Procena ključnih aspekata kreativnosti učenika sa lakom intelektualnom ometenošću u odnosu na pol

Kreativnost se definiše kao sposobnost stvaranja novih ideja koje omogućavaju rešavanje problema na inovativne načine. Dva ključna aspekta kreativnosti su originalnost, koja se odnosi na stvaranje jedinstvenih i novih ideja, i fluentnost, koja označava sposobnost generisanja velikog broja različitih ideja. Cilj izvedenog istraživanja bio je da se ispita uticaj pola na ispoljavanje kreativnih sposobnosti učenika sa lakom intelektualnom ometenošću, fokusirajući se na dimenzije originalnosti i fluentnosti. Uzorak je obuhvatio 58 ispitanika s lakom intelektualnom ometenošću, uzrasta od devet do 12 godina (AS = 10,4, SD = 1,19), od kojih je 33 devojčica (56,9%) i 25 dečaka (43,1%). Istraživanje je realizovano u osnovnim školama u Srbiji koje pohađaju učenici sa teškoćama u mentalnom razvoju. Dimenzije kreativnosti procenjene su korišćenjem Testa alternativnih upotreba, koji je razvijen kao prototip testa divergentnog mišljenja. Kao stimulusi korišćene su ilustracije poznatih svakodnevnih predmeta (cigla, automobilska guma, bure, olovka i cipela), prikazane na A4 papiru. Analiza distribucije rezultata za pojedine reči ukazuje na razlike između polova u ispoljavanju kreativnih dimenzija fluentnosti i originalnosti. Ispitanici ženskog pola su, u proseku, ostvarili više odgovora u kategoriji fluentnosti, dok su rezultati u kategoriji originalnosti bili niži kod oba pola, uz varijacije u zavisnosti od zadate reči. Iako devojčice beleže nešto veće prosečne vrednosti u obe dimenzije, Mann-Whitney U test je pokazao da razlike između polova nisu statistički značajne. Primenom Testa alternativnih upotreba moguće je identifikovati specifične karakteristike kreativnog mišljenja kod učenika sa IO, čime se omogućava razvoj obrazovnih strategija koje podstiču kreativnost i inovativno rešavanje problema. Dalja istraživanja ovog tipa mogu doprineti boljem razumevanju faktora koji utiču na kreativni potencijal učenika sa intelektualnom ometenošću, čime bi se unapredili pristupi u obrazovanju

SENZORNO-MOTORIČKI IZAZOVI KOD DECE OŠTEĆENOG SLUHA: PREGLED ISTRAŽIVANJA

Senzorna obrada i motoričke funkcije kod dece oštećenog sluha predstavljaju kompleksnu istraživačku oblast koja zahteva multidisciplinarni pristup, ali često nije u fokusu naučnih istraživanja. Ovaj rad istražuje uticaj senzorne obrade na motoričke funkcije gluve i nagluve dece, izazove sa kojima se susreću u svakodnevnom životu, kao i značaj rane dijagnostike i intervencije. Senzorno procesiranje igra ključnu ulogu u razvoju motoričkih veština i aktivnom učešću u svakodnevnim aktivnostima. Deca koja imaju teškoće u ovom procesu suočavaju se sa različitim izazovima koji mogu negativno uticati na njihov razvoj i svakodnevni život. Cilj rada bio je analiza postojećih istraživanja o senzornim i motoričkim karakteristikama gluve i nagluve dece, kao i identifikovanje ključnih oblasti u kojima se ta deca susreću sa teškoćama. U analizu su uključeni istraživački radovi objavljeni između 2014. i 2024. godine, fokusirani na gluvu i nagluvu decu i adolescente. Rezultati istraživanja sugerišu da deca oštećenog sluha uglavnom imaju lošije senzorno procesiranje u odnosu na svoje vršnjake urednog sluha. Posebno su uočene razlike u ravnoteži i motoričkim veštinama između gluve i nagluve dece i dece urednog sluha. Problemi sa kojima se susreću deca oštećenog sluha mogu se pripisati uslovima auditivne deprivacije i propratnim vestibularnim teškoćama. Iako nalazi istraživanja nisu jednoznačni po pitanju uticaja korišćenja slušnih aparata ili kohlearnog implanta na motoričke sposobnosti dece oštećenog sluha, naglašava se kako rana intervencija i pravovremeni tretman mogu doprineti poboljšanju senzornog procesiranja i razvoju motoričkih sposobnosti, kao i prevenciji dugoročnih smetnji. U zaključku se ističe značaj ranog prepoznavanja i intervencija koje su prilagođene individualnim potrebama dece, sa fokusom na senzorne i motoričke aspekte njihovog razvoja. Buduća istraživanja treba da obuhvate longitudinalne pristupe i razvoj normativnih protokola za procenu i rehabilitaciju dece oštećenog sluha i povezanim senzornim poremećajima

