Mieć (bio)władzę: dziewiętnastowieczne narracje o menonitach na ziemiach polskich i ukraińskich

This article focuses on the Mennonite settlers who inhabited the floodplains of the lower Vistula River from the 16th century and the steppes on the Dnieper River from the late 18th century. Their unique hydrological and agricultural knowledge was so useful that it allowed them both to maintain/ preserve their identity in a foreign environment and to secure their economic prosperity. Autobiographical narratives describing the daily life of the settlers in the Żuławy region (memoirs written by external observers) and in the lands of present-day Ukraine (letters and reports of the settlers' leader) unanimously emphasised the most important features of their practices: pragmatism, purposefulness, and efficiency. These settlers were brought to both the Vistula and the Dnieper delta for their knowledge of agriculture and food processing, their skill in animal husbandry, and experience in preparing land for cultivation, as well as their ability to build mills, reinforced canals, dykes, and drainage facilities. Thus, they were able to manage the economy (not only economics, but, more importantly for me, agriculture and water) and, as the recollections of those who had the opportunity to get to know the Mennonite farms indicate, to suggest their ‘style of reception’ (narrative and ideas). In this paper, I examine how knowledge, skills, and experience enabled the Mennonites to exercise different forms of power? In this context, I understand power as a consistent policy and a coherent, multi-domain project that integrates agricultural, technological, social as well as aesthetic (and economic) domains. Therefore, a useful tool to explore this will be the concepts of biopower according to Michel Foucault and Thomas Lemke. Paul Hamilton's concept of literary politics (Realpoetik) and Alexander Etkind’s “laboratory of modernity” will provide an important background for this interpretation.Bohaterami artykułu są menoniccy osadnicy, zamieszkujący od XVI wieku tereny zalewowe dolnego biegu Wisły, a od końca XVIII wieku stepy nad Dnieprem. Unikalna wiedza hydrologiczna i rolnicza była tak użyteczna, że pozwoliła im zarówno na zachowanie tożsamości w obcym otoczeniu, jak i zapewnienie sobie ekonomicznego dobrobytu. W autobiograficznych narracjach opisujących codzienność osadników na Żuławach (wspomnienia pisane przez zewnętrznych obserwatorów) i na ziemiach obecnej Ukrainy (listy i raporty przywódcy osadników) zgodnie podkreślano najważniejsze cechy ich działań: pragmatyzm, celowość i efektywność. Zarówno w deltę Wisły, jak i deltę Dniepru sprowadzono ich ze względu na wiedzę rolniczą i przetwórczą, umiejętność hodowli zwierząt i doświadczenie w przygotowaniu ziemi do uprawy, umiejętność budowania młynów, umocnionych kanałów, grobli, urządzeń odwadniających. Potrafili zatem zarządzać gospodarką (nie tylko ekonomią, lecz – co dla mnie ważniejsze – rolnictwem i wodą), a także, jak wskazują wspomnienia osób, które miały możliwość poznać menonickie gospodarstwa, sugerować „styl ich odbioru” (narrację i idee). W tekście staram się odpowiedzieć na pytanie o to, jak wiedza, umiejętności i doświadczenie umożliwiały menonitom posiadanie różnego typu władzy. A władzę w tym kontekście rozumiem jako spójną politykę, koherentny, wielodziedzinowy zespół działań: rolniczych, technologicznych, społecznych i estetycznych (oraz ekonomicznych). Dlatego dobrym narzędziem do jej zbadania będą koncepcje biowładzy według Michela Foucaulta i Thomasa Lemkego. Istotne tło dla takiej interpretacji stworzy koncepcja literackiej polityki (Realpoetik) Paula Hamiltona i „laboratorium nowoczesności” Alexandra Etkinda

