Onbevoegd lesgeven: een noodoplossing: ervaringen van docenten en schoolleiders in het voortgezet onderwijs

Onderzocht werd in welke mate onbevoegd lesgeven in de onderbouw van het Voortgezet Onderwijs voorkomt en welke problemen zich hierbij voordoen. Een internet-survey onder leden van de vakverenigingen, aangesloten bij het Platform VVVO, leverde respons op van 974 docenten van wie 553 lesgeven in de onderbouw. Tevens werden op zeven scholen verdiepende studies gedaan. Resultaten van het survey laten zien dat een kwart van de docenten in de onderbouw wel eens onbevoegd lesgeeft. Dit gebeurt voor een deel in het kader van leergebieden, die voornamelijk in het vmbo in ontwikkeling zijn. Ongeveer 20 procent van de onbevoegde docenten en 40 procent van de bevoegde collega's is ontevreden met het onbevoegde lesgeven. De bevoegden vinden een degelijke basis, die zij zelf in jaren studie hebben verworven, essentieel voor het geven van vakinhoudelijk onderwijs. De helft of meer van alle gesprekspartners ervaart een grotere taakbelasting in verband met het onbevoegde lesgeven. De opvattingen over onbevoegd lesgeven in het kader van leergebieden variëren. Sommige docenten hebben hiermee problemen omdat zij verlaging van het niveau vrezen. Anderen zijn bereid mee te denken over leergebieden en vragen rond bevoegdheid, als er voldoende garanties zijn voor het op peil houden van de vakinhoud, scholing in het nieuwe vak of leergebied, begeleiding door collega's en steun van de schoolleiding. In de gevalsstudies kon dieper worden ingegaan op de achtergrond van het onbevoegde lesgeven. Deze studies onderstrepen de resultaten uit het survey. Evenals de docenten uit het survey hechten gesprekspartners uit de gevalsstudies aan bevoegde docenten in de klas. Als dat niet haalbaar is worden onbevoegde docenten ingezet of, wat vaker het geval is, onderbevoegde. Er zijn verschillen tussen havo/vwo en vmbo. Het inzetten van on(der)bevoegden in havo/vwo is meestal een noodoplossing of een compromis, omdat er geen bevoegde docenten te krijgen zijn of omdat er te weinig uren beschikbaar zijn voor een nieuwe docent. In het vmbo spelen deze factoren ook een rol. Daarbij maken deze scholen van de nood een deugd door docenten met een pabo-diploma in te zetten voor leerlingen in de lagere leerjaren en de praktijkgerichte niveaus. Deze onderbevoegde docenten moeten, meestal in het kader van 'minder handen voor de klas', door hun pedagogische aanpak de rust scheppen die de vaak kwetsbare leerlingen nodig hebben om tot leren te komen. Overigens vindt het merendeel van de on(der)bevoegde docenten en hun leiding het essentieel dat er op termijn alsnog een bevoegdheid wordt behaald. Er wordt daarbij op enkele scholen de behoefte uitgesproken aan een regeling die meer maatwerk biedt. Ook zijn er ideeën over een eventuele speciale vmbo-bevoegdheid. In de laatste paragraaf worden aanbevelingen geformuleerd met betrekking tot bevoegdheden: drie bovenschools en vier op schoolniveau. Ook worden zes aanbevelingen gedaan met betrekking tot leergebieden. In het onderzoek werden opvattingen over de beroepsidentiteit als tweede onderwerp bevraagd. Uit het survey blijkt dat vrijwel alle docenten intrinsiek gemotiveerd zijn voor het docentschap, waarbij zij gerichtheid op de vakinhoud koppelen aan plezier in het omgaan met leerlingen. Uit enkele gevalsstudies blijkt voor het vmbo een verschuiving op te treden van vakgebonden docentschap naar een breder docentschap. In deze bredere opvatting komt de relatie met de leerlingen op de eerste plaats en de vakinhoud op de tweede