Badania nad historią bibliotek: kilka refleksji z perspektywy francuskiej

Studies on the history of libraries as a research field within a domain of the French historiographic tradition first appeared towards the end of the 1980s. Its theoretical underpinnings were in fact provided by the existing studies on the history of books and the founding works by Henri-Jean Martin (1924–2007). Despite a sizeable number of publications following the publication of the Histoire des bibliothèques françaises (Paris, 1988–1992, 4 vols.), this particular research area somehow failed to take advantage of the dynamics generally attributed to works on the history of books. Largely focusing on institutional and present-day issues, a substantial portion of the study on the history of libraries continued for a long time to be isolated and dominated by library-based authors only. A change in this situation came as late as the first decade of the 21st century and was greatly influenced by the works of the recently deceased historian Frédéric Barbier (1952–2023). Since that time, we have been witnessing a significant widening of perspectives, very much in line with the wish expressed by F. Barbier himself in his Histoire des bibliothèques en Occident (ed. I, Paris, 2013). This area of research (history of libraries) attracts interests of more and more researchers and has become a transnational domain at the pan-European level. The present research study documents these cultural and timeless transitions (challenging the perceived divisions between the Middle Ages and the Ancien Régime, and the Ancien Régime and modern times), and thus becoming multidisciplinary as well as interdisciplinary studies that integrate a number of disciplines (political history, social history, history of culture, architecture, etc.). At the same time, research on the history of libraries retains a strong relationship with studies on the history of books and media. The position and standing of libraries, that went through profound transformations due to both cuts in their budgets and the implications of the digital revolution in the first years of the 21st century, seems to be endangered, both as an institution and a place. However, their purpose in modern democracy is not outdated and they still perform a significant mission by making it possible for all to have equal access to cultural resources and media. Libraries provide non-vertical mediation (i.e. cataloguing and metadata creation, classification and storage …), that is still essential to make data and documents available. They continue to accommodate in one cultural space – that becomes more and more comfortable and friendly – both readers and visitors that learn to “live together” within this space, conforming at the same time to applicable rules and regulations. Despite their seemingly disadvantageous situation, one may though assume that modern libraries will continue to provide fresh and stimulating material for historical research for long years to comeDans le contexte historiographique français, l’histoire des bibliothèques a émergé, à la fin des années 1980, comme la « fille » de l’histoire du livre et des travaux fondateurs d’Henri-Jean Martin (1924–2007). Après l’Histoire des bibliothèques françaises (Paris, 1988–1992, 4 vol.), en dépit d’un certain nombre de publications, ce domaine de recherche a toutefois peiné à profiter de la dynamique et des promesses de l’histoire du livre. Souvent centrée sur des problématiques institutionnelles et contemporaines, l’histoire des bibliothèques est restée longtemps cloisonnée et monopolisée par les professionnels des bibliothèques. Le déclic ne s’est en fait amorcé qu’à partir des années 2000 sous l’influence des travaux de l’historien Frédéric Barbier (1952–2023), récemment disparu. Depuis lors, on a assisté à un élargissement considérable des perspectives, suivant le vœu exprimé par F. Barbier luimême dans son Histoire des bibliothèques en Occident (1re édition, Paris, 2013). L’histoire des bibliothèques a impliqué un nombre croissant de chercheur(e)s ; elle est devenue transnationale au niveau européen, attentive aux transferts culturels, trans-séculaire (en surmontant les clivages Moyen Âge / Ancien Régime et Ancien Régime / époque contemporaine), pluridisciplinaire (objet d’histoire politique, sociale, culturelle, architecturale…), tout en conservant un lien fort avec l’histoire du livre et des médias. Profondément transformées en ce début de XXIe siècle, sous la double action des coupes budgétaires et de la révolution du numérique, les bibliothèques paraissent menacées en tant qu’institutions et en tant que lieux. Néanmoins elles assurent des missions essentielles à l’âge démocratique, en permettant l’accès égal de tous (individuellement connectés ou non) aux ressources culturelles et médiatiques, en assurant une médiation non «  verticale  » (catalogage et création de métadonnées, classements et rangements…), indispensable à la mise à disposition des données et des documents, et en accueillant en un même espace culturel, de plus en plus confortable et convivial, un public de lecteurs aussi bien que de visiteurs qui apprennent à y « vivre ensemble » en respectant certaines règles. Malgré une conjoncture en apparence défavorable, on peut donc considérer que les bibliothèques contemporaines vont continuer d’offrir longtemps à la recherche historique un matériau vivant et stimulant.We francuskim kontekście historiograficznym historia bibliotek jako dziedzina pojawiła się pod koniec lat 80. XX wieku. To „córka” historii książki i dzieł założycielskich Henri-Jeana Martina (1924–2007). Mimo sporej liczby publikacji po ukazaniu się Histoire des bibliothèques françaises (Paryż 1988–1992, 4 tomy) ta dziedzina badań miała trudności z wykorzystaniem dynamiki charakterystycznej dla historii książki. Historia bibliotek, skupiając się często na problematyce instytucjonalnej i kwestiach współczesnych, przez długi czas pozostawała odizolowana i zmonopolizowana przez pracowników biblio-tek. Zmiana dokonała się dopiero w pierwszej dekadzie XXI wieku pod wpływem prac niedawno zmarłego historyka, Frédérica Barbiera (1952–2023). Od tamtego czasu jesteśmy świadkami znacznego poszerzenia się perspektyw, zgodnie z życzeniem wyrażonym przez samego Barbiera w Histoire des bibliothèques en Occident (wyd. 1, Paryż 2013). Historia bibliotek interesuje coraz większą liczbę badaczy, stała się dziedziną ponadnarodową na poziomie europejskim. Rejestruje przemiany kulturowe, ponadczasowe (przezwyciężając podziały średniowiecze – Ancien régime i Ancien regime – epoka współczesna), stając się nauką multidyscyplinarną (historia polityczna, społeczna, historia kultury, architektury…) i zachowując jednocześnie silny związek z historią książki i mediów. Biblioteki, które na początku XXI wieku uległy znacznej transformacji z powodu zarówno cięć budżetowych, jak i rewolucji cyfrowej, zdają się zagrożone jako instytucje i jako miejsca. Niemniej jednak nadal pełnią istotną misję we współczesnej demokracji, umożliwiając równy dostęp wszystkim (mającym indywidualny dostęp lub nie) do zasobów kultury i mediów, zapewniając mediację „niepionową” (katalogowanie i tworzenie metadanych, klasyfikacja i przechowywanie), niezbędną do udostępniania danych i dokumentów, oraz przyjmując w jednej przestrzeni kulturowej – coraz wygodniejszej i przyjaźniejszej – zarówno czytelników, jak i gości, którzy uczą się w niej „żyć razem”, przestrzegając obowiązujących zasad. Mimo pozornie niekorzystnej sytuacji można uznać, że współczesne biblioteki jeszcze przez długi czas będą dostarczać żywego i inspirującego materiału do badań historycznych

