Health status of children in ancient Sirmium

This paper presents diseases which directly leave traces on osteological material (enamel hypoplasia, caries, traumatic conditions, haematological disorders, metabolic diseases and middle ear inflammation) and diseases that leave no visible marks on bones, and may indeed be the direct cause of death of children in ancient Sirmium. In paleodemographic research, child mortality rate is an important element of a population’s progress. Child mortality is considered an adequate criterion for the social and sanitation conditions of a community and a sensitive indicator of inadequate nutrition

The case of the pregnant woman from the medieval site of "Preko Slatine" in Omoljica

Uprkos široko rasprostranjenom mišljenju da je stopa umiranja mladih žena u prošlosti bila usko povezana sa komplikacijama koje mogu nastati tokom trudnoće, a posebno porođaja, iznenađuje činjenica da je veoma Mali broj trudnica konstatovan na nekropolama širom sveta. Čak je i u stručnoj literaturi zabeležen relativno Mali broj takvih slučajeva. Jedini dokaz da je žena trudna jeste samo nalaz fetalnih kostiju u njenoj karlici in situ. Međutim, postoje dve grupe faktora koji mogu direktno da ugroze opstanak fetalnih kostiju. U prvu grupu spadaju faktori na koje arheolozi ne mogu da utiču i to su, npr.: hemijski sastav zemlje, tj. kiselost tla, aktivnost mikroorganizama u samoj zemli, prisustvo vode i temperatura zemljišta; prirodna otpornost različitih grupa kostiju na destrukciju (kosti fetusa, dečjih individua i starijih osoba podložnije su propadanju); pogrebna praksa, odnosno intenzitet sahranjivanja (čest je slučaj, kao i ovde u Omoljici, da se na nekropolama pored crkvenih objekata naiđe na visok intenzitet sahranjivanja, tj. na ukopavanje novih u stara groblja, sl. 1 i 2), kao i to da li su rake bile obeležene ili ne, da li postoje grobne konstrukcije ili ne, da li su posle porođaja sa smrtnim ishodom majka i dete zajedno sahranjeni, da li su pokojnici mumificirani itd. Druga grupa faktora odnosi se na samo iskopavanje i na tehnike koje arheolozi mogu manje ili više da kontrolišu. Prilikom iskopavanja i podizanja skeletnih ostataka iz zemlje može doći do mehaničkog oštećenja skeleta i do "neprepoznavanja" fragmentovanih delova u zemlji (kosti fetusa, ukoliko su ruke pokojnice bile prekrštene na stomaku, mogu biti pomešane sa kostima šaka). Činjenica je da trudnoća sama po sebi, iako je fiziološko stanje, ipak nosi rizike koji mogu dovesti do fatalnog ishoda kako za majku, tako i za dete. Najvulnerabilniji momenat koji može rezultirati smrću majke jeste sam porođaj. U porođajne faktore u modernoj medicinskoj literaturi ubrajaju se porođajni put, plod kao porođajni objekt i porođajne snage (materične kontrakcije i naponi). Pod normalnim porođajem podrazumeva se porođaj između 38. i 42. gestacijske nedelje, obavljen prirodnim porođajnim putem, uz dejstvo prirodnih porođajnih snaga, a u slučaju jednoplodne trudnoće kada plod prednjači glavom. Do komplikacija može doći usled dejstva najrazličitijih okolnosti koje ugrožavaju bilo koji od navedenih porođajnih faktora. Takođe, na tok samog porođaja, ali i na smrtnost, mogu značajno uticati i zdravstveno stanje majke, slučajne traumatske nesreće, namerno izvršeno nasilje itd. Kod arheoloških populacija je rizik da se porođaj ne završi uspešno bio svakako veći nego kod savremenih. U antropološkoj literaturi, infekcije se navode kao najčešći identifikovan uzročnik koji može dovesti do komplikacija. Naravno, ne bi trebalo svaki slučaj umrle trudnice povezivati sa problemima koji su u vezi samo i direktno sa trudnoćom. Osteološki dokazi koji ukazuju na smrtni ishod majke i deteta tokom trudnoće takođe su retki, a čini se da i oni u potpunosti ne oslikavaju pravu sliku učestalosti umiranja tokom trudnoće ili porođaja. Dokazi na osnovu kojih možemo razmatrati da li je trudnica preminula tokom porođaja jesu utvrđivanje starosti fetusa, ispitivanje položaja koji je fetus zauzeo u karlici in situ i da li je pronađen u porođajnom kanalu. U paleodemografskim istraživanjima, stopa smrtnosti trudnica jeste važan pokazatelj napretka stanovništva. Smrtnost