„Pola, zieloność, okopy”. Komentarz do trzech wersów Mojej ojczyzny

The article analyses the meaning of the word “trenches” from the poem Moja ojczyzna [My Homeland], establishing its former meaning of ‘an earthen enclosure around a rural settlement’ and ‘a hillock, elevation’. This reconstructed meaning allows us to recognize the polemical nature of the work in relation to the vision of the homeland found in Invocation from Pan Tadeusz by A. Mickiewicz.Artykuł analizuje znaczenie słowa „okopy” z wiersza Moja ojczyzna, ustalając dawne jego znaczenie ‘ziemnego ogrodzenia wokół wiejskiej siedziby’ oraz ‘pagórka, wzniesienia’. To zapoznane znaczenie pozwala dostrzec polemiczność utworu wobec wizji ojczyzny z Inwokacji z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza

Libertarianizm, prawa jednostki i paradoks deontologii. Odpowiedź Dominiakowi i Wysockiemu w kwestii minarchizmu

Dominiak and Wysocki criticise the minarchist position as being based on the simple fallacy of trying to combine irreconcilable positions: that the violation of rights is impermissible and that the existence of the state (which by its very nature violates rights) is permissible. In this text I argue that the minarchist position should be conceptualised in terms of a deontological paradox, which makes it far from trivial. I then outline an argument suggesting that in a particular version of the deontological paradox, where the choice is between a minimal state that produces fewer violations and anarcho-capitalism that produces more violations, libertarians might be inclined to think that it is permissible to violate the non-aggression principle. In conclusion, I argue that there is no obstacle to considering minarchism as a full-fledged part of libertarianism, although this depends on theoretical-empirical arguments showing that anarcho-capitalism would produce more violations of individual rights than a minimal state.Dominiak i Wysocki krytykują stanowisko minarchistyczne jako oparte na prostym błędzie polegającym na próbie połączenia niedających się pogodzić stanowisk: jedno z nich wskazuje, że naruszanie praw jest niedopuszczalne, drugie zaś, że dopuszczalne jest istnienie państwa (które ze swej natury narusza prawa). W niniejszym tekście argumentuję, że stanowisko minarchistyczne lepiej konceptualizować w kategoriach paradoksu deontologicznego, co czyni je dalekim od trywialnego. Następnie przedstawiam argument na rzecz tezy, że w szczególnej wersji paradoksu deontologicznego – gdy wybór jest między produkującym mniej naruszeń państwem minimalnym a produkującym więcej naruszeń anarchokapitalizmem – libertarianie powinni dopuścić możliwość naruszania zasady nieagresji, którego celem byłoby zminimalizowanie ogólnej liczby naruszeń. Ostatecznie argumentuję, że nie ma przeszkód, by uznać minarchizm za pełnoprawną część libertarianizmu, choć zależy to od teoretyczno-empirycznych argumentów pokazujących, że anarchokapitalizm prowadziłby do większej liczby naruszeń praw jednostki niż państwo minimalne

Między działalnością filantropijno-oświatową a literacką – przypadek Marii Tyszkiewiczówny (1871–1943)