Projekt dydaktyczny w nauczaniu języka łacińskiego i kultury antycznej

The main aim of the article is to present the possibilities of of applying the didactic project method in teaching Latin language and ancient culture. The basis for the description and analysis are two projects: Our mythical history and Our mythical nature, realized in 2018-2021 by students of the Bartłomiej Nowodworski I High School in Cracow. These projects were the educational component of the international research project Our mythical childhood… The reception of classical antiquity in children’s and young adults’ culture in response to regional and global challenges. In the article, the author, referring to glottodidactic theories and key competences, evaluates the effectiveness of the didactic project as a method of teaching Latin and ancient culture. It concludes by presenting the advantages of using the modern 4P4C methodology, which is based on the theory of creative learning and proposes a new model for the holistic teaching of future competences.   Głównym celem artykułu jest przedstawienie możliwości zastosowania w nauczaniu języka łacińskiego i kultury antycznej metody projektu dydaktycznego. Podstawą opisu i analizy są dwa projekty Our mythical history i Our mythical nature realizowane w latach 2018-2021 przez uczniów I Liceum Ogólnokształcącego im. B. Nowodworskiego w Krakowie. Projekty te były komponentem dydaktycznym międzynarodowego projektu badawczego Our mythical childhood… The reception of classical antiquity in children’s and young adults’ culture in response to regional and global challenges. W artykule autor, odwołując się do teorii glottodydaktycznych i kompetencji kluczowych, poddaje ocenie efektywność projektu dydaktycznego jako metody nauczania języka łacińskiego i kultury antycznej. W zakończeniu przedstawione zostały zalety stosowania nowoczesnej metodyki 4P4C, która oparta jest na teorii kreatywnego uczenia się i proponuje nowy model holistycznego nauczania kompetencji przyszłości

Herb Świdnika jako ewenement heraldyki miejskiej

This article is devoted to living heraldry, or in other words applied heraldry, using the example of research on the coat of arms of the city of Świdnik. It can be described as a unique example of Polish municipal heraldry. The city of Świdnik received city rights in 1954 and, like several other industrial cities, did not have a coat of arms. In Świdnik, the city authorities organized a competition for a coat of arms design, which was approved by the City National Council in 1979 after the competition was decided. The winning project was intended by its creator to represent the city through a stylized letter S and to reflect the nature of aviation production developed in the Świdnik Communication Equipment Factory by presenting a propeller and a wing with an aileron. It seems that the task assigned to the coat of arms is too complicated, and the content it represents indicates the ideological basis of the design selection criteria. Referring to industrialization is too narrow an approach to the rich history of Świdnik. The article points to the need to reflect on the coat of arms established in 1978, which in the author’s opinion requires correction or complete change.Niniejszy artykuł został poświęcony heraldyce żywej, inaczej mówiąc stosowanej, na przykładzie badań nad herbem miasta Świdnika. Można go określić mianem ewenementu polskiej heraldyki miejskiej. Miasto Świdnik otrzymało prawa miejskie w 1954 r. i tak jak kilka innych miast przyzakładowych nie posiadało herbu. W Świdniku władze miasta zorganizowały konkurs na projekt herbu, który po rozstrzygnięciu w 1979 r. zatwierdziła Miejska Rada Narodowa. Wygrał projekt, który w zamyśle twórcy reprezentował zarówno miasto poprzez stylizowaną literę S, jak i oddawał charakter produkcji lotniczej rozwijanej w świdnickiej Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego, przedstawiając śmigło i skrzydło z lotką. Zadanie, które postawiono przed herbem, wydaje się zbyt skomplikowane, a treści, jakie reprezentuje, świadczą o ideologicznym podłożu kryteriów wyboru projektu. Odwołanie się do industrializacji jest zbyt wąskim podejściem do bogatej historii Świdnika. Artykuł wskazuje na konieczność refleksji nad ustanowionym w 1978 r. herbem, który, w opinii autora, wymaga korekty bądź zupełnej zmiany

Symulowane biura tłumaczeń: nauka przez doświadczenie i internacjonalizacja w edukacji tłumaczeniowej

