Milczenie wobec lingwistyki (nie tylko) XIX wieku

The article offers an interpretation of one of Norwid’s most non-obvious linguistic theses, namely his statement in Milczenie [Silence] that silence is a part of speech. According to the proposed reading, the poet’s aim was not at all to recognise silence as a separate class of expressions with specific semantic and grammatical properties, but to emphasise the dynamic, event-driven nature of language and communication, which are not reducible solely to the grammatical principles, as well as to recognise that non-explicitly communicated content is also present in speech. The latter observation already appeared in the 17th-century Port-Royal Grammar by Arnaud and Lancelot. The final section of the article discusses the parallels between this work and the concept outlined in Milczenie, while pointing out where Norwid’s thought diverged from Enlightenment ideas.Artykuł przynosi interpretację jednej z najbardziej nieoczywistych tez lingwistycznych Norwida, a mianowicie zawartego w Milczeniu stwierdzenia, że przemilczenie jest częścią mowy. Wedle proponowanego odczytania poecie nie chodziło bynajmniej o uznanie przemilczenia za osobną klasę wyrażeń o określonych własnościach semantycznych i gramatycznych, lecz o zaakcentowanie dynamicznej, zdarzeniowej natury języka i komunikacji, które są niesprowadzalne do samych tylko praw gramatyki, a także o dostrzeżenie, że w wypowiedziach obecne są również treści komunikowane nie wprost. Ta ostatnia obserwacja pojawiła się już w XVII-wiecznej Gramatyce z Port-Royal autorstwa Arnaulda i Lancelota. Ostatnia część pracy omawia paralele między tym dziełem a koncepcją zawartą w Milczeniu, wskazując jednocześnie, w czym Norwidowski pomysł odbiegał od idei oświeceniowych

„Tym gorzej dla faktów(?)” – czternastowieczni filozofowie przyrody wobec potocznego doświadczenia zjawiska reakcji

The article presents a selection of considerations by fourteenth-century Oxford and Paris scholars on the phenomena of common experience that seemingly confirm the occurrence of processes of reaction in rerum natura. All of the philosophers involved, however, attempted to explain these phenomena in such a way that allowed them to defend the statement of Aristotle that it is impossible that there be any such reaction, between either elementary or mixed bodies (mixta). On the basis of the explanations provided by these thinkers,one can arrive at the conclusion that they were simply unable to leave the boundaries of the Aristotelian worldview, at least with respect to the issue of mutual action of elementary bodies. In the final section of the article the plausible reasons for their attitude towards these phenomena of common experience are provided.Wiele spośród analiz czternastowiecznych oksfordzkich i paryskich filozofów przyrody odnosi się do dających się zaobserwować w przyrodzie zjawisk, które wskazują na zachodzenie procesów reakcji, rozumianej jako jednoczesne oddziaływanie ciał o przeciwnych jakościach, na przykład gorącego i zimnego, w efekcie czego ciało gorące staje się chłodniejsze, a jednocześnie ciało zimne jest ogrzewane. Jednak wszyscy spośród myślicieli, których rozważania są przedstawione w niniejszym artykule, starali się wyjaśnić takie zjawiska tak, by pozostać w zgodzie z twierdzeniami Arystotelesa odnośnie do procesów reakcji. Stagiryta autorytatywnie zaprzeczył możliwości zachodzenia reakcji, zarówno między ciałami elementarnymi, jak i złożonymi (mixta). Na podstawie wyjaśnień zjawisk potocznego doświadczenia zaproponowanych przez tych czternastowiecznych filozofów przyrody można wyprowadzić wniosek, że nie byli oni w stanie przekroczyć granic światopoglądu naukowego Arystotelesa, przynajmniej w odniesieniu do wzajemnego oddziaływania bytów rzeczywiście dających się zaobserwować w przyrodzie. W podsumowaniu artykułu sformułowane zostały najbardziej prawdopodobne wyjaśnienia, dlaczego myśliciele ci w taki, a nie inny sposób opisywali w swoich tekstach dostępne potocznemu doświadczeniu zjawiska przyrodnicze

„Jestem zwierciadłem czasu”. Subiektywne doświadczanie współczesności w epistolarnej prozie Tomasza Zana