trudnica smatra se adekvatnim kriterijumom za ispitivanje socijalnih i sanitarnih uslova zajednice, osetlivim parametrom zdravstvene zaštite i pokazateljem veština koje poseduju babice ili lekari. Kada je reč o slučaju žene otkrivene na srednjovekovnoj nekropoli (XII-XIII vek) u grobu br. 13 na lokalitetu "Preko Slatine" u Omoljici (karta 1), antropološka analiza je pokazala da je u trenutku smrti sahranjena ženska individua bila stara 25-30 godina (najverovatnije oko 28 godina), i da je bila u poodmakloj trudnoći (sl. 1-4; tabele 1-4). Takođe, na osnovu paleopatoloških i dentalnih analiza, mogli smo da vidimo da zdravstveno stanje te žene nije bilo u potpunosti zadovoljavajuće (zaživotan gubitak nekoliko zuba, veoma izražena parodontopatija, pojava periapikalne cistične šupljine, cribrae fem orae na anteriornoj strani vrata levog femura). Na osnovu izuzetno izraženih enteza vidljivih na mestima mišićnih pripoja na klavikulama, humerusima i femurima, stiče se utisak da se bavila i teškim fizičkim poslovima. Ako se imaju u vidu arheološki nalazi, lokacija i vremensko trajanje ove nekropole, može se zaključiti da je sahranjena osoba verovatno pripadala ruralnoj zajednici. Pojava čučećih faseta na njenim tibijama može ukazivati na obavljanje kućnih poslova, na brigu oko dece, čišćenje kuće i okućnice, loženje vatre i održavanje ognjišta, pripremu jela, muženje životinja, kuvanje, predenje, tkanje itd., dakle, obavljanje različitih poslova koji često zahtevaju pognut, zgrčen, odnosno čučeći položaj. Na prvi pogled, kosti fetusa, in situ, deluju prilično dislocirane i haotično raspoređene u predelu karlice ove žene (sl. 1 i 3). Međutim, ukoliko se pažljivo pogleda, uočava se da su kosti lobanje i delovi mandibule fetusa jasno grupisane u predelu aurikularne površine i fossae iliacae leve karlične kosti (sl. 3), da su kosti grudnog koša koncentrisane u centralnom delu male karlice, a očuvane kosti donjih ekstremiteta u nivou pubične simfize desne karlične kosti. Budući da je starost fetusa procenjena na oko 9 meseci trudnoće, ovakav položaj fetusa u karlici majke mogao bi da ukaže na to da je beba bila u karličnom položaju neposredno pre porođaja i tokom njega. U savremenoj medicinskoj praksi, pod karličnim položajem ploda podrazumeva se uzdužni položaj fetusa sa prednjačećom karlicom. TA vrsta položaja sreće se kod 3-4% svih monofetalnih porođaja. Karlični položaj bebe i danas može značajno zakomplikovati tok porođaja. Takvi porođaji su obično praćeni visokim prenatalnim mortalitetom i morbiditetom. Od presudnog je značaja pravovremeno reagovanje iskusnog akušera. Poznavanje porođajnih komplikacija u medicinskoj praksi u srednjem veku bilo je svakako prisutno. Moguće je da je u svakoj zajednici postojala barem jedna osoba koja je posedovala akušerske veštine. Međutim, budući da je takav porođaj i danas porođaj s visokim rizikom, mala je verovatnoća da su tadašnji lekari mogli u toj situaciji da odreaguju na pravi način. Na kraju, zdravstveno stanje i teški fizički poslovi mogli su da doprinesu određenim problemima u trudnoći, međutim, na osnovu starosti fetusa (oko 9 meseci in utero), kao i njegovog položaja i mesta u karlici moglo bi se s velikom verovatnoćom tvrditi da je ovde reč upravo o porođaju sa smrtnim ishodom i po majku i po bebu.The paper presents the case of the pregnant woman discovered at the medieval necropolis of "Preko Slatine" in Omoljica, a village near Pančevo. The necropolis is dated to the period of the 12th-13th century AD. It deals with a woman aged 25-30 (probably around 28 years old) in the advanced stages of pregnancy, discovered in grave No. 13. This paper presents the possible conditions that led to the death of this woman, but also the problems faced by anthropologists when they attempt to resolve individual cases like this. In paleodemographic research, the mortality rate of pregnant woman is an important element of a population's progress. Pregnant woman mortality is considered an adequate criterion for the social and sanitation conditions of a community and a sensitive indicator of health care and, sometimes, the skill level possessed by midwives or doctors

