Blood Pressure Decrease Analysis After the First Dose of Perindopril or Trandolapril in Acute Myocardial Infarction Patients

Wstęp Inhibitory konwertazy angiotensyny I stały się w ostatnich latach niezmiernie ważną grupą leków w terapii chorób układu sercowo-naczyniowego. Przeprowadzone badania kliniczne dowiodły istotnych korzyści z zastosowania tej klasy leków u pacjentów we wczesnej fazie zawału serca. Uzasadniona jednak wydaje się obawa przed nadmiernym obniżeniem ciśnienia tętniczego po podaniu pierwszej dawki leku, szczególnie w wybranych podgrupach chorych wysokiego ryzyka. Celem pracy była ocena spadków zarówno ciśnienia tętniczego skurczowego (SBP), jak i rozkurczowego (DBP) przeprowadzona na podstawie analizy średniej różnic między kolejnymi średnimi jednogodzinnymi i wartością wyjściową pierwszej średniej jednogodzinnej w grupie kontrolnej i w grupie leczonej perindoprilem lub trandolaprilem. Materiał i metody Badanie przeprowadzono wśród 107 chorych spełniających kryteria ostrego zawału serca, z których 40 stanowiło grupę kontrolną, 32 chorych leczono perindoprilem i 35 - trandolaprilem. Dwudziestoczterogodzinne monitorowanie ciśnienia tętniczego wykonano w 1, 2 lub 3 dobie ostrego zawału serca. Wyniki W przeprowadzonym badaniu stwierdzono silniejsze działanie hipotensyjne perindoprilu w zakresie SBP, natomiast trandolaprilu - w zakresie DBP, w 1 dobie stosowania u chorych w ostrej fazie zawału serca. Mimo istotnego obniżenia SBP po podaniu pierwszej dawki inhibitora ACE nie zaobserwowano nadmiernej reakcji hipotensyjnej w badanych grupach. Zarówno maksymalne średnie spadki SBP, jak i częstość incydentów obniżenia SBP o ponad 20 mm Hg w badanych grupach były zbliżone do grupy kontrolnej. Uzasadniona wydaje się konieczność monitorowania ciśnienia w 1 dobie stosowania tej klasy leków u chorych w ostrej fazie zawału serca, ze względu na możliwość dość znacznego obniżenia ciśnienia tętniczego po podaniu pierwszej dawki długodziałającego inhibitora ACE.Background Angiotensin converting enzyme inhibitors became very important therapeutic agents in the treatment of cardiovascular diseases in the recent years. Several clinical trials confirmed significant benefits of the early use of ACE inhibitors in acute myocardial infarction patients. However reasonable is apprehension for potential risk of the first dose hypotension specially in selected groups of high risk patients. The objective of this study was to evaluate decrease of systolic and diastolic blood pressure in the analysis of mean difference between subsequent mean one hour blood pressure and initial one hour blood pressure in control group and group treated with perindopril or trandolapril. Material and methods Study was conducted in 107 acute myocardial infarction patients, control group consisted of 40 patients, 32 were treated with perindopril and 35 with trandolapril. 24-hour blood pressure monitoring was performed in the 1, 2 or 3rd day of the acute myocardial infarction. Results Despite significant systolic blood pressure decrease after the first dose of ACE inhibitor we have not observed excessive hypotensive reaction in studied groups. Mean maximal systolic blood pressure decrease and frequency of hypotensive effect exceeding 20 mm Hg in treated groups was similar in comparison to control group. We have perceived greater hypotensive effect after the first dose of perindopril on systolic blood pressure and trandolapril on diastolic blood pressure in studied groups. Conclusion There was no significant differences in mean maximal blood pressure decrease after the first dose of perindopril or trandolapril in acute myocardial infarction patients

Effectiveness of Pharmacological Hypertension Treatment by General Practitioners in Poland