Jan Targoyn: introligator poznański ery Odrodzenia

Aim: the present article discusses the operation of the workshop of master bookbinder Jan Targoyn – one of the most important, though still not properly recognised, Poznań-based bookbinder of the Renaissance era. Methods: using new approaches to bookbinding studies, the author discusses 40 book bindings produced by the workshop in question. Additionally, the bookbinding tools used by the workshop are also briefly scrutinised. Conclusions: as a result of a close study of the historical material available, the operation of the Targoyn workshop indicated in the literature of the subject and spanning the years 1534–1544,  should be expanded by at least one more decade, i.e. until the half of the 1560s. The bulk of the bindings attributed to Targoyn is based on the material and decorative solutions typical for and widespread in other bookbinderies in Poznań at the time that draw inspiration and ready-made patterns from Renaissance German bookbinding techniques. Similarly, the tools used by Targoyn throughout his professional career were of the same provenance. The latter, used for decorative bookbinding, also enter into the ornamentation repertoire typical for the then Poznań-based bookbinders. Moreover, a large part of them have their numerous, frequently even identical, counterparts that indistinguishably resembled toolkits of tracing wheels and finishing tools (fer a dorers) used in the Targoyn’s workshop.L’article traite de l’activité de l’atelier de Jan Targoyn - l’une des figures les plus importantes, bien que toujours presque inconnue, de la reliure de Poznań à l’époque de la Renaissance. L’auteur a effectué une analyse tégumentologique de plus de 40 reliures réalisées par l’atelier indiqué, ainsi que des outils de reliure qu’il utilisait. À la lumière du matériel patrimonial connu jusqu’à présent, l’activité de l’atelier Targoyn, signalée dans la littérature sur le sujet, couvrant les années 1534 - 1544, doit être étendue d’au moins une décennie - jusqu’à la seconde moitié de la sixième décennie du XVIe siècle. La plupart des reliures attribuées à Targoyn reposent sur des solutions matérielles et décoratives schématiques répandues parmi les représentants de l’environnement de Poznań de l’époque, qui puisaient leurs modèles dans la reliure de la Renaissance allemande. Il en va de même pour les outils que Targoyn a utilisés tout au long de son activité. Ils s’inscrivent également dans le répertoire décoratif typique des relieurs de Poznań. De plus, un grand nombre d’entre eux ont de nombreux équivalents, souvent jumeaux, qui ressemblent presque à s’y méprendre à l’ensemble de couteaux et de poinçons utilisés par l’atelier en question.Cel: artykuł omawia działalność warsztatu Jana Targoyna – jednej z ważniejszych, choć wciąż niemal nieznanej postaci poznańskiego introligatorstwa ery Odrodzenia. Metody badawcze: autor dokonał analizy tegumentologicznej 40 opraw książkowych wykonanych przez wskazaną pracownię, jak również narzędzi introligatorskich, których używała. Wnioski: w świetle dotąd poznanego materiału zabytkowego sygnalizowaną w literaturze przedmiotu aktywność warsztatu Targoyna, obejmującą lata 1534–1544, należy rozszerzyć co najmniej o przeszło jedno dziesięciolecie – do połowy szóstej dekady XVI wieku. Większość opraw atrybuowanych Targoynowi opiera się na schematycznych rozwiązaniach materiałowych i dekoracyjnych rozpowszechnionych wśród przedstawicieli ówczesnego środowiska poznańskiego, czerpiących wzorce z renesansowego introligatorstwa niemieckiego. Podobnie rzecz ma się z narzędziami, z których Targoyn korzystał na przestrzeni całej swojej działalności. Także one wpisują się w typowy dla poznańskich introligatorów repertuar zdobniczy. Co więcej, znaczna część z nich ma liczne, nierzadko bliźniaczo podobne odpowiedniki, niemal do złudzenia przypominające zestaw radełek i tłoków, którym posługiwał się omawiany warsztat