Sirmijum – rezultati antropološkog projekta u 2016. godini

Godine 2016, na Konkursu za sufinansiranje projekata iz oblasti istraživanja, zaštite i korišćenja muzejskog nasleđa Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije dobili smo značajna sredstva da pokrenemo projekat Izrada finalne dokumentacije i obezbeđivanje trajnog i bezbednog skladištenja osteološkog materijala sa ranijih antropoloških istraživanja u Sirmijumu.2 Kao što i sam naziv projekta kaže, njegova osnovna zamisao je pokušaj da se zaustavi višedecenijska nebriga za ovakvu vrstu nalaza, da se ukaže na probleme sa kojima se sreću antropolozi u radu sa skeletnim ostacima u muzejima, da se obrađeni antropološki materijal smesti u adekvatnu, ali ovog puta trajnu ambalažu, propisno obeleženu, i da se primereno dokumentuje. Sve bi to obezbedilo očuvanje, omogućavanje bolje dostupnosti i zaštitu humanog osteološkog materijala u muzejima za potrebe budućih istraživanja i prezentacije. Od svih muzeja u Srbiji, izabrali smo, za početak, Muzej Srema i materijal iz Sremske Mitrovice (Sirmium) i njene bliže okoline, ne samo zato što je to jedan od najznačajnijih antičkih i srednjovekovnih lokaliteta u našoj zemlji, već i zato što je antropološki obrađeno i analizirano, fotografisano i publikovano, od strane N. Miladinović-Radmilović i njenih saradnika, već nešto više od 1.000 osoba. Takođe, time bi se stvorio preduslov da se u Muzeju Srema napravi sveobuhvatna antropološka zbirka kao baza za sva buduća istraživanja humanog osteološkog materijala u Sremu

Марија Ђурић-Срејић, Увод у физичку антропологију древних популација – Dvadeset godina kasnije

Knjigu Marije Đurić Увод у физичку антропологију древних популација objavio je 1995. godine Zavod za udžbenike i nastavna sredstva (Beograd). Iako je od tada prošlo tačno 20 godina, knjiga ni u jednom trenutku nije izgubila na svojoj aktuelnosti i značaju. Bilo da su po svom osnovnom obrazovanju lekari ili biolozi, arheolozi ili etnolozi, u ovoj knjizi su mogli da pronađu, i dalje pronalaze, neiscrpno mnoštvo podataka i objašnjenja za svoja istraživanja. Uz nju su stasavali brojni stručnjaci, ne samo u našoj zemlji, na teritoriji bivše Jugoslavije, već i u čitavom našem region

Utjecaj prijeoperacijske respiracijske rehabilitacije kod kardiokirurških bolesnika

