Creating an environment for free education and technology-enhanced learning

The purpose of this paper is to present a project aimed at making knowledge publically available through opene ducational resources (OER). The focus is on open online courses which will be created by educational institutions and best practice examples offered by leading companies, with the purpose to support life-long education and enhancement of academic education with practical knowledge. The goal is to create diverse high quality educational materials in electronic format, which will be publically available. The educational material will follow basic pedagogical-didactic principles, in order to best meet the needs of the potential learners. In accordance with that a review of didactic principles that can contribute to producing OER content of excellence is given. The choice of a convenient platform, as well as the application of appropriate information technologies enable content representation in a suitable, innovative and meaningful way

Teorijski model izračunavanja koncentracije amonijaka i kiseonika u vodi ribnjaka

Od kvaliteta vode u velikoj meri zavisi uspeh u proizvodnji riba. U gajenju pastrmki to znači da normalan rast, prirast, konverzija hrane, zdravstveni i reproduktivni status zavise osim od genetskih osobina i tehnologije proizvodnje i od ambijetalnih faktora, koji mogu direktno uticati na postizanje boljih ili slabijih rezultata u akvakulturnoj proizvodnji. U ovom radu su sa aspekta utvrđivanja koncentracija kiseonika i amonijaka u vodi istraživani teorijski modeli izračunavanja produkcije amonijaka i potrošnje kiseonika, kao jednih od najvažnijih parametara vode. Utvrđeno je da potrošnja kiseonika i ekskrecija amonijaka neposredno zavise od mase riba, temperature i protoka vode, vrednosti pH, količine hrane i sadržaja proteina u njoj. Prosečna razlika između teorijski očekivane i utvrđene koncentracije kiseonika iznosila je 5,72%. Teorijski dobivene prosečne vrednosti produkcije amonijaka, razlikovale su se od laboratorijski utvrđenih za 7,66% (metod Piper-a i sar.), odnosno za 11,16% (metod Colt-a)

Sadašnje stanje rasprostranjenja endemičnih vrsta riba istočne Hercegovine

Sadašnje stanje rasprostranjenja endemičnih vrsta riba Istočne Hercegovine. U radu je dat pregled istraživanja endemičnih vrsta riba na području Istočne Hercegovine na više lokaliteta. Prema ranijoj sistematici gaovice sa ovog područja su bile predstavljene vrstama: Phoxynellus metohiensis, Phoxynellus pstrossi i Phoxynellus ghetaldii, dok novija sistematika gaovice sa ovog područja svrstava u dvije vrste: Telestes metohiensis i Delminichthys ghetaldii. Pored najnovije promjene u sistematskom polažaju gaovica i u ranijem periodu bilo je promjena u nazivu roda. Tako je prvobitni naziv za gaovice bio je Paraphoxinus, potom Phoxinellus, a prema najnovijoj sistematici gatačka gaovica nosi naziv Telestes metohiensis, dok su trebinjska i popovska gaovica svrstane u rod Delminichthys i označene jednom vrstom Delminichthys ghetaldii. Naša istraživanja gaovice na području Istočne Hercegovine obuhvatala su više lokaliteta: Bilećko jezero, rijeke Mušnica, Vrijeka, Opačica, te Suški potok, Ljubomirski potok i Fatničko polje. U okviru istraživanja praćene su i određene ekofiziološke karakteristike gaovice, a u ovom radu dati su rezultati istraživanja o prisustvu ovih vrsta u pojedinim vodama, s obzirom da se u literaturi susreću različiti podaci o njihovoj rasprostranjenosti i prisutvu u određenim vodama. Neka ranija istraživanja navode da je po biomasi gaovica bila najzastupljenija vrsta Popova polja i da je imala veliki značaj za svakodnevni život ljudi. U okviru naših istraživanja praćeno je prisustvo gaovica na navedenim lokalitetima. Istraživanjem je konstatovano da nema pravilnosti u vremenu pojavljivanja i prisustvu određene na vrste na datom lokalitetu, što je vjerovatno uslovljeno vodnim režimom u ovom području i specifičnostima ekoloških uslova na malom prostoru. Rezultati pokazuju da je gatačka gaovica u značajnijem broju zastupljena u rijeci Vrijeci, Bilećkom jezeru, Suškom potoku i rijekama Mušnici i Opačici, dok je trebinjska gaovica konstatovana u Fatničkom polju nakon izlijevanja vode i Ljubomirskom potoku