Wstęp: Nadciśnienie tętnicze jest bardzo częstym schorzeniem w Polsce. Dotyczy ponad 40% dorosłych Polaków. Większość osób świadomych swojego nadciśnienia jest leczonych przez lekarzy pierwszego kontaktu. Celem pracy była ocena skuteczności farmakologicznego leczenia hipotensyjnego pacjentów z nadciśnieniem tętniczym przez lekarzy pierwszego kontaktu w Polsce. Materiał i metody: Zbadano 15 838 pacjentów leczonych z powodu nadciśnienia tętniczego przez 528 lekarzy pierwszego kontaktu. Każdemu pacjentowi dwukrotnie zmierzono ciśnienie tętnicze w odstępie około 5 min w pozycji siedzącej. Pomiaru dokonywali lekarze pierwszego kontaktu w gabinetach lekarskich. Dalszej analizie poddano wartości średnie z obu pomiarów. Wyniki: Jedynie u 8,3% pacjentów leczonych (odpowiednio u 8,7% mężczyzn i u 7,9% kobiet) z powodu nadciśnienia stwierdzono ciśnienie tętnicze skurczowe SBP < 140 mm Hg i ciśnienie rozkurczowe DBP < 90 mm Hg (różnica nieistotna statystycznie, p = 0,08). U kobiet 60-letnich i starszych skuteczność terapii hipotensyjnej była jednak istotnie niższa niż u mężczyzn w tym samym wieku (odpowiednio 7,5% u kobiet oraz 9% u mężczyzn, p < 0,02). Natomiast u mężczyzn 50-letnich i starszych skuteczność terapii hipotensyjnej była istotnie wyższa w porównaniu z młodszymi mężczyznami (p < 0,001). Izolowane nadciśnienie skurczowe, definiowane jako SBP ł 140 i DBP < 90, występowało istotnie częściej u kobiet (16,7%) niż u mężczyzn (15,3%), (p < 0,01). Średnie ciśnienie skurczowe wynosiło 162,6 &plusmn; 20,7 mm Hg u leczonych hipotensyjnie kobiet i 161,0 &plusmn; 19,9 mm Hg u mężczyzn (p < 0,001). Nie wykazano istotnych różnic między wartościami średniego DBP u kobiet (94,8 &plusmn; 11,5 mm Hg) i mężczyzn (95,1 &plusmn; 11,4 mm Hg), (p = 0,37). Średnie ciśnienie tętna (PP) było istotnie wyższe u kobiet (67,8 &plusmn; 16,6 mm Hg) niż u mężczyzn (65,9 &plusmn; 16,0 mm Hg), (p < 0,001). Wniosek: Wydaje się, że znaczna większość pacjentów z nadciśnieniem tętniczym leczonych hipotensyjnie przez lekarzy pierwszego kontaktu w Polsce jest leczona nieskutecznie. Ogólnie w całej badanej grupie nie ma istotnej różnicy skuteczności terapii hipotensyjnej między mężczyznami i kobietami.Background: Arterial hypertension is very common in Poland. Majority of subjects who are aware of the disease are treated by general practitioners (GPs). The aim of our study was to evaluate the treatment effectiveness in hypertensive patients treated by GPs in Poland. Material and Methods: 15 838 hypertensive patients treated by 528 GPs from different parts of Poland were investigated. Every patient had his or her blood pressure measured twice within approximately 5-minute interval in sited position. We used mean blood pressure from both measurements in our further analysis. GPs performed blood pressure measurements in their cabinets. Results: Only 8,3% treated hypertensive patients had systolic blood pressure SBP < 140 mmHg and diastolic blood pressure DBP < 90 mm Hg, 8,7% in men and 7,9% in women respectively. In the whole cohort sex had no significant influence on hypertension therapy effectiveness (p = 0,08). However, in women aged 60 years or older the treatment efficacy turned out to be significantly lower compared to men of the same age (7,5% in women and 9% in men, p < 0,02). In addition, in men aged 50 years or older the treatment efficacy was significantly higher compared to younger men (p < 0,0001). The prevalence of isolated systolic hypertension defined as SBP ł ł 140 and DBP < 90 mm Hg was significantly more frequent in women. There was significant difference between mean SBP in men (161,0 &plusmn; 19,9 mm Hg) and women (162,6 &plusmn; 20,7 mm Hg, p < 0,001). Mean DBP in women (94,8 &plusmn; 11,5 mm Hg) and men (95,1 &plusmn; &plusmn; 1,4 mm Hg) did not differ significantly (p = 0,37). The difference between mean pulse pressure (PP) in women (67,8 &plusmn; 16,6 mm Hg) and men (65,9 &plusmn; 16,0 mm Hg) was significant (p < 0,001). Conclusion: It seems that vast majority of hypertensive patients treated pharmacologically by GPs in Poland is treated unsuccessfully. The situation is found to be relatively equally unsatisfactory in both men and women

