Agatologiczna i aksjologiczna próba uzasadnienia wyborów etycznych

In the author’s view contemporary ethical thought, particularly in the area of professional ethics, is focused on how to formulate an action and how to assess correctness of their implementation, whereas little attention is given to reflection on justification of ethical behaviour.It seems that contemporary moral philosophers, including business ethicists, are convinced that the reason for being ethical has always been obvious and, therefore, it is not necessary to explain it. According to them the ethicists’ aim is to formulate the most appropriate and optimal ways to implement these recommendations. However, close observation of contemporary world proves that in economic, social and intellectual life, most misunderstandings result from different views on what forms the fundaments.In the Medieval Ages Europeans’ views on reality and on how to live a good life were unified and alike. We can find descriptions of links between a vision of cosmic order (established by God) and the rules of life in some of the works by Bonaventure and Aquinas. This coherent view of the world was questioned in modern times. As a result, thinking about cosmos and about man went in separate ways. Descriptions of ethical confusion, resulting from such a state of affairs, can be found in the works of John Donne and Blaise Pascal.In the following part of the article, the author describes modern attempts at finding a new way to justify ethical choices. The main focus is on a presentation of two 20th century concepts, namely, axiological (by Max Scheler) and agathological (by Józef Tischner).Autor artykułu uważa, że współczesny namysł etyczny, szczególnie w dziedzinie etyki zawodowej, koncentruje się na formułowaniu zasad działania oraz na ocenie prawidłowości ich realizacji. Mało natomiast uwagi poświęca refleksji na temat uzasadnienia zachowań etycznych.Wygląda to tak, jakby współcześni etycy, także etycy biznesu, byli przekonani, iż sensu bycia etycznym nie ma potrzeby wskazywać – bo wszystko od dawna jest oczywiste. A zadanie etyków polegać ma jedynie na formułowaniu najwłaściwszych, tzn. najbardziej optymalnych, sposobów realizacji tych zaleceń. Tymczasem uważna obserwacja współczesnego świata pokazuje, że na obszarze życia ekonomicznego, społecznego i intelektualnego, gro nieporozumień wynika z rozbieżności zapatrywań na sferę tego co podstawowe.Europejczycy doby średniowiecza mieli podobny obraz rzeczywistości i wynikający z niego wspólny pogląd na to, jak realizować etycznie wartościowe życie. Opisy powiązań pomiędzy wizją kosmicznego, ustanowionego przez Boga, ładu a zasadami życia można odnaleźć np. w pismach Bonawentury i Tomasza z Akwinu. Ten spójny obraz świata został zakwestionowany przez epokę nowożytną. W wyniku tego innymi torami zaczęło podążać myślenie o kosmosie, a innymi o człowieku. Opisy, wynikającego z takich takiego stanu rzeczy, etycznego zagubienia można odnaleźć w pismach Johna Donne’a i Błażeja Pascala.W dalszej części artykułu autor omawia nowożytne poszukiwania nowego sposobu uzasadniania wyborów etycznych. Jednak najwięcej uwagi poświęca omówieniu dwóch dwudziestowiecznych propozycji. Jego zdaniem godne uwagi i głębszej refleksji są propozycje – aksjologiczna (w ujęciu Maxa Schelera) oraz agatologiczna (w ujęciu Józefa Tischnera)

Wewnętrzna przestrzeń wolności a sprawa człowieka w ujęciu Józefa Tischnera

This article is an attempt to look at the views of Józef Tischner on the issue of freedom. According to the author, Tischner’s way of thinking about that problem was most influenced by the views of three great European philosophers, Thomas Aquinas, Jean-Paul Sartre, and George Wilhelm Hegel. The author briefly discusses those theses that most inspired Tischner and those with which he polemicized. Tischner’s views on the issue of freedom were not just a compilation of the views of those thinkers. The philosopher went his own way. He recognized that freedom is primarily connected with man and the various ways of his existence. Unlike Sartre, Tischner was convinced that free choice does not consist of a sudden unbounded act of choice. According to the Kraków philosopher, what is most important in freedom is connected with the spiritual side of man. A free choice springs from it. The inner space of freedom is of agathological character and is inhabited by values created by man. The characteristic of the inner space of freedom was only partly drawn by Tischner. Therefore, in the second part of the article, the author attempts to reconstruct Tischner’s views on the structure of the ‘agathological space of freedom’.Artykuł stanowi próbę przyjrzenia się poglądom Józefa Tischnera na kwestię wolności. Zdaniem autora, na sposób myślenia Tischnera o tym problemie największy wpływ wywarły poglądy trzech wielkich filozofów europejskich, Tomasza z Akwinu, Jean-Paul Sartre’a i George Wilhelma Hegla. W artykule autor krótko omawia te tezy, które najbardziej inspirowały oraz te, z którymi polemizował. Poglądy Tischnera na kwestię wolności nie były kompilacją poglądów wspomnianych myślicieli. Filozof poszedł swoją drogą. Uznał, że wolność jest przede wszystkim związana z człowiekiem i różnymi sposobami jego egzystencji. Inaczej niż Sartre, Tischner był przekonany, że wolny wybór nie polega na nagłym, w niczym nie zakorzenionym, akcie wyboru. Według krakowskiego filozofa, to co najważniejsze w wolności, związane jest z duchową stroną człowieka. Z niej wyrasta wolny wybór. Wewnętrzna przestrzeń wolności ma charakter agatologiczny i zamieszkana jest przez wartości, których autorem jest człowiek. Charakterystyka wewnętrznej przestrzeni wolności została przez Tischnera jedynie częściowo zarysowana. Dlatego w drugiej części artykułu autor podjął próbę rekonstrukcji poglądów Tischnera na temat struktury „agatologicznej przestrzeni wolności”