The aim of the study was to evaluate the effects of preoperative respiratory rehabilitation on functional capacity, length of stay in intensive care unit (ICU), duration of mechanical ventilation (MV) and total hospitalization, as well as to estimate arterial blood gas (ABG) values in patients undergoing cardiac surgery. Nineteen patients were included in the randomized observational study, divided into two groups: group A (intervention) and B (control). Preoperative and postoperative rehabilitation was performed in group A, and only postoperative rehabilitation in group B. Rehabilitation was carried out according to a predefined protocol. We used ABG to evaluate respiratory function, two-minute walk test (2MWT) and sit-to-stand test to assess functional capacity. The following data were obtained from medical documentation: duration of MV, length of stay at ICU, occurrence of postoperative pulmonary complications, and length of total hospitalization in both groups. Significant between-group difference was found for the length of total hospitalization and duration of MV (p<0.05 both). Analysis of the mean values of 2MWT on the last day of hospitalization (p=0.005), sit-to-stand test before surgery (p=0.022) and on the last day of hospitalization (p=0.008) showed statistically significant differences. The length of hospital stay significantly correlated with preoperative rehabilitation in group A (r=0.885; p<0.0001). There was no difference in ABG parameters between the groups. The study showed that preoperative respiratory rehabilitation had an effect on reducing duration of MV and length of total hospitalization, and improved functional capacity.Cilj rada je bio procijeniti učinak prijeoperacijske respiracijske rehabilitacije na funkcionalni kapacitet, dužinu boravka u jedinici intenzivnog liječenja (JIL), trajanje mehaničke ventilacije (MV) i ukupnu hospitalizaciju te procijeniti vrijednosti plinske analize arterijske krvi (ABG) kod bolesnika podvrgnutih kardiokirurškim operacijama. U radomiziranu opservacijsku studiju bilo je uključeno 19 bolesnika podijeljenih u dvije skupine: skupina A (ispitivana) i B (kontrolna). Prijeoperacijska i poslijeoperacijska rehabilitacija provedena je u skupini A, a samo poslijeoperacijska rehabilitacija u skupini B. Rehabilitacija je provođena prema unaprijed utvrđenom protokolu. Rabili smo parametre ABG za procjenu respiracijske funkcije, a za procjenu funkcionalnog kapaciteta 2-minutni test hoda (2MWT) i sit-to-stand test. Sljedeći podaci prikupljeni su iz medicinske dokumentacije: dužina MV, dužina boravka u JIL, pojava komplikacija i dužina ukupne hospitalizacije. Nađena je značajna razlika između skupina za dužinu ukupne hospitalizacije (p<0,05) i dužinu MV (p<0,05). Analiza srednjih vrijednosti 2MWT posljednjeg dana hopitalizacije (p=0,005), sit-to-stand testa prije operacije (p=0,022) i posljednjeg dana hospitalizacije (p=0,008) između skupina pokazala je statistički značajnu razliku. Dužina hospitalizacije je značajno korelirala s prijeoperacijskom rehabilitacijom u skupini A (r=0,885; p<0,0001). Nije bilo razlike u parametrima ABG između skupina. Studija je pokazala da je prijeoperacijska respiracijska rehabilitacija utjecala na smanjenje dužine MV, dužinu trajanja ukupne hospitalizacije te na poboljšanje funkcionalnog kapaciteta

Multiple Major and Minor Anomalies Associated With Klippel-Feil Syndrome: A Case Report

Klippel-Feil syndrome is defined as congenital fusion of two or more cervical vertebrae. In this article, we report a 55-year-old male patient with one-year history of neck pain, headaches, and one episode of syncope after a severe trauma. X-rays and magnetic resonance imaging of cervical spine revealed fused vertebral bodies of C2-C5. The major anomalies associated with Klippel-Feil syndrome (small stature, thoracic kyphoscoliosis, lumbar scoliosis, restricted opening mouth, and bilateral sensorineural hearing loss) as well as multiple minor anomalies (mild face asymmetry, high arched palate, rhinoscoliosis, high nasal bridge, inclined septi nasi, and thin upper lip) were detected. This is a rare case describing the anomalies of the nose in Klippel-Feil syndrome patients. Our patient had no central cord impairment following a severe trauma

The appearance of ulcer on one skeleton from Viminacium and the possibility of its’ treatment in Antiquity