Najczęściej cytowane źródła informacji naukowej w artykułach Wikipedii w różnych językach

Ensuring the accuracy of information in Wikipedia articles requires the use of reliable sources that can be assessed by encyclopedia readers. However, the determination of source reliability can be subjective, with variations based on the language and subject matter of the article. Consequently, each language version of Wikipedia may have its own guidelines for judging the trustworthiness of sources. Some Wikipedia citations lead to scientific resources, which are usually deemed more reliable than websites due to their rigorous peer-review procedures and publication by esteemed academic publishers. This implies that the data presented in these scientific sources has been meticulously examined by specialists in the relevant area, providing a higher level of precision and trustworthiness. In this study, 332,424,439 references from 61,218,277 Wikipedia articles across 309 language versions were analyzed to identify citations to scientific publications. Additionally, OpenAlex was used to find unified metadata of important sources of information of multilingual Wikipedia.W celu zapewnienia wiarygodności informacji zawartych w Wikipedii niezbędne jest wykorzystanie rzetelnych i godnych zaufania źródeł, które mogą być poddawane ocenie przez czytelników tej encyklopedii. Określenie rzetelności źródła może być jednak subiektywne, a dodatkowo zależne od przyjętej wersji językowej czy obranego tematu artykułu. W konsekwencji każda wersja językowa może być oparta na specyficznych dla autora wytycznych czy wskazówkach oceny wiarygodności źródeł. Część cytowań i odnośników umieszczanych w Wikipedii odwołuje się do zasobów naukowych, które zwykle uznawane są za bardziej wiarygodne niż strony internetowe, a to za sprawą ich rygorystycznych procedur recenzji naukowej czy publikacji przez uznanego wydawcę akademickiego. Tym samym można założyć, że przedstawione w tych źródłach dane zostały skrupulatnie sprawdzone przez specjalistów, co zapewnia wyższy poziom precyzyjności i wiarygodności. Celem badania przedstawionego w niniejszym artykule jest identyfikacja cytowań i odwołań do publikacji naukowych na podstawie analizy przypisów w artykułach Wikipedii. Analizie poddano 332 mln odwołań referencyjnych zamieszczonych w 61 mln artykułach Wikipedii w 309 wersjach językowych. Ponadto w badaniu wykorzystano otwarty katalog autorów i publikacji naukowych OpenAlex w celu identyfikacji ujednoliconych metadanych istotnych źródeł informacji wielojęzycznej Wikipedii

Kamila Budrowska, Cenzura i okolice. Studia o cenzurze instytucjonalnej w Polsce w latach 1944–1990, Warszawa: Instytut Badań Literackich 2022 (Badania Filologiczne nad Cenzurą PRL, t. 10, red. nauk. serii Kamila Budrowska), ss. 251. ISBN 978-83-6689-848-6

