Een multidisciplinaire benadering van het ongehuwd samenleven: Meerwaarde en minpunten van de combinatie van juridisch en sociaalwetenschappelijk onderzoek

In deze bijdrage staat mijn proefschriftonderzoek centraal naar de juridische implicaties van het ongehuwd samenleven in het Nederlandse en Duitse recht. Het grootste deel daarvan bestaat uit een rechtswetenschappelijke analyse van het ongehuwd samenleven in beide rechtsstelsels. Daarnaast is een literatuurstudie uitgevoerd naar sociaal-wetenschappelijk onderzoek naar het ongehuwd samenleven in Nederland en Duitsland. Het combineren van beide perspectieven op het ongehuwd samenleven geeft aanleiding tot enkele reflecties op multidisciplinair onderzoek. In het bijzonder wordt enerzijds ingegaan op de meerwaarde van een dergelijke benadering en anderzijds op de concrete knelpunten die zich bij dit onderzoek hebben voorgedaan. Het onder de aandacht brengen van deze benadering is zinvol, omdat multidisciplinair onderzoek veelbelovend lijkt en binnen het privaatrechtelijk onderzoek in toenemende mate belangstelling geniet, maar er tot op heden binnen dat rechtsgebied weinig theorievorming bestaat over de methodologische aspecten en de praktische uitvoering ervan. Deze bijdrage is als volgt opgebouwd. Hierna wordt eerst ingegaan op de vraag waarom is gekozen voor een multidisciplinaire benadering in het onderzoek naar ongehuwd samenleven. In dat kader wordt stil gestaan bij de doelstellingen van een multidisciplinaire benadering. Vervolgens wordt aandacht besteed aan enkele methodologische vraagstukken die zich hebben voorgedaan bij dit onderzoek en de oplossingen die daarvoor in aanmerking komen. Een opmerking vooraf betreft de terminologie die in deze bijdrage wordt gebruikt. Onder multidisciplinair onderzoek wordt verstaan onderzoek dat gericht is op het combineren van kennis en inzicht terzake van een bepaald vraagstuk afkomstig van meer dan één wetenschappelijke discipline met het doel een meer accurate beschrijving en analyse van het vraagstuk in kwestie te geven dan vanuit één discipline alleen mogelijk is

Boekbespreking

De nichteheliche Lebensgemeinschaft in het Duitse en Nederlandse rech

Is het Nederlandse afstammingsrecht in strijd met het gelijkheidsbeginsel? Over kinderen en badwater

In de afgelopen drie decennia heeft zich in het relatierecht een tweetal ontwikkelingen voorgedaan die nieuwe rechtsvragen hebben opgeworpen. In de eerste plaats heeft het ongehuwd samenleven een steeds belangrijkere plaats ingenomen binnen het relatierecht. In de tweede plaats hebben de invoering van het geregistreerd partnerschap (1998) en de openstelling van het huwelijk (2001) een nieuwe dimensie aan het relatierecht gegeven. De nieuwe rechtsvragen zien niet zozeer op de verhouding tussen geregistreerde en gehuwde partners onderling, want die verhouding is op hoofdlijnen helder. De juridische relatie tussen ongehuwd samenlevende partners is bepaald minder eenduidig, maar is wel regelmatig onderwerp van onderzoek geweest. De relatie tussen ouders en kinderen heeft in recente literatuur evenwel minder aandacht gekregen. Dit is opmerkelijk, daar enerzijds een grote, nog steeds groeiende groep kinderen buiten huwelijk wordt geboren en anderzijds het huidige afstammingsrecht regelmatig complexe problemen oplevert. Momenteel wordt naar een aantal aspecten van de rechtspositie van kinderen en ouders in (formele) relatievormen promotieonderzoek gedaan. Buiten dat onderzoek valt het vraagstuk dat in deze bijdrage wordt geanalyseerd: in hoeverre dwingt het gelijkheidsbeginsel tot aanpassing van het afstammingsrecht voor kinderen geboren binnen een relatie van een paar van verschillend geslacht dat niet met elkaar gehuwd is? De rechtspositie van deze groep kinderen wijkt aanmerkelijk af van die van kinderen die geboren worden binnen een huwelijk van een paar van verschillend geslacht. De vraag rijst in hoeverre het instandhouden van dit onderscheid tussen deze groepen kinderen, gelet op de sociologische ontwikkelingen en gewijzigde maatschappelijke opvattingen, toelaatbaar is. In dit artikel staat de rechtspositie van het kind centraal, maar vanzelfsprekend heeft deze invalshoek ook invloed op de rechten en plichten van de mannelijke partner. Het plan van behandeling is als volgt. Eerst worden kort enkele kerncijfers over kinderen gepresenteerd, die een licht werpen op de omvang van de problematiek. Vervolgens wordt de rechtspositie van beide groepen kinderen vergeleken (§ 2), om daarna de vraag te stellen of het onderscheid dat hieruit naar voren komt, een toets aan het gelijkheidsbeginsel kan doorstaan (§ 3). Hierbij wordt gebruik gemaakt van een model dat in eerder onderzoek is ontwikkeld om vast te stellen of sprake is van strijdigheid met het gelijkheidbeginsel. Een belangrijke rol is weggelegd voor de vraag wanneer veronderstellingen in het recht over de sociale werkelijkheid aanpassing behoeven. De interactie tussen de dimensie van de sociale wetenschappen en het juridisch perspectief is aldus van belang. Tegelijk zal blijken dat juist deze combinatie een complexe aangelegenheid betreft. Ten slotte worden in § 4 de conclusies gepresenteerd

On the move: staat voortgezet gelijkwaardig ouderschap aan verhuizing in de weg?

De verhuizing van een ex-partner na een echtscheiding heeft in de regel ingrijpende gevolgen voor de driehoeksrelatie waarin beide ex-partners en het kind tot elkaar staan. Waar het op aankomt, is de vraag hoe een verhuizing de mogelijkheden om een band op te bouwen of te onderhouden met beide ouders, en breder, met beide families, beïnvloedt. Deze moeilijke gevallen worden aan de rechter voorgelegd, die hierover van geval tot geval een beslissing moet nemen. In deze bijdrage wordt aan de hand van literatuur- en rechtspraakonderzoek nagegaan wat de stand van zaken is op dit terrein. In eerste instantie wordt gekeken of er een onderscheid is vast te stellen tussen zaken vóór en na de beslissing van de Hoge Raad inzake de Zwitserse verhuizing en welke factoren een rol spelen bij de belangenafweging. Daarna gaat speciale aandacht uit naar de vraag welke betekenis de Wet Bevordering voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding voor dit vraagstuk heeft en of dat wenselijk is.FdR – Publicaties zonder aanstelling Universiteit Leide