Simulated translation bureaus offer an innovative and holistic approach within translation education. Students set up a fictitious translation bureau and perform authentic translation tasks under realistic conditions but within a safe educational environment. This article takes a closer look at setting up and implementing simulated translation bureaus, highlighting their educational value and the significant benefits students can gain from this didactic concept. Working in a simulated professional environment allows students to develop essential skills, including subject-specific, technological, and interpersonal competences. Moreover, this method promotes the internationalization of translation education, enhancing students’ intercultural competence. The holistic nature of simulated translation bureaus ensures that students are not only proficient in translation, but also equipped with the necessary soft skills needed in a multicultural work environment. This approach is in line with current educational trends and the demands of the professional translation industry.Gesimuleerde vertaalbureaus bieden een innovatieve en holistische aanpak binnen het vertaalonderwijs. Studenten richten een fictief vertaalbureau op en voeren authentieke vertaaltaken uit onder realistische omstandigheden, maar binnen een veilige onderwijsomgeving. Dit artikel gaat dieper in op het opzetten en implementeren van gesimuleerde vertaalbureaus en benadrukt hun educatieve waarde en de significante voordelen die studenten kunnen halen uit dit didactische concept. Door te werken in een gesimuleerde professionele omgeving kunnen studenten essentiële vaardigheden ontwikkelen, waaronder vakspecifieke, technologische en interpersoonlijke competenties. Bovendien bevordert deze methode de internationalisering van het vertaalonderwijs, waardoor de interculturele competentie van studenten wordt vergroot. De holistische aard van gesimuleerde vertaalbureaus zorgt ervoor dat studenten niet alleen vaardig zijn in vertalen, maar ook zijn uitgerust met de nodige soft skills die nodig zijn in een multiculturele werkomgeving. Deze aanpak sluit aan bij de huidige onderwijstrends en de eisen van de professionele vertaalindustrie.Symulowane biura tłumaczeń oferują innowacyjne i holistyczne podejście w edukacji tłumaczeniowej. Studenci zakładają fikcyjne biuro tłumaczeń i wykonują autentyczne zadania translatorskie w realistycznych warunkach, ale w bezpiecznym środowisku edukacyjnym. Artykuł szczegółowo omawia proces tworzenia i wdrażania symulowanych biur tłumaczeń, podkreślając ich wartość edukacyjną oraz liczne korzyści płynące z tego podejścia. Praca w symulowanym środowisku zawodowym umożliwia studentom rozwijanie kluczowych kompetencji, w tym specjalistycznych, technologicznych i interpersonalnych. Ponadto metoda ta wspiera internacjonalizację edukacji tłumaczeniowej, wzmacniając kompetencje międzykulturowe studentów. Holistyczny charakter symulowanych biur tłumaczeń sprawia, że studenci nie tylko doskonalą umiejętności translatorskie, lecz także zdobywają niezbędne kompetencje miękkie wymagane w wielokulturowym środowisku pracy. Takie podejście jest zgodne z aktualnymi trendami edukacyjnymi oraz wymaganiami współczesnego rynku tłumaczeniowego

Rękopiśmienne i archiwalne źródła dotyczące życia i twórczości filomatów w zbiorach biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego

The project „Archiwum Filomatów – edycja cyfrowa”, prepared by the researchers of the Catholic University of Lublin, aims to represent online the manuscripts of the so-called Archive of Philomaths, which includes this organisation’s documentation and correspondence: letters exchanged by the members of this Vilnius union during the years of its existence (1817-1823). Nowadays, documents are stored in Lublin, Warsaw, and Vilnius libraries. This article aims to overview which other documents related to the lives and creative work of students Philomaths are stored in the Vilnius University Library, but for different reasons were excluded from this project. Among those are documents related to their studies, correspondence, and texts written by members of society in later years. Some documents can be found in different manuscript collections and are not easy to find. This article aims to inform Polish researchers about these units, some of which are already accessible online in the Digital Collections of the Vilnius University Library.Przeprowadzony przez badaczy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II projekt „Archiwum Filomatów – edycja cyfrowa” ma na celu przedstawienie rękopisów Towarzystwa Filomatów, zwłaszcza korespondencji wymienionej między jego członkami w latach istnienia Towarzystwa (1817-1823), zebranych z bibliotek Lublina, Warszawy i Wilna. W artykule opiszemy, jakie rękopisy, dotyczące życia i twórczości studentów filomatów są zachowane w Bibliotece Uniwersytetu Wileńskiego, lecz z różnych przyczyn nie zostały objęte tym projektem. Są to najczęściej związane ze studiami filomatów zaświadczenia, korespondencja oraz teksty pisane przez członków Towarzystwa o wiele lat później. Kilka tekstów zostało zachowanych w różnych jeszcze zbyt mało opracowanych zespołach rękopisów i ich odnalezienie nie jest łatwe. Zamierzeniem autorki jest poinformowanie polskich badaczy o tych dokumentach, które częściowo dziś już są udostępnione w cyfrowych kolekcjach Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego

„Na próżno błaga Eneasz Dydonę, aby mu wybaczyła odejście i zdradę”. Wokół retoryczności, dialogiczności, recepcji VII Heroidy Owidiusza