The text talks about Tomasz Zan’s subjective feeling and understanding (experiencing) of present. The subject of the analysis is his “epistolary prose” – “chapters” located in the correspondence of the Philomaths from 1815-1823. Reading Zan’s letters doesn’t base on the relationship between the sender and the recipient, but accepts the dominant character of the speaker. Therefore, the philomath’s epistolographic strategy, connecting the form of a letter with literature, is treated as a record of experience. Observation of Zan’s student prose and correspondence from this perspective leads to the conclusion that the essential material of these texts is the individual time of the sensitive writer – the individual and asynchronous feeling of the historicity of the entity. Based on Zan’s epistolary achievements we can show two types of an experiencing of the present. The first is about a relationship between the individual and the community. The second one we can call “internal experience”.Tekst dotyczy subiektywnego odczuwania i rozumienia (doświadczania) współczesności Tomasza Zana. Przedmiotem analizy jest jego „epistolarna proza”, czyli „rozdziałki” znajdujące się wewnątrz korespondencji filomatów z lat 1815-1823. Lektura listów Zana nie skupia się zatem na relacji nadawcy i odbiorcy, lecz odbywa się z uznaniem dominanty podmiotu mówiącego. Dlatego też praktyka epistolograficzna filomaty, ze szczególnym uwzględnieniem osobliwej koegzystencji listu i literatury, traktowana jest jako zapis doświadczenia. Obserwacja studenckiej i częściowo prozatorskiej korespondencji Zana z tej perspektywy prowadzi do wniosku, że jej zasadniczym tworzywem jest indywidualny czas wrażliwego pisarza, a zatem jednostkowe i asynchroniczne odczuwanie historyczności podmiotu. Na podstawie wileńskiego dorobku epistolarnego Zana można wyróżnić dwa rodzaje doświadczania współczesności. Pierwszy dotyczy relacji pomiędzy jednostką a zbiorowością. Drugi – według teorii Georges’a Bataille’a – nazywam „doświadczeniem wewnętrznym”

Причини злорадства та емпатичної радості в лінгвоаксіологічному вимірі (на матеріалі української мови)

The article presents a linguo-axiological analysis of the causes of Schadenfreude and empathic joy based on texts that are in the National Linguistic Corpus of the Ukrainian Language. These emotions can be called opposite types of joy in relation to other people. As the analysis of the factual material shows, Schadenfreude is caused only by negative reasons, while empathic joy is caused only by positive ones. Among the causes of Schadenfreude, the following can be distinguished: negative physical or mental state of the object of emotion, negative appearance of the object of emotion, unpleasant events for the object of emotion, unpleasant circumstances for the object of emotion, incompetence of the object of emotion. Empathic joy is usually caused by pleasant events for the object of emotion, pleasant circumstances for the object of emotion, positive internal state of the object of emotion, good physical condition of the object of emotion, positive characteristics of the object of emotion, positive active actions of the object of emotion.W artykule dokonano lingwistyczno-aksjologicznej analizy przyczyn złośliwej satysfakcji i empatycznej radości na podstawie tekstów znajdujących się w Narodowym Korpusie Językowym Języka Ukraińskiego. Emocje te można określić jako przeciwstawne odmiany radości w stosunku do innych ludzi. Jak wykazała analiza materiału faktograficznego, złośliwa satysfakcja powodowana jest wyłącznie przez przyczyny negatywne, natomiast empatyczna radość – wyłącznie przez pozytywne. Do przyczyn złośliwej satysfakcji zaliczają się: negatywny stan fizyczny lub psychiczny obiektu emocji, niekorzystny wygląd zewnętrzny, nieprzyjemne zdarzenia i okoliczności dotyczące obiektu emocji oraz jego niekompetencja. Radość empatyczna natomiast najczęściej wywoływana jest przez: przyjemne zdarzenia i okoliczności związane z obiektem emocji, jego pozytywny stan wewnętrzny i fizyczny, pozytywne cechy oraz czynności o charakterze pozytywnym.У статті здійснено лінгвоаксіологічний аналіз причин злорадства та емпатичної радості на матеріалі текстів, що знаходяться в Національному лінгвістичному корпусі української мови. Ці емоції можна назвати протилежними різновидами радості стосовно інших людей. Як показав аналіз фактичного матеріалу, злорадство викликають лише негативні причини, тоді як емпатичну радість – лише позитивні. Серед причин злорадства можна виділити такі: негативний фізичний або психічний стан об’єкта емоції, негативний зовнішній вигляд об’єкта емоції, неприємні події для об’єкта емоції, неприємні обставини для об’єкта емоції, некомпетентність об’єкта емоції. Емпатичну радість зазвичай викликають приємні події для об’єкта емоції, приємні обставини для об’єкта емоції, позитивний внутрішній стан об’єкта емоції, хороший фізичний стан об’єкта емоції, позитивна характеристика об’єкта емоції, позитивні активні дії об’єкта емоції