Predictors of the Friendship Quality in Adults With Mild Intellectual Disability

Background Friendship quality is crucial for psychological well-being, yet is often lower in persons with intellectual disabilities compared to their peers. This study explores the predictors of friendship quality among adults with mild intellectual disability, focusing on age, gender, living setting, psychiatric traits, and social cognition. Method The sample comprised 62 adults with mild intellectual disability (32 males, 30 females; ages 19–53), and 30 with significant psychiatric traits. Tools included the Friendship Quality Scale, Edinburgh Social Cognition Test, MINI PAS-ADD scale, and a demographic questionnaire. Results Social cognition and age were the strongest predictors of friendship quality, with higher social cognition scores and younger age correlating with better quality. Gender, living setting, and psychiatric traits had less impact. Conclusions Social cognition and age are primary determinants of friendship quality in adults with mild intellectual disability, suggesting that interventions to enhance social cognition may benefit this population's social well-being

Academic outcomes of inclusive education in typically developing children

Introduction: The fact that inclusive education has existed in Bosnia and Herzegovina for twenty years opens the question of how it affects typically developing children, among other things. This paper aims to examine the differences in general knowledge and mathematics of typically developing students with regard to whether they attend classes that include students with intellectual disabilities or not, as well as to determine the relationship of their knowledge with teachers’ characteristics and the inclusiveness of schools they attend. Methods: The sample included 331 students from 18 regular elementary school classes. The sample was divided into two subsamples – respondents who attended classes that included students with intellectual disabilities and respondents who attended classes that did not include any students with disabilities. The Peabody Individual Achievement Test – revised was used to assess general knowledge and mathematics, while My Thinking About Inclusion Scale, Bender Classroom Structure Questionnaire, Teacher Efficacy for Inclusive Practices, and Inclusive Process Evaluation Scale were used for assessing the teacher and school variables. Results: No statistically significant difference was found between the two subsamples. The schools’ inclusiveness was related to better achievements of all respondents, mainly in terms of work organization. The examined teachers’ characteristics established different relationships with academic achievements in different subsamples. Conclusion: Attending classes with a student with intellectual disability did not negatively affect the academic achievements of other students in class. The school’s inclusiveness in terms of work organization was positively related to the academic achievement of all students, while the relation of teachers’ characteristics with students’ achievements is a complex phenomenon that requires further research. Given the results obtained, to achieve better academic outcomes, teachers in classrooms attended by students with intellectual disability should be encouraged to use metacognitive and individualized teaching strategies. Furthermore, school principals and school administration would contribute to the success of all students by organizing the school on the principles of inclusion