Maria Tyszkiewiczówna was the daughter of Zofia Tyszkiewicz nee Horwatt and Józef Tyszkiewicz, the owner of Palanga and Kretinga. She was interested in exact sciences, philosophy, religion, sports. From the late 1980s until the outbreak of World War II she conducted philanthropic and educational activities in Kretinga, Palanga and Vilnius. In 1941, she was arrested by the NKVD and sent to a labor camp in Krasnoyarsk Krai, where she died. Tyszkiewiczówna was also writer, the author of at least one short story and one novel. She made her debut in the Lithuanian Catholic monthly Tėvynės Sargas wit a story “Viskantas” (1896). In 1902, she published in Warsaw a novel Spójnik, the action of which takes place in Vilnius at the turn of the 19th and 20th centuries. She personally knew the Lithuanian priests and writers Juozas Tumas-Vaižgantas and Maironis. In 1904, Maironis made her the prototype of Celina, the main character of his only poem written in Polish From Biruta. The aristocrat Celina became a symbol of conversion to Lithuanianness, a new incarnation of Mickiewicz’s Grażyna.Maria Tyszkiewiczówna była córką Zofii z Horwattów Tyszkiewiczowej i Józefa Tyszkiewicza, właściciela Połągi i Kretyngi. Interesowała się naukami ścisłymi, filozofią, religią, sportem. Od końca lat dziewięćdziesiątych XIX wieku aż do wybuchu II wojny światowej prowadziła działalność filantropijną i oświatową w Kretyndze, Połądze i Wilnie. W 1941 r. została aresztowana przez NKWD i zesłana do obozu pracy w Krasnojarskim Kraju, gdzie zmarła. Tyszkiewiczówna była też pisarką, autorką co najmniej jednego opowiadania i jednej powieści. Zadebiutowała w litewskim miesięczniku katolickim „Tėvynės Sargas” opowiadaniem Viskantas (1896). W 1902 r. wydała w Warszawie powieść Spójnik, której akcja toczy się w Wilnie na przełomie XIX i XX wieku. Znała osobiście litewskich kapłanów i literatów – Juozasa Tumasa-Vaižgantasa i Maironisa. W 1904 r. Maironis uczynił ją prototypem Celiny, głównej bohaterki napisanego w języku polskim poematu pt. Znad Biruty. Arystokratka Celina stała się symbolem nawrócenia się na litewskość, nowym wcieleniem Mickiewiczowskiej Grażyny

Intymność, prywatność, seksualność – między definicją słownikową a rozumieniem pojęć w języku studentów filologii polskiej

The aim of this article is to examine intimacy, privacy and sexuality as lexical items within the system of contemporary Polish language to show how these concepts are defined in modern Polish dictionaries, and determine their semantic scopes. The analysis of dictionary entries reveals that these terms often overlap, undergo changes over the span of more than fifty years, and that their definitions depend on the context. Lexicographic findings served as a foundation for a survey investigating how these three selected concepts are understood by Polish philology students at Adam Mickiewicz University in Poznań, Poland. The analysis and interpretation of the results demonstrated a high level of linguistic awareness among the respondents and the dynamic nature of these concepts. While some definitions closely align with dictionary descriptions, differences can be observed between the lexicographic and students’ perceptions of intimacy, privacy, and sexuality. Furthermore, the students’ responses reflect an ongoing shift in the understanding of these concepts, influenced by contemporary social norms related to the (de)tabooization of sexuality in public discourse.Celem artykułu jest ukazanie intymności, prywatności i seksualności jako jednostek systemu współczesnej polszczyzny, czyli sposobów definiowania tych pojęć we współczesnych słownikach języka polskiego, a także ustalenie ich zakresów semantycznych. Analiza haseł słownikowych pozwala stwierdzić, że tytułowe pojęcia nierzadko nakładają się, na przestrzeni ponad pięćdziesięciu lat ulegają zmianom, a sposób ich definiowania zależy od kontekstu. Ustalenia leksykograficzne posłużyły jako punkt wyjścia do skonstruowania ankiety badającej sposoby rozumienia trzech wybranych pojęć przez studentki i studentów filologii polskiej UAM w Poznaniu. Analiza i interpretacja wyników pokazały dużą świadomość badanych użytkowników języka, a także dynamiczny charakter pojęć. Część definicji jest zbliżona do ujęć słownikowych, w dużej części można jednak dostrzec różnice między słownikowym a studenckim obrazem intymności, prywatności oraz seksualności, jak również odczytać obecny w wypowiedziach studenckich kierunek zmian w sposobie rozumienia omawianych pojęć, na który wpływ mają współczesne normy społeczne związane z (de)tabuizacją seksualności w języku publicznym

Intymność, język i fałszywe przekonania. Zdrowie reprodukcyjne w rubrykach poradniczych czasopisma „Grazia” w latach 1950–1975