Kamila Budrowska, Cenzura i okolice. Studia o cenzurze instytucjonalnej w Polsce w latach 1944–1990, Warszawa: Instytut Badań Literackich 2022 (Badania Filologiczne nad Cenzurą PRL, t. 10, red. nauk. serii Kamila Budrowska), ss. 251. ISBN 978-83-6689-848-

O literackich łupach wojennych w bibliotekach prywatnych. Przypadek zbiorów Clasa Rålamba w Länna Gård

After arriving in Sweden, the literary spoils of war taken from Poznań in the Swedish deluge in the 1650s ended up in the private country house library of nobleman Clas Rålamb (1622–1698), who had been sent by Swedish King Charles X Gustavus (reigned 1654–1660) to manage the difficult situation in this Polish town while it was under Swedish command. With the help of a still extant inventory from the 1690s drawn up at the country house before the books were donated to Uppsala University Library, where they remain today, the contents and possible arrangement of this library are briefly described and discussed in this article. Some notable characteristics are the sections on theology and duplicates being larger than what would normally be expected from a country house library of this kind. It is assumed that these factors, among others, indicate that Rålamb did not make any sort of selection when seizing the books from monasteries and churches in Poznań. In addition, it suggests that their primary role in their new environment was to increase the cultural capital of their owner. Large numbers of the confessionally Catholic books were of little practical use in a Sweden characterized by Lutheran Orthodoxy.Po dotarciu do Szwecji literackie łupy wojenne zrabowane w Poznaniu w czasie potopu szwedzkiego w latach 50. XVII wieku trafiły do prywatnych zbiorów bibliotecznych w wiejskiej posiadłości Clasa Rålamba (1622–1698). Clas Rålamb wysłany został przez króla szwedzkiego Karola X Gustawa (panującego latach 1654–1660) z misją opanowania trudnej sytuacji w Poznaniu, w tym czasie znajdującym się pod okupacją szwedzką. Autor artykułu, korzystając z zachowanego oryginalnego inwentarza ksiąg sporządzonego w latach 90. tego samego wieku, a jeszcze przed ofiarowaniem zbiorów Bibliotece Uniwersyteckiej w Uppsali, gdzie przechowywane są do dzisiaj, krótko opisuje i omawia zawartość i możliwy układ tej biblioteki. Godną odnotowania cechą charakterystyczną zbioru ksiąg są działy poświęcone teologii i dubletom, obszerniejsze i liczniejsze niż można by oczekiwać w przypadku księgozbioru biblioteki z wiejskiej posiadłości. Można zatem założyć, że to właśnie powyższe czynniki wskazują, że Rålamb nie dokonał wstępnej selekcji zbiorów przejętych z bibliotek klasztorów i kościołów w Poznaniu. Co więcej, fakt ten sugeruje, że ich główną rolą w nowym otoczeniu było powiększenie kulturowego kapitału właściciela. Duża liczba katolickich książek o charakterze modlitewnym nie miała wielkiego praktycznego użycia w ortodoksyjnie luterańskiej Szwecji

Zróżnicowanie języka formy – wizualno-werbalny charakter kolekcji Liberatura ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu na podstawie wybranych przykładów

This article discusses a number of examples of liberature works, in which the text and the material form of a book constitute an inseparable whole and the artistic message is transmitted not only through the verbal medium, but also through the author “speaking” via book as a whole, from the perspective of verbal and visual communication. The paper focuses on the following works: Anne Carson’s Nox, Herta Müller’s The Guard Takes His Comb, Zenon Fajfer and Katarzyna Bazarnik’s Oka-leczenie [Eyes-ore], Stéphane Mallarmé’s A Throw of the Dice will Never Abolish Chance, and Radosław Nowakowski’s (including the collection of poems Nieopisanie świata [Non-description of the world]). Verbal expressions of an idea or thought and the accompanying mental image in these works permeate and often overlap, thus adding new meanings to the existing ones, and in this way expand their interpretative implications, while the abundance of the solutions adopted by the authors is stunning. At every instance, this formal innovativeness, adjusted appropriately to the content, supports and revises the meanings in a given work, and additionally influences its reception providing incentives and new stimuli within the reading comprehension process.W artykule omówione zostały wybrane przykłady dzieł liberackich (Liberatura) z perspektywy komunikacji werbalnej i komunikacji wizualnej. Szczegółowej analizie poddano utwory Anne Carson (Nox), Herty Müller (Strażnik bierze swój grzebień), Z. Fajfera i K. Bazarnik (Oka-leczenie), Stéphane’a Mallarmégo (Rzut kośćmi nigdy nie zniesie przypadku) oraz Radosława Nowakowskiego (m.in. seria Nieopisanie świata). Werbalność i wizualność tych utworów przenikają się i nakładają na siebie, budując dodatkowe znaczenia i poszerzając możliwości interpretacyjne, a wielość przyjętych przez autorów rozwiązań zaskakuje. Ta formalna innowacyjność, dopasowana do treści, każdorazowo wspiera sensy obecne w danym dziele, wpływa także na zmianę jego odbioru poprzez aktywizowanie procesu lektury