A literary studies essay on the genre and invention sources and reception of Ovid’s Heroides VII. Attention has been drawn to the ancient author’s innovations in narrative delivery. An attempt has been made to demonstrate the presence in the heroine’s letters of the features of internal monologue and the degree of retelling. The preservation of semantic and formal equivalence in the 17th-century translation of Dido’s letter to Aeneas by Melchior Pudlowski has been emphasised. A dialogue was entered into with Michał Głowiński, who, in a study, raised the issue of the (anti-)rhetorical nature of the statements of female literary characters. Strategies of cultural literary theory were used in the mode of argument.W literaturoznawczym eseju na temat gatunkowych i inwencyjnych źródeł oraz recepcji VII Heroidy Owidiusza zwrócono uwagę na nowatorstwo antycznego autora w zakresie prowadzenia narracji. Podjęto próbę wykazania obecności w listach heroin cech monologu wewnętrznego i stopnia zretoryzowania wypowiedzi. Podkreślono zachowanie semantycznej i formalnej ekwiwalencji w XVII-wiecznym przekładzie listu Dydony do Eneasza Melchiora Pudłowskiego. Podjęto dialog z Michałem Głowińskim, który w jednym ze studiów poruszył kwestię (anty)retoryczności wypowiedzi kobiecych postaci literackich. W sposobie wywodu wykorzystano strategie kulturowej teorii literatury

Bata, obuwniczy gigant w Holandii – Tomáš Bat’a i powstanie miasteczka Batadorp w doniesieniach holenderskich gazet

When Tomáš Bat’a died in a plane crash on 12 July 1932, he had already built a large international shoe empire. Largely, this was due to his revolutionary business management, namely rationalisation of production. By taking control of the entire production process in one place and having regard for employee welfare in the form of housing, training and leisure, the Bata company was able to offer very competitive prices. This allowed Bata to open shops worldwide in the 1920s and from the early 1930s – owing to protectionist measures during the global economic crisis – to open factories, including company towns copied from the home town of Zlín. This also happened in the Netherlands, where Batadorp arose in 1934 near the Dutch town of Best. This article first looks at the image Dutch newspapers painted of the industrial pioneer Tomáš Bat’a after his death in 1932. It then examines the coverage of the plans for the establishment of a Bata factory near Best – all in times of economic crisis in general and in the Dutch shoe industry in particular.Als Tomáš Bat’a op 12 juli 1932 om het leven komt bij een vliegtuigongeluk, heeft hij al een groot internationaal schoenenimperium opgebouwd. Grotendeels is dit te danken aan zijn revolutionaire bedrijfsvoering, namelijk rationalisatie van de productie. Door het in handen nemen van het gehele productieproces op één plaats en de aandacht voor het welzijn van de werknemers in de vorm van huisvesting, scholing en ontspanning kan het bedrijf Bata zeer concurrerende prijzen bieden. Hierdoor kan Bata in de jaren twintig wereldwijd winkels openen en vanaf begin jaren dertig – vanwege protectionistische maatregelen tijdens de economische wereldcrisis – fabrieken, inclusief van thuisstad Zlín gekopieerde company towns. Dit gebeurt ook in Nederland waar vanaf 1934 Batadorp ontstaat bij de Nederlandse stad Best. In dit artikel wordt allereerst bekeken welk beeld de Nederlandse dagbladen schetsen van de industrieel pionier Tomáš Bat’a na zijn dood in 1932. Vervolgens wordt de berichtgeving over de plannen voor de vestiging van een Bata-fabriek bij Best onder de loep genomen – dit alles in tijden van economische crisis in het algemeen en in de Nederlandse schoenenindustrie in het bijzonder.Kiedy Tomáš Bat’a zginął w katastrofie lotniczej 12 lipca 1932 roku, zdołał już zbudować wielkie międzynarodowe imperium obuwnicze. W dużej mierze było to zasługą jego rewolucyjnego sposobu zarządzania biznesem, a mianowicie racjonalizacji produkcji. Przejmując kontrolę nad całym procesem produkcyjnym odbywającym się w jednym miejscu i dbając o dobrobyt pracowników, zapewniając im zakwaterowanie, szkolenia i obiekty rekreacyjne, firma Bata była w stanie zaoferować bardzo konkurencyjne ceny. Pozwoliło to firmie na otwieranie sklepów na całym świecie w latach dwudziestych XX wieku, a od początku lat trzydziestych – ze względu na podejmowane działania protekcjonistyczne w trakcie globalnego kryzysu gospodarczego – na otwieranie fabryk, w tym miasteczek zakładowych na wzór rodzinnego miasta Zlín. Stało się tak również w Holandii, gdzie w 1934 r. powstało miasteczko Batadorp w pobliżu holenderskiego miasta Best. W artykule zaprezentowano wizerunek pioniera przemysłu Tomáša Bat’y przedstawiany w holenderskich gazetach po jego śmierci w 1932 roku. Przeanalizowano także relacje na temat planów utworzenia fabryki Bata w pobliżu Best – wszystko to w czasach ogólnego kryzysu gospodarczego, a w szczególności w holenderskim przemyśle obuwniczym