Diurnal blood pressure profile in patients with hypertension and coronary artery disease confirmed by angiography

Wstęp Nadciśnienie tętnicze jest uznanym, klasycznym czynnikiem ryzyka choroby wieńcowej. Ambulatoryjny pomiar ciśnienia tętniczego krwi (ABPM, ambulatory blood pressure monitoring) ma udowodnione znaczenie w oszacowaniu ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych u pacjentów z rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym. Celem pracy była analiza dobowego profilu ciśnienia tętniczego krwi (BP, blood pressure) w grupie pacjentów ze stabilną, potwierdzoną koronarograficznie chorobą wieńcową. Materiał i metody Badaniem objęto grupę 279 pacjentów przyjętych do kliniki w celu wykonania planowej koronarografii. Badaną grupę podzielono na dwie podgrupy: A - z istotnymi hemodynamicznie zmianami tętnic wieńcowych i B - bez istotnych zwężeń tętnic wieńcowych. Dwa tygodnie po wykonanej koronarografii przeprowadzano pomiar BP metodą tradycyjną oraz ABPM. Dzienne wartości BP były rejestrowane co 20 minut w godzinach 6.00-22.00, nocne natomiast co 30 minut w godzinach 22.00-6.00. Jako non-dippers określono pacjentów, u których spadek średniej wartości BP w nocy nie przekraczał 10% w stosunku do średniej wartości dziennej. Wyniki Statystycznie istotne różnice średnich wartości BP między grupami A i B zaobserwowano jedynie w nocy w zakresie średniego ciśnienia skurczowego (124 &#177; 14 vs. 117 &#177; 14 mm Hg, p < 0,01) oraz rozkurczowego (68 &#177; 9 vs. 65 &#177; 8 mm Hg, p < 0,02). W grupie A odnotowano większy odsetek non-dippers w porównaniu z grupą B (72% vs. 54%, p < 0,05). Prawidłowe nocne wartości BP osiągnęło znacząco mniej pacjentów w podgrupie A w porównaniu z podgrupą B (36% vs. 51, p < 0,02). Średnia wartość rozkurczowego ciśnienia tętniczego (DBP, dystolic blood pressure) zmierzonego metodą tradycyjną, była statystycznie niższa w podgrupie A niż w podgrupie B (78 &#177; 13 mm Hg vs. 81 &#177; 11 mm Hg, p < 0,05). Wnioski Występowanie istotnych hemodynamicznie zmian w tętnicach wieńcowych ma związek z nieprawidłowym profilem ciśnienia tętniczego. Pomiary w warunkach gabinetu lekarskiego mogą być niewystarczające w podejmowaniu decyzji o terapii hipotensyjnej u chorych z nadciśnieniem tętniczym i współistniejącą chorobą wieńcową.Background Hypertension is a common risk factor of coronary artery disease. Ambulatory blood pressure monitoring (ABPM) is a recognized predictive method of risk evaluation of cardiovascular events in patients with history of hypertension. The aim of present study was the analysis of diurnal blood pressure (BP) profile in patients with coronary artery disease (CAD) confirmed by coronary angiography. Material and methods The study was performed in group of 279 patients who underwent coronary angiography. Enrolled patients were divided into two groups: A group - with significant coronary artery stenosis (stenosis > 70%) (n = 196) and B - without coronary artery stenosis (n = 83). Two weeks after coronary angiography office BP measurement and ABPM were performed. Day records were performed every 20 minutes between 8.00 and 20.00 and night records every 30 minutes between 22.00 and 6.00. Patients with night dip of blood pressure < 10% of day values was classify as non-dippers. Abnormal value of blood pressure was &#8805; 135/80 mm Hg for 24 hour measurement, &#8805; 135/85 mm Hg for day and &#8805; 120/70 mm Hg for night. Results Significant differences between group A and groups B were observed only in night systolic BP (124 &#177; 14 vs. 117 &#177; 14 mm Hg, p < 0,01) and diastolic BP (68 &#177; 9 vs. 65 &#177; 8 mm Hg, p < 0,02). In group A in comparison with group B there were more non-dippers (72% vs. 54%, p < 0,05). In group A less patients reached normal BP values at night than in group B (36% vs. 51, p < 0,02). Mean value of diastolic BP measured in office was lower in group A than in B (78 &#177; 13 mm Hg vs. 81 &#177; 11 mm Hg, p < 0,05). Conclusions CAD can play significant role in disruption of diurnal blood pressure profile. Office BP measurements cannot be sufficient in optimal regulation of BP in patients with CAD

