Yeni Bulunan Bir Selçuklu Kitabesi: İç Karaarslan Mescidi Kitabesi

Türk sanatının en özgün yorumları Selçuklu dönemine aittir. Bilhassa Anadolu Selçukluları inşa ettikleri mimari eserlerin estetik ve sade görünümünün yanı sıra kitabe üslupları ile de dikkat çekmektedirler. Hemen hemen her eserin bir kitabesi mevcuttur. Bunların bir kısmı günümüze kadar sağlam bir şekilde gelmiştir. Fakat bir kısmı zamanımıza ulaşamamıştır. Yine bir kısmı da tahrip olmuş bir vaziyette, bazen ait olduğu yapıyla lokasyon bağı olmayan yerlerde bulunmuştur. Medrese, camii, kervansaray, türbe vb yapıların kitabeleri bu mekânların yapım ve onarımı, banisi ve ustası hakkında bilgi verir. Ayrıca dönemin siyasi, sosyal, iktisadi ve kültürel durumu hakkında epigrafik arşiv malzemesi niteliğinde çıkarımlarda bulunmak için gerekli ayrıntıları da ihtiva etmektedirler. Bu yüzden kitabeler, tarih ve sanat tarihi gibi sosyal bilimler için önemli bir tarihi belge niteliğindedirler. Anadolu Selçuklu dönemi yapı tiplerinden biri de mescitlerdir. Mescitler şehir dokusu içerisinde mahalle aralarında inşa edilen, vakit namazlarının kılındığı, küçük ölçekli mütevâzî yapılardır. Mescitler kubbeyle örtülü kübik bir harimden oluşanlar, kubbeli harimin önünde bir ön mekanı olanlar ve kubbeli harimin önünde veya yanında türbe ya da tekke odası olmak üzere üç farklı plan şeması gösterirler. İç Karaarslan Mescidi bu gruplandırmada birinci grup içerisine yer alan, kare planlı, kübik gövdeli ve üzeri tromplara oturan kubbe ile örtülü bir harimden oluşmaktadır. Mescidin inşasında temelde taş, beden duvarlarının üst kısmında kubbeye geçiş tromplarında ve kubbesinde tuğla malzeme kullanılmıştır. Mabedin en önemli kısmı alçı ve çini ile bezenmiş mihrabıdır. Yapıya ait herhangi bir kitâbe olmadığından araştırmacılar tarafından mescit 12. yüzyılın ilk yarısına, 13. yüzyılın ilk çeyreğine, ortalarına, sonlarına ve 14. yüzyılın başlarına olmak üzere farklı zaman dilimlerine tarihlendirilmiştir. Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 1990 yılında yapılan restorasyon esnasında mescidin mihrabında sıva altına kırık halde istif edilmiş çini kitâbe parçaları ortaya çıkartılmıştır. Bu parçalar daha sonra Sahib Ata Vakıf Müzesi’ne nakledilerek muhafaza altına alınmıştır. İki satır halinde istif edilmiş, bazı parçaları kayıp, çok parçalı çini kitâbe üzerinde yapmış olduğumuz çalışma neticesinde bir metin oluşturulmuştur. Bu makalede İç Karaaslan Mescidinin kitâbesi ilk defa okunarak, transkripsiyonu ve anlamı verilerek değerlendirilmeye çalışılmıştır

16th Century Ottoman Madrasah Architecture in Anatolia (1500-1600)

Doktora Teziİslam Medeniyetinde günümüz orta ve yüksek öğretim kurumlarına denk bir düzeyde eğitim veren medreselerin Osmanlı mimarisindeki ilk örneklerine devletin daha ilk dönemlerinde tesadüf edilmektedir. Orhan Bey Döneminde inşa edilen 1330 tarihli İznik Orhan Gazi Medresesi bilinen ilk Osmanlı medresesidir. Kuruluş aşamasında karşılaşılan türlü zorluklara rağmen Osmanlı'nın medrese inşa ettirmiş olması, eğitime verdiği önemin somut bir kanıtıdır. Yaklaşık 600 yıl ömrü olacak olan bir devlet, eğitime verilen bu önem sayesinde sağlam temeller üzerine inşa edilmiştir. 16. yüzyıl, Osmanlı Devleti'nin dönem itibariyle Dünyanın en güçlü devleti olduğu bir asırdır. Osmanlı bu dönemde de yukarıda bahsedildiği üzere eğitime son derece önemle yaklaşmıştır. Devletin hemen her yerinde medreseler inşa ettirerek bu konudaki hassasiyetini somut olarak ortaya koymuştur. Siyasi ve iktisadi olarak son derece elverişli bu dönemde inşa edilen medreseler, hem öğretim ve yetişen kadroların kalitesiyle hem de bizâtihi mimari eser olarak sanat tarihimizdeki yeriyle ön plana çıkmaktadır. Bu sebeple de 16. yüzyıl Osmanlı Medreseleri, özellikle Sanat Tarihi araştırmacılarının hemen her dönem dikkatini çekmiştir. Ancak, yapılan çalışmalar derli toplu bir kaynak olmaktan çok monografik tanıtımlar ya da genel bir üslup belirlemeye yönelik araştırmalar olarak kaleme alınmışlardır. Bu tez ile 16. yüzyıl Osmanlı Medreseleri, hem tekil örnekler halinde tanıtılmış hem de önceki ve sonraki dönemlerle bağlantılar kurularak dönemi içerisinde değerlendirilmiştir. Böylelikle konu hakkında bahsedilen açık giderilmiş olacak hem de daha sonraki araştırmalar için başlı başına bir kaynak eser ortaya konacaktır.In Ottoman architecture, the initial examples of madrasahs, which are equivalent to today's secondary and higher education institutions in Islamic Civilization, are encountered in the early periods of the state. Orhan Ghazi Madrasah, constructed in the period of Orhan Bey in 1330 is the first known Ottoman madrasah. Despite kind of difficulties faced during the establishment period, the fact that the Ottoman State constructed madrasahs concretely proves the importance given to education. A state, which will last approximately 600 years, had been constructed on solid foundations thanks to this importance given to education. 16th century is a century in which the Ottoman State was the most powerful state in the world as a period. Ottoman State gave utmost importance to education at also this period as mentioned above. The state perceptibly presented its sensitivity on this subject by constructing madrasas in almost every part of the state. Madrasahs, which were constructed in this period, which was extremely favourable politically and economically, stood out both with the quality of education and trained scholars and its place in our history of art as architectural work itself. For that reason, 16th century Ottoman Madrasahs have attracted the attention of Art History researchers in almost every period. However, besides being well coordinating, these studies on this subject were written as monographic introductions or the studies attempted to determine a general wording. In this dissertation, 16th century Ottoman Madrasahs were both introduced as single examples and evaluated in their own periods by making connections with previous and next periods. Thus, both the gap mentioned about the subject would have been filled and a reference work in itself will be revealed for the further studies