The article examines the mechanisms through which medical knowledge related to sexuality and reproductive health is transmitted in the advice column of the Italian weekly magazine Grazia. The study’s corpus includes letters from readers, featured in 135 issues of the magazine, published between 1950 and 1975, in a column initially titled “I consigli del medico” and later renamed “La salute”. The correspondence published in Grazia reveals not only the state of the readers’ knowledge concerning their bodies, sexual life and reproductive health, but also the specific nature of the relationship between the senders (the magazine’s readers) and the recipient (the columnist). The findings of the study highlight the presence of prejudices, false beliefs, euphemisms, and infantilisms. Furthermore, the column serves a dual function: it provides solutions to medical problems while also educating women according to the conservative norms of the time.L’articolo analizza il meccanismo di trasmissione del sapere medico legato alla sessualità e alla salute riproduttiva presente nei consigli del settimanale italiano Grazia. Il corpus dello studio include la posta delle lettrici proveniente da 135 numeri del settimanale, pubblicata tra gli anni 1950 e il 1975 nella rubrica intitolata “I consigli del medico”, in seguito chiamata “La salute”. La corrispondenza presente sulle pagine di Grazia svela non solo lo stato del sapere delle lettrici riguardo il loro corpo, la vita sessuale e la salute riproduttiva, ma anche un particolare tipo di rapporto tra le mittenti (le lettrici del settimanale) e il destinatario (il rubricista). Il quadro che emerge dallo studio non manca di pregiudizi, false credenze, eufemismi e infantilismi. Inoltre, la rubrica stessa svolge una duplice funzione: da un lato aiuta a risolvere problemi medici, dall’altro serve a formare le donne secondo le norme (alquanto conservatrici) dell’epoca.Artykuł analizuje mechanizmy przekazywania wiedzy na temat seksualności i zdrowia reprodukcyjnego w rubryce porad medycznych włoskiego tygodnika Grazia. Korpus badawczy tworzą listy czytelniczek, zamieszczone w 135 numerach pisma z lat 1950–1975 w rubryce zatytułowanej początkowo I consigli del medico („Porady lekarza”), a później La salute („Zdrowie”). Korespondencja opublikowana na łamach Grazii pozwala zrekonstruować poziom wiedzy czytelniczek na temat funkcjonowania ich ciała, życia seksualnego i zdrowia reprodukcyjnego oraz ujawnia specyficzny charakter relacji między nadawcami (czytelniczkami) a odbiorcą (redaktorem rubryki poradniczej). Obraz, który wyłania się z analizy tej korespondencji, wskazuje na obecność licznych uprzedzeń, fałszywych przekonań, eufemizmów oraz języka infantylizującego. Ponadto okazuje się, że sama rubryka spełnia podwójną funkcję: z jednej strony odpowiada na pytania związane ze zdrowiem reprodukcyjnym, z drugiej – przekazuje kobietom obowiązujące w tamtym czasie (dość konserwatywne) normy społeczne

Człowiek a technologia w ujęciu wybranych współczesnych myślicieli żydowskich: Danniego Schiffa i Moisa Navona

The purpose of this paper is to analyze the responses to technological challenges formulated by two contemporary Jewish thinkers, Danni Schiff and Mois Navon. The former is a scholar in Jewish ethics and the author of Judaism in a Digital Age, published in 2023. Mois Navon is an Israeli rabbi and philosopher affiliated with Bar Ilan University, working on the problem of the moral status of artificial intelligence, author of the doctoral dissertation The Moral Status Of Artificial Intelligence – A Jewish Ethical Perspective (2024), and founder of an autonomous vehicle software company called Mobileye. Their opinions were framed within the discussion of posthumanism and presented on two levels: anthropological, answering questions about how Jewish thought deals with defining the status of humans in the world; and ethical, dealing with recommendations related to the relationship of humans to technological innovations.Celem artykułu jest analiza odpowiedzi na wyzwania technologiczne formułowanych przez dwóch współczesnych myślicieli żydowskich: Danny’ego Schiffa i Moisa Navona. Pierwszy z nich jest badaczem etyki żydowskiej i autorem wydanej w 2023 r. książki Judaism in a Digital Age. Drugi, Mois Navon, jest natomiast izraelskim rabinem i filozofem, związanym z Uniwersytetem Bar Ilan, zajmującym się problemem moralnego statusu sztucznej inteligencji, autorem dysertacji doktorskiej The Moral Status Of Artificial Intelligence – a Jewish Ethical Perspective (2024), a także założycielem firmy produkującej oprogramowanie pojazdów autonomicznych pod nazwą Mobileye. Podejmowane przez nich zagadnienia zostały wpisane w toczącą się dyskusję o posthumanizmie i przedstawione w dwóch płaszczyznach: antropologicznej, odpowiadającej na pytania jak myśl żydowska radzi sobie z definiowaniem statusu człowieka w świecie; oraz etycznej, dotyczącej zaleceń związanych z relacją człowieka wobec innowacji technologicznych