Diurnal Blood Pressure Profile after the First Dose of Perindopril in Acute Myocardial Infarction in Patients with a History of Hypertension

Wstęp Wyniki przeprowadzonych badań klinicznych wskazują na dobrą tolerancję inhibitorów konwertazy angiotensyny stosowanych u pacjentów z ostrym zawałem serca. Istnieją jednak doniesienia o możliwości wystąpienia nadmiernej reakcji hipotensyjnej po podaniu pierwszej dawki inhibitora ACE w tej grupie chorych. Celem badania autorów była ocena dobowego profilu ciśnienia tętniczego po podaniu pierwszej dawki peryndoprylu u pacjentów z ostrym zawałem serca obciążonych w wywiadzie nadciśnieniem tętniczym. Materiał i metody Badaniem objęto 72 kolejnych pacjentów hospitalizowanych w I Klinice Chorób Serca AMG z powodu ostrego zawału serca. Wyodrębniono grupę kontrolną 20 pacjentów obciążonych nadciśnieniem tętniczym, u których monitorowanie ciśnienia tętniczego wykonano w 1., 2. lub 3. dobie zawału serca, poprzedzającej rozpoczęcie terapii inhibitorem ACE. Drugą grupę stanowiło 12 pacjentów z ostrym zawałem serca obciążonych nadciśnieniem tętniczym, u których monitorowanie ciśnienia wykonano w 1., 2. lub 3. dobie zawału serca po podaniu pierwszej dawki 4 mg peryndoprylu. Całodobowe, nieinwazyjne monitorowanie ciśnienia tętniczego skurczowego (SBP), rozkurczowego (DBP) oraz częstości akcji serca (HR) przeprowadzono za pomocą aparatu Spacelabs 90207. Wyniki Średnie wartości 24-godzinnego SBP były znamiennie niższe w grupie leczonej peryndoprylem niż w grupie kontrolnej (121,5 &plusmn; 11,1 mm Hg vs. 111,5 &plusmn; 9,4 mm Hg, p < 0,02). Podobne różnice wykazano w przypadku dziennego SBP (123,3 &plusmn; 11,5 mm Hg vs. 112,6 &plusmn; 9,2 mm Hg, p < 0,01) i nocnego SBP (116,4 &plusmn; 12,5 mm Hg vs. 106,8 &plusmn; 8,5 mm Hg, p < 0,03). Ocena średnich wartości DBP i HR nie wykazała znamiennych różnic między badanymi grupami chorych. Wartości średnie podwójnego iloczynu SBP i HR były znamiennie mniejsze w grupie pacjentów leczonych peryndoprylem, obciążonych w wywiadzie nadciśnieniem tętniczym. Największą różnicę między wartościami średnimi jednogodzinnymi SBP a średnimi wartościami wyjściowymi w przypadku grupy leczonej peryndoprylem wykazano w 9. godzinie monitorowania (14,8 &plusmn; 14,3 mm Hg vs. 4,4 &plusmn; 11,6 mm Hg w grupie P vs. K, p < 0,01).Background Indications for angiotensin converting enzyme (ACE) inhibitors are well established. Clinical trials revealed good tolerability of ACE inhibitors in patients with acute myocardial infarction, but there are data showing that selected groups of patients may be at risk of hypotension after the first dose of ACE inhibitor. The aim of our study was to evaluate blood pressure profile in early treatment with ACE inhibitor - perindopril in hypertensive patients with acute myocardial infarction. Material and methods The study was performed in 72 consecutive patients with acute myocardial infarction (AMI), from which were selected patients with a history of hypertension. In a group of 20 hypertensive patients in control group blood pressure monitoring was performed in 1 or 2, or 3rd day of AMI, day before the beginning of ACE inhibitor therapy. In a group of 12 patients with hypertension in history perindopril was given in 1 or 2, or 3rd day of AMI, and blood pressure monitoring was performed. Non-invasive 24-hour ambulatory blood pressure monitoring was programmed to measure blood pressure every 20 minutes during a day and every 30 minutes at night. Results Mean 24-hours systolic blood pressure was significantly lower in a group of patients with acute myocardial infarction and hypertension history after the first dose of 4 mg of perindopril (121,5 &plusmn; 11,1 mm Hg vs. 111,5 &plusmn; 9,4 mm Hg, p < 0,02). There was also significantly lower day SBP (123,3 &plusmn; 11,5 mm Hg vs. 112,6 &plusmn; 9,2 mm Hg, p < 0,01) and night SBP (116,4 &plusmn; 12,5 mm Hg vs. 106,8 &plusmn; 8,5 mm Hg, p < 0,03) in a group of patients treated with perindopril. There was no significant difference in diastolic blood pressure and heart rate between control group and group of patients treated with perindopril. In the perindopril group, the maximum decrease of mean one hour SBP compared to the first mean one hour SBP occurred 9 hours after the dose (14,2 &plusmn; 3,7 mm Hg vs. 7,0 &plusmn; 3,3 mm Hg, p < 0,001, in perindopril and control group respectively). Similarly estimated decrease in DBP was also lower in the perindopril group (8,9 &plusmn; 8,7 mm Hg) in comparison to control group (3,5 &plusmn; 3,1 mm Hg) (p < 0,001). Conclusions Perindopril may cause significant blood pressure decrease after the first dose in patients with acute myocardial infarction and with a history of hypertension

