Son Dönem Osmanlı düşüncesinde irade hürriyeti (1908-1918)

ÖZETBu çalışmamız Son Dönem Osmanlı ulema ve mütefekkirlerinin irade meselesietrafındaki görüşlerini ele almaktadır. Devir olarak II. Meşrutiyet’le sınırlı tutulan bir zamandiliminde Kelam ilminin önemli konularından biri olan irade meselesinin modernleşmeyleberaber değişimi ve dönüşümü ele alınmaktadır.Tanzimat sonrasında Avrupa’yla gelişen münasebetler, bizzat oryantalistlerin İslamdünyasına ve Müslümanlığa yönelik iddia ve suçlamaları, Tanzimat’la birlikte siyasi yapıdameydana gelen değişiklikler yeni bir toplum yapısı ve insan tipi arayışına hız vermiştir. Yenibir insan tipi arayışına girişen Osmanlı ulema ve aydınlarının bu çerçevede irade meselesiniele alışları incelenmiştir.İtikâdî Mezheplerin bu arayışlardaki rolleri ve irade meselesi altında incelenenkonuların modernleşmeyle irtibatları tezin ana mihverini teşkil etmektedir. Yeni İlm-i Kelamdönemi olarak da isimlendirilen bu dönemde hürriyet kavramıyla da ilgili olarak irade, kazave kader meseleleri ve bunların tariflerinde yapılan değişiklikler din ve modernleşme ilişkilerizaviyesinden ehemmiyetlidir.İrade meselesinin içtimâî-ahlâkî-siyasî tezahürleri, Allah-insan ilişkilerini ifade edenkavramların seyri üzerinden incelenmiş ve kelâm-ahlâk ilişkisinin tezahürü olan bu konularınşahsî ve içtimâî izleri sürülmüştür. Bütün bu tartışma ve arayışların tarihî mirasla benzeşen vefarklılaşan yönlerine işaret edilmiştir.ABSTRACTThe Freedom of Will in The Last Period of Ottoman Thought (1908-1918)This study deals the ideas of scholars and thinkers of the last Ottoman period on theproblem of irada (will), which is one of the most important subject in Islamic theology. Thechange and transformation of the concept of will with the Ottoman modernisation is handledin the work.The relations developed with Europe after Tanzimat, some accusing arguments directedby some orientalists to Muslim world and the changes in political structure due to Tanzimathad accelerated search for a new social structure and human type. In this scope, our thesisfocuses on the approaches of Ottoman scholars and intellectuals with the problem of will inthis period.The status of theological sects as well as their roles in the above-mentioned searchendeavor and the relations of the subjects with modernisation, which are examened under theproblem of will, are the main themes of this thesis. The problems of irada (will) and qadar(predestination) and the changes occured in their definitons in this period, which is also called“Yeni İlm-i Kelâm” period, are highly important from the aspect of relationship betweenreligion and modernisation.The social, ethical and political reflections of the problem of will are analysed throughthe journey of concepts that express god-human relations. Additionally, personal and socialsides of these topics that are at the same time the appearance of theology-ethic relation areexamined. It is also indicated that the aspects of all these discussions and pursuits even differfrom or resemble to the historical heritage