledzenie głównych zmian w podejściu do ciała i ludzkiej skończoności. Fotografia okazuje się najbardziej wyjątkową techniką reprezentacji ponieważ sprzeciwia się śmierci i zarazem ją potwierdza – jest świadectwem XX-wiecznej próby ukrycia śmierci i uniwersalnego pragnienia zachowania życia. Fotografia bowiem, wpisując się w zmianę jaka dokonała się w XVIII i XIX wieku, zapewnia fotografowanemu pamięć, która traktowana jest wówczas jako symbolicznie “miejsce” pośmiertnego życia. Koncepcja obrazu i medium Beltinga stwarza kontekst do rozważań o fotografii jako strategii mającej na celu symulację życia.  The paper explores the anthropological meanings of photography and its connections with other visual media representing the human being. Complementing a long tradition of anthropological conceptualizations of the mask, Hans Belting’s theory of photography – treating it as a new form of a death mask – allows one to identify additional senses and paradoxes of this particular art form. By adopting Belting’s perspective, the author seeks to demonstrate how this medium manifests itself as unique by allowing one to trace historical transformations in our approach to the human body and its finitude. Also, by simultaneously defying death and acknowledging it, photography surfaces as an exceptional testimony to the twentieth-century drive to conceal death as well as to the universal desire to preserve life. Thus, Belting’s concept of photography may be argued to offer a point of departure for an analysis of photography as a life simulation strategy

Embodied Criticism. Theoretical Foundations of Cognitive Poetics

The aim of the paper is to discuss the cognitive approach to metaphor launched by Lakoff and Johnson, which turns out to be also the key question to the problem of intersubjective communicability of literary work. Based on this approach, the literature can simply be considered a kind of language using spatial metaphors with additional emotional content