Brak związku polimorfizmu PlA1/A2 genu glikoproteiny płytkowej GPIIIa z przebytym zawałem serca wśród 397 mężczyzn z angiograficznie potwierdzoną miażdżycą tętnic wieńcowych

Wstęp: Szczególna rola płytek krwi w rozwoju choroby wieńcowej, a zwłaszcza jej ostrych postaci - niestabilnej choroby wieńcowej oraz zawału serca - jest dobrze udokumentowana. Ponieważ glikoproteiny błony komórkowej płytek krwi pełnią kluczową rolę w procesie agregacji, podejmuje się próby określenia związku polimorfizmu genów je kodujących, zwłaszcza polimorfizmu PlA1/A2 GPIIIa, z różnymi postaciami choroby wieńcowej. Ponieważ wyniki badań są niejednoznaczne, celem niniejszej pracy jest określenie potencjalnego związku występowania wariantów tego polimorfizmu z przebytym zawałem serca w grupie chorych z angiograficznie potwierdzoną istotną miażdżycą tętnic wieńcowych. Materiał i metody: Badania przeprowadzono w grupie 397 mężczyzn z rozpoznaną chorobą wieńcową (śr. wiek 57 &plusmn; 10 lat), hospitalizowanych w trybie elektywnym, u których istotną miażdżycę tętnic wieńcowych, tzn. zwężenie o 50% lub więcej światła przynajmniej jednej z głównych nasierdziowych tętnic wieńcowych, potwierdzono badaniem angiograficznym. Zawał serca przebyło 61% chorych. Badanie polimorfizmu PlA1/A2 genu glikoproteiny płytkowej GPIIIa wykonano za pomocą analizy długości fragmentów restrykcyjnych (RLFP, restriction fragment length polymorphism). Wyniki: W badanej grupie stwierdzono następujący rozkład częstości genotypów polimorfizmu PlA1/A2 GPIIIa: PlA2A2 - 1% (n = 3), PlA1A2 - 24% (n = 97) i PlA1A1 - 75% (n = 297), który pozostawał w zgodzie z równowagą Hardy&#8217;ego-Weinberga. Nie wykazano istotnych różnic w rozkładach genotypów polimorfizmu PlA1/PlA2 GPIIIa między chorymi z przebytym oraz bez przebytego zawału serca. Iloraz szans przebytego zawału serca związanego z występowaniem przynajmniej jednego allelu PlA2 (OR, odds ratio) wyniósł 1,12 (95% CI: 0,70-1,79), p = 0,63. Nie wykazano również związku polimorfizmu PlA1/A2 GPIIIa z przebytym zawałem serca w podgrupie pacjentów < 60 rż. (n = 236) OR = 0,95 (95% CI: 0,52-1,75; p = 0,86), jak i w grupie chorych o mniejszym ryzyku miażdżycy (BMI < 26 kg/m2 i stężenie cholesterolu całkowitego < 250 mg%) (n = 103) OR = 1,30 (95% CI: 0,52-3,29; p = 0,57). Nie stwierdzono istotnego związku pomiędzy polimorfizmem PlA1/A2 GPIIIa a żadnym z badanych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego. Wniosek: Na podstawie uzyskanych wyników autorzy stwierdzają brak związku pomiędzy wariantami polimorficznymi PlA1/A2 genu glikoproteiny płytkowej GPIIIa z przebytym zawałem serca wśród mężczyzn z angiograficznie potwierdzoną miażdżycą tętnic wieńcowych. (Folia Cardiol. 2001; 8: 499-507