Disciplinary Offenses of Inmates Serving Long-term Sentences

Uvod: Zatvori predstavljaju visokostrukturirane ustanove u pogledu održavanja reda i bezbednosti. Glavni cilj izvršenja zatvorske kazne je uticanje na osuđene da se uključe u životne tokove nakon izvršenja zatvorske kazne, te da u budućnosti ne vrše krivična dela. Kako se određen broj osuđenih u zatvorima ne pridržava pravila ponašanja i krši disciplinu, u pogledu održavanja reda i bezbednosti i tretmanskog delovanja, pored mnogobrojnih aktivnosti koristi se i disciplinsko kažnjavanje. Cilj: Istraživanje ima za cilj ispitivanje povezanosti sociodemografskih, kriminoloških i penoloških karakteristika osuđenih na dugovremene kazne zatvora sa vršenjem disciplinskih prestupa. Metode: Uzorkom je obuhvaćeno 131 osuđeno lice iz Kazneno-popravnog zavoda u Beogradu. Dužina izrečene kazne je od pet do 40 godina (M = 24.18; SD = 10.40) i jedan osuđeni se nalazio na izvršenju kazne doživotnog zatvora. Godine starosti osuđenih su od 23 do 71 (M = 42.70; SD = 9.30). U ispitivanom uzorku je bilo 64.9% ispitanika koji su ranije osuđivani, a broj ranijih osuda je od nula do 11 (M = 2.18; SD = 2.61). Podaci su prikupljeni analizom službene dokumentacije. Rezultati: Dobijeni nalazi pokazuju da postoje razlike između osuđenih koji vrše i koji ne vrše disciplinske prestupe u pogledu godina starosti, nivoa obrazovanja, vrste izvršenog krivičnog dela, dužine izrečene kazne, utvrđenog rizika od recidivizma i učestvovanja u tretmanu. Zaključak: Dobijeni rezultati mogu biti od značaja u pogledu koncipiranja penalnog tretmana koji odgovara individualnim karakteristikama osuđenih, a sve to u cilju uticanja na smanjenje nedoličnog ponašanja tokom izvršenja kazne. Dodatno, dobijeni nalazi ukazuju na značaj razvijanja i održavanja motivacije osuđenih da učestvuju u tretmanskim aktivnostima tokom izvršenja kazne.Introduction: Prisons represent highly structured institutions in terms of maintaining order and security. The primary goal of serving a prison sentence is to help convicted individuals reintegrate into society after their release and to prevent future criminal behavior. Since a certain number of inmates do not adhere to behavioral rules and violate discipline, disciplinary sanctions are employed alongside various activities to maintain order, security, and treatment efforts. Aim: The aim of the research is to examine the relationship between the sociodemographic, criminological, and penological characteristics of inmates serving long-term sentences and the commission of disciplinary offenses. Methods: The sample included 131 convicted individuals from the Correctional Facility in Belgrade. The length of the imposed sentences ranged from five to 40 years (M = 24.18; SD = 10.40), with one inmate serving a life sentence. The ages of the inmates ranged from 23 to 71 years (M = 42.70, SD = 9.30). In the sample, 64.9% of participants had prior convictions, with the number of prior convictions ranging from 0 to 11 (M = 2.18, SD = 2.61). Data were collected through the analysis of official documentation. Results: The findings indicate that there are differences between inmates who commit disciplinary offenses and those who do not, concerning age, education level, type of committed crime, length of sentence, assessed risk of recidivism, and participation in treatment programs. Conclusion: The results obtained may be significant in designing penal treatment that aligns with the individual characteristics of inmates, with the aim of reducing inappropriate behavior during the sentence. Additionally, the findings underscore the importance of developing and maintaining inmates' motivation to participate in treatment activities while they are serving their sentences

Komparativni pregled alternativnih sankcija i mera za decu i mlade sa problemima u ponašanju

Poslednjih decenija reagovanje na maloletnički kriminalitet, ali i druge probleme u ponašanju dece i mladih, fokusirano je na primenu neinstitucionalnih sankcija i mera putem kojih primarno treba zadovoljiti vaspitne i obrazovne potrebe dece i mladih. Iako je, shodno Konvenciji UN o pravima deteta i drugim međunarodnim dokumentima, prvenstveni značaj dat najboljem interesu deteta i njegovoj budućoj reintegraciji, primetno je da se traže i adekvatna rešenja za manji broj maloletnika koji vrše teža krivična dela i posebno krivična dela iz oblasti nasilničkog kriminaliteta. Zato treba postići balans u primeni institucionalnih i alternativnih sankcija i mera. Imajući u vidu navedeno, autori su nastojali da sagledaju normativne okvire više evropskih zemalja koji se odnose na primenu sankcija neinstitucionalnog karaktera i prevashodno sankcija koje se primenjuju u zajednici, sa ciljem utvrđivanja izvesnih srodnih tendencija ili pak različitosti. Primenjeni su normativno-logički metod i metod analize sadržaja, a rad se završava preporukama koje bi mogle biti od uticaja na sistem reagovanja na maloletnički kriminalitet i delinkvenciju u Srbiji

Ex-prisoner fitting into working environment: Imputs for organizational context

Although ex-prisoners face lower chances of obtaining and maintaining employment compared to many diversity groups (such as individuals with disabilities or ethnic and gender minorities), the movement to promote their re-entry into the workforce has emerged in the past two decades. Moreover, ex-prisoners contend with multiple disadvantages stemming from their past lives and experiences during their criminal careers. Most research has concentrated on preparing ex-prisoners for the labor market, while studies exploring the readiness of the organizational context for their re-entry are lacking. This work aims to examine the organizational diversity culture and climate related to the reintegration of ex-prisoners into the workplace, drawing on a literary review. Recommendations for diversity-related policies and practices concerning ex-prisoners, as well as broader societal implications, are discussed. The re-entry of ex-prisoners into the workforce extends beyond personal or group responsibility; it requires the engagement of the entire society