Слово в „Ксьондзі Мареку” Юліуша Словацького

Juliusz Słowacki wrote Father Marek in 1843. With this work, concerning the Bar Confederation, he initiated the development of the paradigm of mystical-genesic drama, containing all the seeds of mystical-genesic thought. The poet’s search for a new form of expression results in the poetic language of Father Marek. The article is an attempt at a synthetic, yet multi-faceted approach to the textual fabric of this poetic drama from 1843. The following aspects of poetic language in the drama have been distinguished here: imagery, lexis and stylization, biblicalisms and the word as the overarching, central category. The poetic word of Father Marek has the functions of the Divine Word (prophetic, illuminating, and dymizing). At the level of poetic language, the word is expressed through rich stylistic devices that frame the poetic world of the drama. The word is also shaped by theatrological semiology as one of the theatrical signs, besides acoustics, movement, gesture and facial expressions, space, light, costumes and props.Juliusz Słowacki napisał Księdza Marka w 1843 roku. Utworem tym, dotyczącym konfederacji barskiej, zainicjował kształtowanie paradygmatu dramatu mistyczno-genezyjskiego, zawierającego wszystkie zalążki myśli mistyczno-genezyjskiej. Poeta poszukiwał nowej formy wyrazu, z czego wynika konstrukcja języka poetyckiego Księdza Marka. Artykuł stanowi próbę syntetycznego, niemniej wieloaspektowego ujęcia słowa poetyckiego dramatu z roku 1843. Wyodrębnione zostały w nim następujące aspekty języka poetyckiego Księdza Marka: obrazowanie, leksyka i stylizacja, biblizmy oraz słowo jako kategoria nadrzędna, centralna. Słowo poetyckie Księdza Marka realizuje właściwości Słowa Bożego (moc profetyczną, oświecania i dynamizującą). Na płaszczyźnie języka poetyckiego jest ujmowane w formy bogatych środków stylistycznych, konstruujących świat poetycki dramatu. Kształtuje go również z perspektywy semiologii teatrologicznej jako jeden ze znaków teatralnych, obok akustyki, ruchu, gestu i mimiki, przestrzeni, światła, kostiumu i rekwizytów.Юліуш Словацький написав Ксьондза Марека у 1843 р. Цим твором, в якому йдеться про Барську конфедерацію, він започаткував формування парадигми містично-генезійської драми, що містить усі завʼязки містично-генезійської думки. Поет шукав нову форму художнього виразу, чим і зумовлена побудова поетичної мови Ксьондза Марека. Ця стаття є спробою синтетичного, але все ж таки багатогранного розгляду поетичного слова драми 1843 року. Її авторка виокремлює такі аспекти поетичної мови Ксьондза Марека, як: образність, лексика і стилізація, біблеїзми, а також слово як всеохоплююча, центральна категорія. Поетичне слово Ксьондза Марека реалізує властивості Слова Божого (пророчу, просвітницьку та динамізуючу силу). На рівні поетичної мови це зафіксовано у формах різноманітних стилістичних засобів, які конструюють поетичний світ драми. Це також формує його з точки зору театральної семіології як один із театральних знаків, поряд з акустикою, рухом, жестом і мімікою, простором, світлом, костюмом і реквізитом