Brak związku polimorfizmu PlA1/A2 genu glikoproteiny płytkowej GPIIIa z przebytym zawałem serca wśród 397 mężczyzn z angiograficznie potwierdzoną miażdżycą tętnic wieńcowych

Wstęp: Szczególna rola płytek krwi w rozwoju choroby wieńcowej, a zwłaszcza jej ostrych postaci - niestabilnej choroby wieńcowej oraz zawału serca - jest dobrze udokumentowana. Ponieważ glikoproteiny błony komórkowej płytek krwi pełnią kluczową rolę w procesie agregacji, podejmuje się próby określenia związku polimorfizmu genów je kodujących, zwłaszcza polimorfizmu PlA1/A2 GPIIIa, z różnymi postaciami choroby wieńcowej. Ponieważ wyniki badań są niejednoznaczne, celem niniejszej pracy jest określenie potencjalnego związku występowania wariantów tego polimorfizmu z przebytym zawałem serca w grupie chorych z angiograficznie potwierdzoną istotną miażdżycą tętnic wieńcowych. Materiał i metody: Badania przeprowadzono w grupie 397 mężczyzn z rozpoznaną chorobą wieńcową (śr. wiek 57 &plusmn; 10 lat), hospitalizowanych w trybie elektywnym, u których istotną miażdżycę tętnic wieńcowych, tzn. zwężenie o 50% lub więcej światła przynajmniej jednej z głównych nasierdziowych tętnic wieńcowych, potwierdzono badaniem angiograficznym. Zawał serca przebyło 61% chorych. Badanie polimorfizmu PlA1/A2 genu glikoproteiny płytkowej GPIIIa wykonano za pomocą analizy długości fragmentów restrykcyjnych (RLFP, restriction fragment length polymorphism). Wyniki: W badanej grupie stwierdzono następujący rozkład częstości genotypów polimorfizmu PlA1/A2 GPIIIa: PlA2A2 - 1% (n = 3), PlA1A2 - 24% (n = 97) i PlA1A1 - 75% (n = 297), który pozostawał w zgodzie z równowagą Hardy&#8217;ego-Weinberga. Nie wykazano istotnych różnic w rozkładach genotypów polimorfizmu PlA1/PlA2 GPIIIa między chorymi z przebytym oraz bez przebytego zawału serca. Iloraz szans przebytego zawału serca związanego z występowaniem przynajmniej jednego allelu PlA2 (OR, odds ratio) wyniósł 1,12 (95% CI: 0,70-1,79), p = 0,63. Nie wykazano również związku polimorfizmu PlA1/A2 GPIIIa z przebytym zawałem serca w podgrupie pacjentów < 60 rż. (n = 236) OR = 0,95 (95% CI: 0,52-1,75; p = 0,86), jak i w grupie chorych o mniejszym ryzyku miażdżycy (BMI < 26 kg/m2 i stężenie cholesterolu całkowitego < 250 mg%) (n = 103) OR = 1,30 (95% CI: 0,52-3,29; p = 0,57). Nie stwierdzono istotnego związku pomiędzy polimorfizmem PlA1/A2 GPIIIa a żadnym z badanych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego. Wniosek: Na podstawie uzyskanych wyników autorzy stwierdzają brak związku pomiędzy wariantami polimorficznymi PlA1/A2 genu glikoproteiny płytkowej GPIIIa z przebytym zawałem serca wśród mężczyzn z angiograficznie potwierdzoną miażdżycą tętnic wieńcowych. (Folia Cardiol. 2001; 8: 499-507