Hematološka procena mlađi kalifornijske pastrmke (oncorhynchus mykiss) iz različitih mrestilišta

Za praćenje zdravlja i kondicije riba u prirodnim staništima kao i riba u akvakulturi veliku važnost imaju istraživanja koja se odnose na krv i tjelesne tečnosti. Parametri eritrocitne i leukocitne loze predstavljaju veoma značajne pokazatelje stanja organizma riba i njihove vrijednosti su specifične za svaku vrstu. Osnovne karakteristike normalne krvne slike zdravih jedinki svake vrste moraju biti dostupne, prije njihovog korištenja u procjeni zdravstvenog stanja riba. Svaka vrsta ima krakterističan broj i veličinu eritrocita, koncentraciju hemoglobina, i hematološke indekse. Pored toga, postoje fiziološke varijacije svih parametara koje su pod uticajem pola, reprodukcije ili se pojavljuju tokom različitih faza životnog ciklusa vrste. Dnevne i sezonske oscilacije su takđe veoma dobro izražene. Sve vrijednosti hematoloških parametara kao i njihove varijacije su specifične za vrstu i/ili rasu i varijetet. Iz tog razloga smo u ovom radu ispitali dužičastu pastrmku porijeklom iz pet različitih matičnih jata. Mrijest je obavljen na pet izabranih ribogojilišta, nakon čega je oplođena ikra dopremljena u mrestilište Klašnik gdje su obezbijeđeni isti uslovi sredine tokom embrionalnog razvoja i gajenja za svih pet grupa jedinki. Ukupno je analizirano 50 jedinki koje su podijeljene u 5 grupa. Jedinke su bile raspoređene u bazene, sa protočnom vodom. Hranjene su proporcionalno masi tijela odgovarajućom količinom hrane istog proizvođača. Iz svake grupe za analizu je uzeto po 10 jedinki. Hematološki parametri koji su praćeni u radu predstavljeni su parametrima eritrocitne loze: brojem eritrocita, koncentracijom hemoglobina, hematokritom, srednjom vrijednost zapremine eritrocita (MCV),srednjom vrijednosti količine hemoglobina u eritrocitu (MCH)i srednjom vrijednosti hemoglobina u litri eritrocita (MCHC). Vrijednosti broja eritrocita značajno su niže u drugoj grupi nego kod jedinki iz grupa IV (p = 0,024) i V (p = 0,020). Vrijednosti hematokrita kod riba prve grupe značajno su više nego kod grupa II (p = 0,001), IV (p = 0,002) i V (p = 0,008). Takođe, vrijednosti kod III grupe riba su signifikantno više nego kod grupa II (p < 0,001), IV (p < 0,001) i V (p = 0,001). Najniže vrijednosti koncentracije hemoglobina konstatovane su kod jedinki iz četvrte grupe i značajno su bile manje u poređenju s ostalim grupama (I p = 0,016, II 0,004, III p = 0,004, IV p = 0,013). Vrijednosti prosječne zapremine eritrocita značajno su bile manje kod riba prve grupe nego kod jedinki iz grupa II (p = 0,007), IV (p = 0,002) i V (p = 0,005). Takođe, signifikantno više vrijednosti konstatovane su u grupi tri u poređenju sa vrijednostima grupa II (p = 0,001), IV (p < 0,001) i V (p < 0,001). Najmanje vrijednosti MCH utvrđene su kod grupe IV i značajno su bile manje u poređenju sa grupama I (p = 0,014), II (p = 0,001), III (0,003). Vrijednosti MCHC značajno su bile niže kod jedinki iz prve grupe u poređenju sa vrjednostima iz grupa II (p = 0,001) i V (p = 0,035). Vrijednosti ovog parametra su bile značajno više kod druge grupe u odnosu na grupe III (p = 0,001) i IV (p = 0,007). Takođe, značajno viša vrijednost zabilježena je kod grupe V u odnosu na grupu III (p = 0,028). Uočene razlike mogu se jedino objasniti različitim porijeklom od različitih matičnih jata