Polskie czasopisma humanistyczne i teologiczne w bazie Scopus: w kierunku umiędzynarodowienia

The publication of the Polish Journal Ranking in 2019 caused many comments among Polish humanists, indicating that many Polish scientific journals were undervalued. Over 3.5 thousand scientific journals were published in Poland, of which only a few hundred were included in the 2019 Ranking. The scientists expressed concerns about extending the ranking and pointed out that the international Web of Science and Scopus databases would not be interested in Polish humanities journals publishing primarily in Polish. Despite these controversies, many editorial boards have tried introducing journals to these databases.The article aims to analyze Polish humanities and theology journals indexed in the Scopus database to check how their internationalization looks like in 2023 by measuring the fulfillment of the registration criteria of the database in question. In just over five years, 98 Polish humanities and theology journals were included in the database.Based on data from the Scopus and Arianta databases, a list of 187 journals currently registered in Scopus was prepared. The journals were analyzed in terms of disciplines, publication model, and type of publishing institution. In the second part of the analysis, articles published in these journals were examined by the publication language and the authors’ affiliation (country and institution). The article ends with recommendations for journal editors.Ukazanie się w 2019 roku Wykazu czasopism punktowanych wywołało w środowisku polskich humanistów sporo komentarzy wskazujących na niedocenienie wielu polskich czasopism naukowych. W Polsce wydaje się ponad 3,5 tys. czasopism naukowych, z czego tylko kilkaset zostało uwzględnionych w tym wykazie. Naukowcy wyrażali obawy co do możliwości poszerzenia listy i wskazywali, że międzynarodowe bazy danych Web of Science oraz Scopus nie będą zainteresowane polskimi czasopismami humanistycznymi publikującymi przede wszystkim w języku polskim. Pomimo kontrowersji wiele redakcji podjęło trud wprowadzenia czasopism do tych baz.Celem artykułu jest analiza polskich czasopism humanistycznych i teologicznych indeksowanych w bazie Scopus oraz sprawdzenie, jak obecnie – w 2023 roku – wygląda ich umiędzynarodowienie mierzone kryterium rejestracji w tej bazie. W latach 2017–2023 do bazy włączono 98 polskich czasopism humanistycznych i teologicznychNa podstawie danych z bazy Scopus oraz Arianta przygotowano wykaz 187 czasopism aktualnie rejestrowanych bazie Scopus, które przeanalizowano pod kątem dyscyplin, modelu publikacji oraz typu instytucji wydawcy. W drugiej części zbadane zostały artykuły opublikowane w tych czasopismach, przede wszystkim pod kątem języka publikacji, a także afiliacji (kraj i instytucja) autorów. Całość kończą rekomendacje dla redakcji czasopism

Analiza Funkcjonowania Bibliotek Naukowych (AFBN) – z perspektywy 20 lat doświadczeń

The article presents the Performance Analysis for Research Libraries (AFBN) project from a historical perspective and in the context of its current development. It discusses the project inception, objectives, and underlying principles, as well as the teams involved, data statistics, indicators, and registered libraries. The article also highlights the project's strengths and weaknesses, emphasizing the potential of the gathered data that remains underutilized by the registered libraries. Lastly, several recommendations for the future are provided, primarily focusing on research regarding the impact and value of libraries.W artykule zaprezentowano projekt Analiza Funkcjonowania Bibliotek Naukowych (AFBN) w ujęciu historycznym oraz w kontekście aktualnego rozwoju. Omówiono początki realizacji i cele oraz założenia projektu, zespoły osób zaangażowanych, stany liczbowe danych, wskaźników i zarejestrowanych bibliotek. Przedstawiono również mocne i słabe strony projektu, podkreślając potencjał zgromadzonych danych przy zbyt słabym ich wykorzystaniu przez zarejestrowane biblioteki. Na koniec wskazano kilka rekomendacji na przyszłość, zmierzających głównie w kierunku badań wpływu i wartości bibliotek.&nbsp