Perspektywy rozwoju budownictwa ochronnego w Polsce wobec doświadczeń wybranych państw

Protective buildings, as structures for both collective and individual protection of civilians, are one of the most effective ways of ensuring safety in situations of military and non-military threats. The total disintegration of the system of civil protection and civil defence in Poland, and with it the devastation of existing shelters and hiding places, as well as the lack of new investments, has resulted in less than 4% of the population in Poland being provided with protective structures. Meanwhile, global solutions in this area indicate that investing in protective structures is an investment in the safety of the civilian population. The article analyses solutions to this issue in countries such as Switzerland, Israel and Ukraine, in order to provide relevant recommendations for Poland.Budowle ochronne zarówno w wymiarze zbiorowej, jak i indywidualnej ochrony ludności cywilnej są jednym z najskuteczniejszych sposobów zapewnienia bezpieczeństwa w sytuacji zagrożeń militarnych i niemilitarnych. Całkowity rozkład systemu ochrony ludności i obrony cywilnej w Polsce, a wraz z nim dewastacja istniejących schronów i ukryć oraz brak nowych inwestycji, spowodował, że w Polsce niecałe 4% populacji ma zapewnione miejsce w budowlach ochronnych. Tymczasem światowe rozwiązania w tym zakresie wskazują, że inwestowanie w budowle ochronne zapewnia bezpieczeństwo ludności cywilnej. Artykuł prezentuje analizę rozwiązań tej kwestii w takich państwach, jak Szwajcaria, Izrael i Ukraina, by na tej podstawie przedstawić rekomendacje dla Polski

Performatywność „uzbrojonego” języka: manipulacja, władza i opór

This study explores weaponized communication—a strategic manipulation of language used to influence perceptions, emotions, and behavior while undermining democratic values and societal cohesion. Building on theories of speech acts by John L. Austin and John Searle, it examines how language’s performative nature is exploited to reshape realities, normalize exclusion, and disrupt public trust. Weaponized communication leverages modern technology to amplify cognitive overload, disinformation, and divisive narratives, marking a shift from traditional persuasion to emotion-driven, viral rhetoric. This transformation challenges ethical norms and raises concerns about language as a tool of coercion and oppression. The paper also links historical insights from Sophistic rhetoric and Confucian linguistic principles to contemporary issues like propaganda and hate speech. By analyzing these mechanisms, the study sheds light on the intersection of language, power, and societal change, emphasizing the urgent need for ethical discourse in the digital era.Artykuł dotyczy zagadnienia „uzbrojonej” komunikacji, definiowanej jako strategiczne użycie języka do kształtowania percepcji, emocji i zachowań oraz podważania wartości demokratycznych i spójności społecznej. Odwołując się do teorii aktów mowy Johna L. Austina i Johna Searle’a, autorki analizują, w jaki sposób performatywny charakter języka jest wykorzystywany do przeformułowywania rzeczywistości, normalizacji wykluczenia oraz erozji zaufania publicznego. „Uzbrojona” komunikacja czerpie z nowoczesnych technologii, wzmacniając efekt przeciążenia poznawczego, dezinformację i narracje dzielące społeczeństwo, co oznacza odejście od tradycyjnych form perswazji na rzecz emocjonalnej, szeroko i błyskawicznie rozprzestrzeniającej się retoryki. Taka transformacja podważa dotychczasowe normy etyczne i rodzi obawy o postrzeganie języka jako narzędzia przymusu i opresji. Artykuł przywołuje ponadto historyczne perspektywy retoryki sofistycznej i konfucjańskich zasad językowych, zestawiając je z wyzwaniami współczesności, takimi jak propaganda czy mowa nienawiści. Analiza tych mechanizmów ukazuje ścisłe powiązania między językiem, władzą i zmianami społecznymi, podkreślając pilną potrzebę dyskursu etycznego w erze cyfrowej

