Des clercs qui se mesleront de faire lettres et obligations : public notaries and comital vassals or 'hommes de fief' in the organisation of voluntary jurisdiction in late-medieval Hainaut (1345-1467)

During the late Middle Ages, the organization of voluntary jurisdiction in the customary regions of the Southern Low Countries was strongly determined by local developments. While it thrived in the major bishoprics of Liège and Tournai as well as in the commercial centers of Flanders and Brabant, historiography long assumed that the notary public failed to integrate into society in the rural county of Hainaut. Competition with the more dominant aldermen and comital vassals or 'hommes de fief' supposedly prevented notaries from institutionalizing their role as private legal intermediaries. Yet, the long-held top-down perspective disregarded interactions between, and the mutual competition among these different 'agents', thus creating a unilateral view that emphasized the importance of existing or indigenous alternatives. This contribution aims to better comprehend the organization of late-medieval voluntary jurisdiction in Hainaut, taking the co-existence of public notaries and 'hommes de fief' into consideration. From a bottom-up approach, relying on contemporary documentary writing practices, it will demonstrate how they both employed pragmatic literacy to gain authority, claim 'fides publica' and consolidate their own institutional position as such. This paradigm shift offers a framework that nuances previous insights regarding the reception of and developments within the notarial office in late-medieval Hainaut

'Sacent tout et cetera' : een vijftiende-eeuws formulierboek als unieke schriftelijke getuige van laatmiddeleeuwse vrijwillige rechtspraak in Henegouwen (U.B.G., hs. 2304)

Ongeveer honderd jaar geleden werd vanuit het Rijksarchief van Bergen een vijftiende-eeuws formulierboek overgebracht naar de Gentse Universiteitsbibliotheek, waar het sindsdien deel uitmaakt van de rijke middeleeuwse handschriftencollectie. Door deze ruiltransactie bleef het manuscript gespaard van de desastreuze brand die het archiefdepot in de Henegouwse hoofdstad zou treffen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Tot nog toe heeft deze bron niet veel van haar geheimen prijsgegeven en bleef een diepgaande studie ervan uit. Het formulierboek biedt evenwel een unieke inkijk in de laatmiddeleeuwse organisatie van de vrijwillige rechtspraak binnen het graafschap Henegouwen en levert enkele belangrijke indicaties op over de specifieke rol daarin van onder meer grafelijke leenmannen of 'hommes de fief'. Gezien de waarde van dit handschrift dringt zich een kritische teksteditie op om de inhoud ervan toegankelijker te maken. Aan die nood wil deze bijdrage in de eerste plaats tegemoetkomen, maar inleidend beoogt ze evenzeer om (1) dieper in te gaan op de feiten die reeds gekend zijn; (2) alternatieven te formuleren om eertijdse interpretaties te nuanceren; (3) een aanzet te geven tot bijkomend onderzoek om hiaten op te vullen.Il y a presque cent ans, un formulaire du XVe siècle a été transféré des Archives de l’État à Mons à la Bibliothèque de l'Université de Gand, où il fait partie de la riche collection des manuscrits médiévaux depuis lors. Cette transaction d'échange a sauvé le manuscrit de l'incendie catastrophique qui a frappé le dépôt d'archives dans la capitale du Hainaut pendant la Seconde Guerre Mondiale. Jusqu'à présent, cette source n'a pas révélé grand-chose de ses secrets et une étude approfondie de celle-ci n'a pratiquement pas été fournie. Cependant, le formulaire offre un aperçu unique de l'organisation de la juridiction gracieuse à la fin du Moyen Âge dans le comté de Hainaut et fournit des indications importantes sur le rôle spécifique des hommes de fief. Compte tenu de la valeur de ce manuscrit, une édition critique du texte est nécessaire pour rendre son contenu plus accessible. Cette contribution veut en premier lieu répondre à ce besoin, mais elle vise également à (1) approfondir les faits déjà connus ; (2) formuler des alternatives afin de nuancer les interprétations antérieures ; (3) lancer des recherches supplémentaires pour combler les lacunes existantes.About one hundred years ago a fifteenth-century formulary was transferred from the State Archives in Mons to the University Library in Ghent, where it is now part of the rich medieval manuscript collection. Because of this exchange transaction the manuscript was saved from the disastrous fire that would strike the archival depot of the Hainaut capital during the Second World War. Up until now, this source has not revealed much of its secrets so far and an in-depth study of it has not yet been conducted. However, the formulary offers a unique view on the late medieval organization of voluntary jurisdiction within the county of Hainaut and provides some important indications about the specific share in this of comital vassals or 'hommes de fief'. Because of the value of this manuscript a critical text edition is required to render its content more accessible. This contribution aims to meet this need in the first place, but also tends to (1) elaborate on the facts that are already known; (2) formulate alternatives to nuance former interpretations; (3) initiate additional research to fill in the existing gaps

De macht van hervachteghen man bi sinen recorde: sporen van patriciërs in de Gentse archieven

Uniek voor Gent is het voorkomen van erfachtige lieden, nazaten van de vroegste grondeigenaars die zich rond de tiende eeuw hadden gevestigd binnen de grenzen van de portus. Omwille van hun economische belang voor de stad vergaarden ze gaandeweg verschillende sociale, politieke en juridische privileges die hen als stedelijke patriciërs onderscheidden van de andere inwoners. In 1297 verleende de graaf van Vlaanderen hen de bevoegdheid om onderlinge transacties tussen Gentenaars te attesteren en zelfs lang na hun ondergang in 1302 bleven erfachtige lieden belangrijk voor de vrijwillige rechtspraak in de Arteveldestad samen met de schepenbank van de Keure.Unique for medieval Ghent was the existence of erfachtige lieden, descendants of the first landowners who settled in the city’s port around the tenth century. Due to their economic dominance they gradually acquired social, political and legal privileges which set them apart from the common people as urban patricians. In 1297 the count of Flanders approved them competent to register private deeds of local citizens and even long after their demise in 1302 they remained important for the municipal voluntary jurisdiction in Ghent alongside the aldermen