Obraz literatury średnioniderlandzkiej w polskich tekstach literacko-historycznych

The article focuses on the image of Middle Dutch literature in Polish literary-historical studies in the 20th and 21st centuries. For this purpose, references to Middle Dutch literature in Polish literary histories, literary lexicons and thematic literary-historical works are examined. Polish publications that synthesise European or global literature were selected for the analysis, while studies focusing on Dutch literature (in other words, histories of Dutch literature) were excluded. Based on the selected texts, the canon formation of Middle Dutch literature is examined, with particular attention to the historical changes between 1887 (the oldest text discussed is Dzieje literatury powszechnej z illustracyami, ed. Ignacy Radliński) and 2021 (O literaturze dawnej polskiej i europejskiej opowieść: tradycje – kierunki – style, ed. Andrzej Borowski). To this end, the article examines links with a broader context of the presentation of medieval works or authors, looks at the extent to which intertextuality is noticeable and, finally, examines which primary and secondary sources were used. This analysis clearly shows that a major change is noticeable in the post-war period when the first university studies of Dutch in Poland emerge. At the same time, it clearly shows how short, broad-ranging texts from the language area (see, e.g., Geïllustreerde Nederlandsche letterkunde by Jacob Prinsen) have been of enormous influence for the perception of Middle Dutch (but also more broadly Dutch) literature abroad. The article outlines the indirect reception of Middle Dutch literature and the changing image of Middle Dutch literature in the Polish context.Het artikel richt zich op het beeld van de Middelnederlandse literatuur in Poolse literair-historische studies in de 20ste en 21ste eeuw. Hiervoor worden verwijzingen naar Middelnederlandse literatuur in Poolstalige literatuurgeschiedenissen, literaire lexicons en thematische literair-historische werken onderzocht. Voor de analyse zijn Poolstalige publicaties geselecteerd die een synthese geven van Europese of mondiale literatuur en buiten beschouwing worden studies gelaten waarin de Nederlandse literatuur het centrale aandachtspunt vormt (met andere woorden geschiedenissen van Nederlandse literatuur). Op grond van de geselecteerde teksten wordt gekeken naar de canonvorming van Middelnederlandse literatuur, met bijzondere aandacht voor de historische veranderingen tussen 1887 (de oudste besproken tekst, Dzieje literatury powszechnej z illustracyami, onder red. van Ignacy Radliński) en 2021 (O literaturze dawnej polskiej i europejskiej opowieść: tradycje – kierunki – style, onder red. van Andrzej Borowski). Hiervoor worden verbanden onderzocht met een bredere context van de presentatie van middeleeuwse werken of auteurs, wordt gekeken in welke mate intertekstualiteit wordt opgemerkt en ten slotte wordt onderzocht welke primaire en secundaire bronnen gebruikt werden. Deze analyse toont duidelijk dat er een grote verandering valt op te merken in de naoorlogse periode wanneer de eerste leerstoelen Nederlands in Polen ontstaan. Tegelijk wordt duidelijk zichtbaar hoe korte, overzichtelijke teksten uit het taalgebied (zie bijvoorbeeld Geïllustreerde Nederlandsche letterkunde van J. Prinsen) van enorme invloed zijn geweest voor de beeldvorming van Middelnederlandse (maar ook breder de Nederlandse) literatuur in het buitenland. Het artikel schetst de indirecte receptie van Middelnederlandse literatuur en het veranderende imago van Middelnederlandse literatuur in de Poolse context.Artykuł koncentruje się na obrazie literatury średnioniderlandzkiej w polskich publikacjach literacko-historycznych w XX i XXI wieku. W tym celu analizowane są odniesienia do literatury średnioniderlandzkiej w polskojęzycznych historiach literatury, leksykonach literackich i tematycznych historiach literatury. Do analizy wybrano polskojęzyczne publikacje syntetyzujące literaturę europejską lub światową, pomijając opracowania, w których literatura niderlandzka znajduje się w centrum zainteresowania (czyli historie literatury niderlandzkiej). Na podstawie tekstów badane jest kształtowanie się kanonu literatury średnioniderlandzkiej, ze szczególnym uwzględnieniem zmian historycznych między rokiem 1887 (najstarszy omawiany tekst to Dzieje literatury powszechnej z ilustracjami pod redakcją Ignacego Radlińskiego) a 2021 (O literaturze dawnej polskiej i europejskiej opowieść: tradycje – kierunki – styl pod redakcją Andrzeja Borowskiego). W tym celu przeanalizowano powiązania z szerszym kontekstem prezentacji średniowiecznych dzieł lub autorów, przyjrzano się zakresowi, w jakim odnotowana została intertekstualność, a na koniec zbadano, jakie źródła były wykorzystywane w tych publikacjach. Analiza ta wyraźnie pokazuje, że znacząca zmiana jest zauważalna w okresie powojennym, kiedy pojawiają się pierwsze katedry języka niderlandzkiego w Polsce. Jednocześnie wyraźnie pokazuje, jak krótkie, przekrojowe teksty z Niderlandów (np. Geïllustreerde Nederlandsche letterkunde Jacoba Prinsena) miały ogromny wpływ na postrzeganie literatury średnioniderlandzkiej (ale także szerzej niderlandzkiej) za granicą. Artykuł przedstawia pośrednią recepcję literatury średnioniderlandzkiej i zmieniający się jej obraz w kontekście polskim