Viminacium (Stari Kostolac) was the largest and the most important city in Moesia Superior (Upper Moesia). It was the provincial capital, administrative, religious, military and trade centre. It was built on a strategic location at the conflu-ence of the river Mlava and the Danube, on the crossroad of both land and river routes with large military and trade poten-tial. On one of the necropoles of Viminacium, Pirivoj, in grave no. 325, skeletal remains of a juvenile female individual were discovered. The burial is dated into the first half of the 3rd century. The deceased juvenile was laid on the back with hands clasped on her stomach. The orientation of the grave was North–South. Anthropological analyses revealed traces of osteomyeli-tis with proliferative periostitis on the left tibia and left fibula. The source of infection was related to a large ulcer on the left tibia. The current appearance of the bone shows poor health treatment of the ulcer and active inflammation at the time of death. In this presentation, we will also focus on the ulcer aeti-ology and possibility of its’ treatment in Antiquity. Treatments will also be briefly discussed, with preparations based on silver and lead, vinegar, honey, etc

Possible explanations for mass skull burials at Viminacium

Viminacium is located close to the confluence of the Mlava and the Danube, near the village of Stari Kostolac. It rep-resents an extremely complex site with a long history of re-search. There was a large number of necropoles in its’ sur-roundings: late prehistoric necropoles with bi-ritual burials, sev-eral Roman necropoles, also with bi-ritual burials, as well as several necropoles with inhumation from different medieval periods. In ancient Viminacium, so far, four graves with mass burial, mainly skulls with a slightly lesser amount of bones from the postcranial skeleton, have been found. In the archaeological context, there are two funeral practices: incineration and inhumation. Within them, we can distinguish individual, group and mass burials. Under individual burials we comprehend the placing of skeletal remains of one person inside a grave pit, a grave construction, or a built tomb. Group funerals involve the laying of skeletal remains of two or more persons, usually members of one family, who are buried at the same or different period of time, into a grave pit, a grave construction or a built tomb. Mass burials involve the storage of skeletal remains of more individuals, usually at the same period of time, under specific circumstances (massive death toll due to natural disasters, massive death toll as the consequence of various epidemics, as well as massive death toll as a result of armed conflicts, etc.). Secondary mass burials are mostly partial, and much more attention and care is dedicated to the skulls. On one of the necropoles of Viminacium, Pećine, in grave no. 4924, skeletal remains, mostly skulls, of more than 150 individuals were discovered. In this paper, we will try to explain this phenomenon, on the example of grave no. 4924, and show all possible causes for mass skull burials at ancient Viminacium

Case of myositis ossificans traumatica on one skeleton from Viminacium

Viminacium is located close to the confluence of the Mlava and the Danube, near the village of Stari Kostolac. It rep-resents an extremely complex site with a long history of re-search. There was a large number of necropoles in its’ sur-roundings: late prehistoric necropoles with bi-ritual burials, sev-eral Roman necropoles, also with bi-ritual burials, as well as several necropoles with inhumation from different medieval periods. In ancient Viminacium, so far, four graves with mass burial, mainly skulls with a slightly lesser amount of bones from the postcranial skeleton, have been found. In the archaeological context, there are two funeral practices: incineration and inhumation. Within them, we can distinguish individual, group and mass burials. Under individual burials we comprehend the placing of skeletal remains of one person inside a grave pit, a grave construction, or a built tomb. Group funerals involve the laying of skeletal remains of two or more persons, usually members of one family, who are buried at the same or different period of time, into a grave pit, a grave construction or a built tomb. Mass burials involve the storage of skeletal remains of more individuals, usually at the same period of time, under specific circumstances (massive death toll due to natural disasters, massive death toll as the consequence of various epidemics, as well as massive death toll as a result of armed conflicts, etc.). Secondary mass burials are mostly partial, and much more attention and care is dedicated to the skulls. On one of the necropoles of Viminacium, Pećine, in grave no. 4924, skeletal remains, mostly skulls, of more than 150 individuals were discovered. In this paper, we will try to explain this phenomenon, on the example of grave no. 4924, and show all possible causes for mass skull burials at ancient Viminacium