Nierozstrzygnięta debata doktrynalna nad naturą władzy wszystkich przełożonych zakonnych na przykładzie kan. 596 § 1 KPK

In the Church there is only one power of governance. However, all religious superiors exercise some kind of authority over their own subjects, a power that seem to be distinct from the ecclesiastical power of governance indicated in can. 596 § 1 CIC 83 but one that is not named. Questions arise of whether or not this power is an extension of the ecclesiastical power of governance. While the 1917 Code called this power “dominative power”, the 1983 Code does not name it. Over a long period of time there have been several doctrinal debates concerning the true nature of power enjoyed by the superiors in the institute. This article is a historical exposition of the doctrinal debates surrounding this great quest of scholars in their effort to understand the true nature of this power until the period of the revision of the 1983 Code and the CCEO.W Kościele istnieje tylko jeden rodzaj władzy rządzenia, choć wszyscy przełożeni zakonni sprawują jakąś władzę wobec osób im podległych, a ta wydaje się różnić od kościelnej władzy rządzenia, o której mowa w kan. 596 § 1 KPK. Pojawiają się zatem pytania, czy taka władza jest przedłużeniem kościelnej władzy rządzenia. O ile Kodeks prawa kanonicznego z 1917 roku określił ją mianem “władzy zwierzchniej” (potestas dominativa), w KPK nie jest ona nazwana. Przez długi czas debaty doktrynalne dotyczyły prawdziwej natury władzy sprawowanej przez przełożonych instytutów zakonnych. W niniejszym artykule autor przedstawia historyczny zarys takich debat, w trakcie których znamienici uczeni pragnęli zgłębić naturę takiej władzy, aż do promulgacji Kodeksu prawa kanonicznego z 1983 roku i Kodeksu kanonów Kościołów wschodnich

Radzenie sobie w sytuacjach trudnych jako obszar przygotowania nieletnich z placówek resocjalizacyjnych do samodzielności życiowej

The article addresses the issue of one aspect of independence, namely how minors who have been placed in institutional rehabilitation programs by court decision cope with difficult situations. The text is mainly the author’s research, which forms part of a larger, unpublished research project on the independence of minors from juvenile correctional centers. The aim of the presented study was to examine the differences in coping strategies in difficult situations among residents of juvenile correctional centers compared to adolescents from regular schools. The study was exploratory and did not formulate any hypotheses. It was conducted within a pragmatic framework using a diagnostic survey method. The selected method involved a test technique. The author used the Coping with Difficult Situations Questionnaire developed by Andrzej Mirski, which contains 38 descriptions of challenging social situations. The results obtained indicate, among other things, that youth from resocialization facilities preferred more defensive and destructive coping strategies, such as avoidance, aggression, and submission. In contrast, students attending regular schools showed a higher level of the desired strategy, defined as cooperation.Artykuł przedstawia problematykę jednego z obszarów usamodzielnienia, jakim jest radzenie sobie w sytuacjach trudnych przez nieletnich, którzy decyzją sądu zostali poddani instytucjonalnym oddziaływaniom resocjalizacyjnym. Zasadniczą częścią tekstu są autorskie badania, stanowiące wycinek większego, lecz nieopublikowanego projektu badawczego, dotyczącego usamodzielnienia nieletnich z młodzieżowych ośrodków wychowawczych. Celem przedstawionych badań było poznanie zróżnicowania strategii radzenia sobie w sytuacjach trudnych wśród wychowanków wspomnianych ośrodków w porównaniu do młodzieży ze szkół ogólnodostępnych. Badania miały charakter eksploracyjny i nie zakładały postawienia hipotez. Zrealizowano je w nurcie pragmatyzmu, przy użyciu metody sondażu diagnostycznego. Do wybranej metody zastosowano technikę testu. Narzędziem badawczym był Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Trudnych autorstwa Andrzeja Mirskiego, który zawierał 38 opisów trudnych sytuacji społecznych. Uzyskane wyniki wskazują między innymi, że młodzież z placówek resocjalizacyjnych preferowała bardziej defensywne i destrukcyjne strategie radzenia sobie w sytuacjach trudnych, takie jak unikanie, agresja i uleganie. Z kolei osoby uczęszczające do szkół ogólnodostępnych charakteryzowały się wyższym poziomem pożądanej strategii określanej mianem współpracy