On a would – be dispute. The problem of human freedom in the works of Józef Tischner and Leszek Kołakowski

In the 1970s, a very interesting debate took place between Tischner and the Thomist philosophers. In the early 1980s, Tischner started a dispute with Marxism. According to the author of the article, there were many indications that at the end of the 1990s he would fight another intellectual war against liberalism, and in particular with its way of viewing human freedom. For many reasons, this dispute did not happen. The author of the article believes that Leszek Kołakowski could have been the main adversary in this dispute.The majority of contemporary intellectuals would agree that freedom is fundamental to human existence. This view was shared by both Leszek Kołakowski and Józef Tischner, therefore the dispute would concern the nature of internal freedom rather than the external one. Either of the adversaries saw it, in a different way. Kołakowski was close to the liberal approach to freedom. In turn, Tischner’s view of freedom was closer to the way St. Augustine had understood it. In this text, the author introduces both these concepts of freedom. He also believes that an attempt to measure the validity of the arguments of both adversaries could be made in relation to the essence of man

O możliwym, lecz nie zaistniałym sporze – problem ludzkiej wolności w ujęciu Józefa Tischnera i Leszka Kołakowskiego

W latach 70. między Józefem Tischnerem a tomistami toczyła się bardzo ciekawa debata. Na początku lat 80. wszedł on w spór z marksizmem. Zdaniem autora artykułu w końcówce lat 90. wiele zapowiadało, że kolejną intelektualną wojnę stoczy on z liberalizmem, a w szczególności z jego sposobem rozumienia ludzkiej wolności. Z wielu powodów do tego sporu nie doszło. Autor artykułu uważa, że głównym adwersarzem w tym sporze mógłby być Leszek Kołakowski.Prawie wszyscy współcześni intelektualiści uważają, że wolność jest czymś fundamentalnym dla ludzkiego istnienia. Pogląd ten podzielali i Leszek Kołakowski, i Józef Tischner. Dlatego też spór ten dotyczyłby natury wolności wewnętrznej, a nie zewnętrznej. Każdy z adwersarzy inaczej rozumiał to, czym ona jest. Kołakowskiemu bliskie było liberalne ujęcie wolności. Z kolei Tischnerowskie rozumienie wolności dryfowało ku sposobowi, w jaki rozumiał je Augustyn. W tym tekście autor przybliża oba te rozumienia wolności. Uważa też, że próba zmierzenia siły argumentów obu adwersarzy mogłaby się dokonać w odniesieniu do istoty człowieka. In the 1970s, a very interesting debate took place between Tischner and the Thomist philosophers. In the early 1980s, Tischner started a dispute with Marxism. According to the author of the article, there were many indications that at the end of the 1990s he would fight another intellectual war against liberalism, and in particular with its way of viewing human freedom. For many reasons, this dispute did not happen. The author of the article believes that Leszek Kołakowski could have been the main adversary in this dispute.The majority of contemporary intellectuals would agree that freedom is fundamental to human existence. This view was shared by both Leszek Kołakowski and Józef Tischner, therefore the dispute would concern the nature of internal freedom rather than the external one. Either of the adversaries saw it, in a different way. Kołakowski was close to the liberal approach to freedom. In turn, Tischner’s view of freedom was closer to the way St. Augustine had understood it. In this text, the author introduces both these concepts of freedom. He also believes that an attempt to measure the validity of the arguments of both adversaries could be made in relation to the essence of man

HOW TO TEACH PHILOSOPHY – STRATEGIES

W Polskich mediach, nawet tych ambitnych, brak jest filozoficznych analiz oraz komentarzy do życia intelektualnego i politycznego. Co więcej, brak również zapotrzebowania na nie. Ta konstatacja skłania do poszukiwania przyczyn. Jedną z głównych autor widzi w, oczyszczonym z odniesień do rzeczywistości społeczno-kulturalno-intelektualnej, sposobie wprowadzania w filozofię licealistów i studentów. Naucza się jej w porządku historycznym, skupiając się na chronologii oraz przedstawiając filozoficzne koncepcje jako teorie wyrafinowane intelektualnie i oderwane od świata zwykłych ludzi. Teorie, które czasami wchodzą w interakcje i bardzo rzadko ze światem. Że można i należy inaczej pokazuje autor, przyglądając się trzem strategiom nauczania: historycznej, problemowo-życiowej oraz zagadnieniowo-historycznej. Główną część artykułu poświęca on właśnie opisowi tych strategii w oparciu o analizę najbardziej popularnych w Polsce podręczników do filozofii.Polish media, even those ambitious ones, are not concerned about philosophical analyses or commentaries on our intellectual or political life. Moreover, there is no public demand for them, which induces us to investigate the problem further. According to the author, one of the main reasons is the way in which philosophy is taught in secondary schools and universities; it is ‘sterile’, i.e., deprived of any social, cultural or intellectual context. The prevailing approach is the historical (chronological) one, in which philosophical concepts are presented as intellectually sophisticated theories, very distant from everyday life. Those theories may sometimes interact with one another but hardly ever with the world. Analyzing three strategies of teaching philosophy; namely, the historical, worldly-wise and problem-in-its-historical-context ones, the author tries to prove that a variety of approaches are possible. The main body of the article is devoted to a description of the above mentioned strategies, basing on an analysis of some most popular textbooks used in teaching philosophy