The role of depression and quality of life in psychological flexibility among patients with epilepsy

Aims: To assess symptoms of depression and quality of life (QoL) as predictors of psychological flexibility in patients with epilepsy. Specifically, the study aims to explore how depressive symptoms and different dimensions of QoL can affect the ability of epilepsy patients to adapt to challenges and engage in flexible thinking and behavior. Method: Patients were recruited during their regular appointments at the Department for Epilepsy and Clinical Neurophysiology of the Institute of Mental Health in Belgrade (N = 104, M age = 39.84, SD = 13.60, 66.3% were female, 33.7% were male). The study utilized several self-assessment instruments, including the Psychological Flexibility in Epilepsy Questionnaire (PFEQ), the Neurological Disorders Depression Inventory for Epilepsy (NDDI-E), and the Quality of Life in Epilepsy Inventory (QOLIE-31). Sociodemographic and clinical data were collected via interviews and patient records. Results: To test the predictions, a hierarchical multiple regression was conducted, with two blocks of predictors and one criterion being psychological flexibility. The first block included subscale scores from QOLIE-31. In block two, symptoms of depression in patients with epilepsy were included as predictors. The model including both sets of predictors (QOLIE31 subscales and NDDI-E depression scale) was statistically significant, F(8, 95) = 138.93, p < .001, accounting for 41.8% of the variance in psychological flexibility scores (R² = .418). Among the QOLIE-31 subscales, only Seizure Worry (β = -0.24, p < .05) and Social Functioning (β = -0.38, p < .01) were significant negative predictors of psychological flexibility. Depression symptoms showed a positive relationship with psychological (in)flexibility (β = 0.21, p < .05). However, the inclusion of depression symptoms contributed a small additional variance of 2.8% to the model (ΔR² = 0.028), indicating a modest incremental effect on the prediction of psychological flexibility. Discussion: Concerns about seizures and diminished functioning in the social sphere have been identified as significant factors contributing to a decrease in psychological flexibility. Furthermore, patients with more severe depressive symptoms experience greater difficulty in fully engaging with the present moment and exhibit a more rigid dominance of certain psychological processes. Therefore, a psychological approach that promotes acceptance, mindfulness, and value-based actions may play a significant role in adopting a new perspective on seizures, improving social life, and alleviating depressive symptoms, such as Acceptance and Commitment Therapy (ACT), thereby enhancing psychological flexibility. Conclusions: Quality of life and depression play a significant role in predicting psychological flexibility in patients with epilepsy

The relationship between student engagement in school and teachers’ disciplinary techniques

Angažovanost učenika u školi je multidimenzionalni konstrukt, koji uključuje bihejvioralnu, emocionalnu i kognitivnu komponentu. Ovaj konstrukt se, pored brojnih drugih faktora, povezuje sa nizom pozitivnih razvojnih ishoda koji mogu biti u funkciji prevencije različitih vidova problema u ponašanju. U skladu sa tim, savremena naučna nastojanja usmerena su na identifikovanje faktora koji mogu doprineti unapređenju angažovanosti učenika u školi, među kojima posebno mesto zauzimaju tehnike disciplinovanja koje nastavnici koriste. Stoga je osnovni cilj ovog istraživanja ispitivanje povezanosti tehnika disciplinovanja koje nastavnici koriste i nivoa angažovanosti učenika u školskim aktivnostima. Uzorak je činilo 860 učenika oba pola iz šest srednjih škola sa teritorije grada Beograda. Za prikupljanje podataka korišćene su dve skale – Skala angažovanosti učenika i Skala pozitivnih i kažnjavajućih tehnika disciplinovanja, koje su deo obuhvatnog instrumenta „Delaver skala školske klime“. Rezultati pokazuju da nivo školske angažovanosti učenika obuhvaćenih uzorkom varira u zavisnosti od tehnika disciplinovanja koje učenici ocenjuju da ih nastavnici koriste, odnosno utvrđena je snažna povezanost između percepcije primene pozitivnih tehnika disciplinovanja i višeg nivoa angažovanosti učenika, te nešto slabija povezanost između primene kažnjavajućih tehnika disciplinovanja i nižeg nivoa angažovanosti učenika. Pored navedenog, utvrđeno je da su tehnike disciplinovanja značajan prediktor nivoa angažovanosti učenika u školi. U skladu sa dobijenim nalazima, u zaključku su izvedene preporuke za unapređenje nivoa angažovanosti učenika u školskim aktivnostima, i to u kontekstu prevencije problema u ponašanju učenika.Student engagement in school is a multidimensional construct that includes behavioral, emotional, and cognitive components. This construct, alongside numerous other factors, is associated with a range of positive developmental outcomes that can serve to prevent various behavioral problems. Accordingly, contemporary research focuses on identifying factors that may enhance student engagement in school. One of the most important among these factors are the techniques the teachers use to instil and maintain discipline. The primary aim of this research is to examine the relationship between these disciplinary techniques and the level of student engagement in school activities. The sample consisted of 860 students of both genders from six secondary schools in Belgrade. Data collection used two scales: the Student Engagement Scale and the Scale of Positive and Punitive Disciplinary Techniques, which are part of the comprehensive Delaware School Climate Survey. The findings indicate that the level of student engagement in school varies depending on the disciplinary techniques that students perceive teachers are using. Specifically, a strong correlation was found between the perception of positive disciplinary techniques and higher levels of student engagement, while a somewhat weaker correlation was identified between punitive disciplinary techniques and lower levels of engagement. Furthermore, disciplinary techniques were identified as significant predictors of student engagement in school. Based on these findings, recommendations for improving the level of student engagement in school activities are provided in the conclusion, particularly for the purpose of preventing student behavioral problems