Raczej malarz niż pisarz – Jan Cremer na Węgrzech

Jan Cremer (1940–2024) became famous overnight in 1964 with his book Ik Jan Cremer. Not because the book was of such a high literary-aesthetic standard, but because it appealed to the sense of life of a generation. His book was translated into 30 languages and sold millions of copies. It was adapted into a rock musical in 1985, and many more of his books came out, equally cheeky, humorous, vulgar and absurd. With his half-Hungarian origin, Cremer did much for the cultural transfer between the Netherlands and Hungary. His literary translation project Hongaars Archief (Hungarian Archive), in which six classic works of Hungarian literature were translated into Dutch, was not a financial success, but it was an important feat of cultural transfer, which was appreciated by the Hungarian authorities. Cremer received a Hungarian state award. But Cremer’s literary work has not been translated into Hungarian to date. As a painter, he was allowed to exhibit in Budapest only after the political changes in 1990. In my article, I try to find an explanation for this phenomenon.Jan Cremer (1940–2024) werd in 1964 in één klap beroemd met zijn boek Ik Jan Cremer. Niet omdat het boek literair-esthetisch gezien van zo’n hoog niveau was, maar omdat het het levensgevoel van een generatie aansprak. Zijn boek werd in dertig talen vertaald en in miljoenen exemplaren verkocht. Er werd in 1985 een rockmusical van gemaakt en er kwamen nog veel andere boeken van hem op de markt, even brutaal, humoristisch, vulgair en absurd. Cremer met zijn half-Hongaarse afkomst deed veel voor de cultuurtransfer tussen Nederland en Hongarije. Zijn literair vertaalproject het Hongaars Archief, waarin zes klassieke werken van de Hongaarse literatuur in het Nederlands werden vertaald was geen financieel succes, maar wel een belangrijk wapenfeit op het gebied van cultuurtransfer, wat door de Hongaarse autoriteiten werd gewaardeerd. Cremer kreeg een Hongaarse onderscheiding. Maar Cremers literair werk werd tot op heden niet in het Hongaars vertaald. Als schilder mocht hij pas na de omwenteling in Boedapest exposeren. Ik probeer in mijn artikel een verklaring voor dit fenomeen te vinden.Jan Cremer (1940–2024) zyskał sławę z dnia na dzień w 1964 roku dzięki swojej książce Ik Jan Cremer nie dlatego, że książka była na tak wysokim poziomie literacko-estetycznym, ale dlatego, że odwoływała się do sensu życia pewnego pokolenia. Książka została przetłumaczona na trzydzieści języków i sprzedała się w milionach egzemplarzy. Na jej podstawie powstał musical rockowy w 1985 roku. Wydano także wiele innych jego książek, które są równie bezczelne, humorystyczne, wulgarne i absurdalne. Będąc w połowie Węgrem, Cremer  zrobił wiele dla transferu kulturowego między Holandią a Węgrami. Jego projekt tłumaczeń literackich „Hongaars Archief” (węgierskie archiwum), w którym sześć klasycznych dzieł literatury węgierskiej zostało przetłumaczonych na język niderlandzki, nie odniósł sukcesu finansowego, ale był ważnym osiągnięciem w kategorii transferu kulturowego, który został doceniony przez władze węgierskie. Cremer otrzymał węgierską nagrodę państwową, lecz twórczość Cremera nie została jeszcze przetłumaczona na język węgierski. Jako malarzowi pozwolono mu wystawiać w Budapeszcie dopiero po przemianach politycznych w 1990 roku. Autor artykułu stara się znaleźć wyjaśnienie tego zjawiska