Transhumanistyczny argument Lincolna Cannona za wiarą w Boga

Transhumanists surprisingly often reflect on religious problems. Lincoln Cannon’s proposal fits into the classic issues of philosophical argumentation for the existence of God. The New God Argument starts from the belief typical of transhumanists about the reality of the transformation of humanity—thanks to technological achievements—to superhumanity. According to Cannon, belief in human evolution should lead to faith in God. The article contains a possibly precise description of the argument and its formal and material analysis. The correctness of inference (moving from premises to conclusions) and the validity of Cannon’s assumptions were verified.Transhumaniści nadspodziewanie często podejmują refleksję nad zagadnieniami religijnymi. Propozycja Lincolna Cannona wpisuje się w klasyczną problematykę filozoficznej argumentacji za istnieniem Boga. New God Argument wychodzi od typowego dla transhumanistów przekonania o realności transformacji człowieczeństwa – za sprawą osiągnięć technologicznych – do nad-człowieczeństwa. Wiara w ewolucję człowieka powinna, zdaniem Cannona, skłaniać do wiary w Boga. Artykuł zawiera możliwie precyzyjny opis argumentu oraz jego analizę formalną i materialną. Zweryfikowana została poprawność wnioskowania (przechodzenia od przesłanek do wniosków) oraz zasadność przyjętych przez Cannona założeń

Czarny portret Wilna w Posłuchaniu u Lucypera Józefa Juliana Sękowskiego

The article analyzes the portrait of Vilnius in Posłuchanie u Lucypera, a satirical story by Józef Sękowski, an orientalist and polyglot born in the Vilnius region, who, after 1832, broke off relations with Polishness in favor of Russian identity. The writer, eager to use grotesque, scathing irony and caricature, creates a mocking image of the city of his youth. The components of the critical portrait of Vilnius, whose myth in Polish literature was just beginning to take shape, include numerous moral scandals, ignorance, civilizational and intellectual backwardness, and the irrationality of decision-making.Artykuł podejmuje analizę portretu Wilna zawartego w Posłuchaniu u Lucypera, satyrycznym opowiadaniu Józefa Sękowskiego, urodzonego na Wileńszczyźnie orientalisty i poligloty, po 1832 r. zrywającego relacje z polskością na rzecz tożsamości rosyjskiej. Chętnie operujący groteską, zjadliwą ironią i karykaturą, pisarz tworzy szyderczy obraz miasta swej młodości. Do komponentów czarnego portretu Wilna, którego mit w polskiej literaturze zaczynał się właśnie kształtować, należą liczne skandale obyczajowe, nieoświecenie, zapóźnienia cywilizacyjne i intelektualne oraz nierozumność podejmowanych decyzji