IDEAL CONNECT: Podrška u učenju osobama sa autizmom putem digitalnih alata

Digitalni alati su često dizajnirani za opštu populaciju bez uzimanja u obzir potreba osoba sa autizmom sa višim stepenom potrebe za podrškom. Stoga su potrebni alati prilagođeni kognitivnim potrebama takvih pojedinaca kroz ugradnju lako čitljivih tekstova i korišćenje piktograma i grafičkih resursa. Druga važna prepreka je nedostatak veština za korišćenje i upravljanje digitalnim tehnologijama od strane stručnjaka koji ih upotrebljavaju, za šta je takođe potrebna prilagođena obuka. U tom smislu, osobe sa autizmom na drugom nivou potrebe za podrškom treba da unaprede svoje digitalne veštine kako bi premostile ovaj jaz i uspešno koristili digitalne resurse i tehnologije. Podrška porodicama i obuka za porodice su takođe od suštinskog značaja. Kako bi se eliminisao digitalni jaz koji trpe osobe sa autizmom, omogućavanjem autonomnog i jednakog pristupa digitalnim alatima kojim bi se obezbedio kontinuitet njihovog učenja, društvenog i ličnog razvoja, u okviru Erasmus+ projekta „IDEAL: Inclusive Digital Education for Autistic People Learning” razvijena je IDEAL CONNECT - interaktivna platforma sa repozitorijumom digitalnih aplikacija za podršku učenju kod osoba sa autizmom. Cilj ove platforme je da ponudi prilagođen sistem upravljanja učenjem, prateći zahteve pristupačnosti za učenike sa autizmom u kontekstu učenja, kao i metodologiju za digitalnu obuku osoba sa autizmom, njihovih porodica i stručnjaka. Navedena platforma, putem kreiraja jedinstvenih profila i ostvarivanje komunikacije na registrovanoj platformi, omogućava interakcije između stručnjaka, članova porodice i samih osoba sa autizmom. Platformu, njen sadržaj i njene funkcionalnosti predstavićemo tokom radionice, nakon uvodne sesije o projektu IDEAL i obrazlaganja motivacije da se ovakva platforma kreira. Potom ćemo predstaviti proces kreiranja jedinstvenih profila i metodologiju rada na plaformi prikazom video tutorijala. Zatim će, kroz organizovan praktični deo, učesnici imati prilike da kreiraju profile i testiraju mogućnosti platforme i postave eventualna pitanja. S obzirom na način organizovanja praktičnog dela radionice, optimalan broj učesnika je 50. Znanja i veštine koje će polaznici steći ili unaprediti tokom radionice odnose se na veću informisanost, motivisanost i povećanje kompetencija stručnjaka za korišćenje digitalnih alata za učenje, kao i osnaživanje stručnjaka za saradnju sa porodicama osoba sa autizmom kroz interakciju na platformi, a u cilju podrške učenja na daljinu kod osoba sa autizmom