Uticaj dodavanja zeolita na kvalitet mesa pastrmke

U radu je ispitivan uticaj zeolita tipa "Minazel" kao aditiva hrane za pastrmke primenjenog u koncentraciji od 1% i 2% na sledeće proizvodne parametre: osnovni hemijski sastav mesa, mikotoksikološku ispravnost, senzorne osobine, randman i koncentraciju pojedinih makro i mikroelemenata. Primenjene koncentracije zeolita, kao aditiva hrane nisu uticale na hemijski sastav pastrmskog mesa, koncentraciju minerala (Ca, Cu, Zn, Pb i Mn) i njegove senzorne osobine. Izvesni stepen pozitivnog uticaja ispoljen je u pogledu randmana mesa i prosečne telesne mase pastrmki posle ezenteracije

Model optimiacije ribočuvarske službe u cilju zaštite vodenih sistema

Važan segment svakog upravljačkog sistema su ljudski resursi i pronalaženje modaliteta da se isti koriste racionalno i ekonomično. Cilj rada je da se na konkretnom primeru određivanja parametara koji utiču na optimalan broj ribočuvara po prvi put prikaže mogućnost primene skalarnog metoda ocenjivanja (SMO) u praktičnom upravljanju ribolovnim vodama. Kombinovanjem metoda SMO sa metodom analitičko hijerarhijskog procesa, moguće je upravljačke odluke na objektivan način valorizovati i učiniti metodološki primenljivim prilikom određivanja optimalnog broja ribočuvarske službe. Objektivnost definisanja kriterijuma i izbor alternativa u odnosu na postavljeni cilj zavise od dostupnih inicijalnih informacija i iskustva donosioca odluka, ali je ovaj nedostatak moguće otkloniti donošenjem alternativnih rešenja zasnovanim na principima višekriterijumske analize i matematičkog modelovanja. U ovom radu SMO metod je prezentovan na primeru organizovanja ribočuvarske službe i daje mogućnost da se ciljni parametri odrede u kvalitativnom i kvantitativnom pogledu, kroz optimalizaciju broja potrebnih ribočuvara. Rezultati ovog rada ukazuju na potrebu inoviranja postojećih metoda pri donošenju upravljačkih odluka po pitanju organizovanja ribočuvarske službe. Iako na prvi pogled ovaj metod izgleda komplikovan, primenom odgovarajućeg softvera i korišćenjem tabelarnih kalkulatora, ovaj metod postaje izuzetno primenljiv i efikasan u donošenju pravilnih i realnih zaključaka

Hematološki status različitih uzrasnih klasa barbus balcanicus

U radu su istraživane vrijednosti osnovnih parametara crvene loze po starosnim kategorijama kod jedinki potočne mrene (Barbus balcanicus). Hematološki status predstavlja pouzdano sredstvo za utvrđivanje fiziološkog stanja organizma, a posredno i stanja životne sredine, jer njegovi parametri reaguju na promjene uslova sredine. Hematološki parametri su obuhvatali: broj eritrocita, koncentraciju hemoglobina, hematokrit, MCV, MCH i MCHC. Praćeni parametri su analizirani u toku dvije godine i kod populacija iz dvije rijeke (Suturlija i Jakotinska rijeka). Kod jedinki iz rijeke Suturlije u prvoj godini istraživanja bile su zastupljene jedinke starosti 1+ do 5+, dok je tokom druge godine uzorak bio predstavljen jedinkama starosti 1+ do 6+. Istovremeno su tokom 2004. godine kod riba iz Jakotinske rijeke bile zastupljene jedinke starosti 1+ do 4+, a u drugoj godini jedinke starosti 1+ do 5+. Analiza po starosnim kategorijama pokazuje postojanje značajnih razlika u vrijednostima pojedinih parametara, a razlika je izraženija kod jedinki potočne mrene iz rijeke Suturlije, kod kojih su razlike utvrđene u obje godine. Međutim, kod potočne mrene iz Jakotinske rijeke statistički značajne razlike između vrijednosti konstatovanih kod različitih starosnih klasa bile su statistički značajne samo u drugoj godini istraživanja

Efikasnost organskih kiselina u očuvanju kvaliteta obroka za ishranu goveda

This paper presents the efficiency of organic acids (sorbic acid, benzoic acid and palm and coconut oil acids, ammonium propionate, etc.) in prevention of microorganisms activities and undesirable spoilage process of total mixed ration (TMR) for cattle feeding during the summer months. Meals treated with these acids have a lower total number of bacteria and yeasts (cfu/g) for 25 to 78%, are less heated up, and are eaten better. Usage of these acid (1-2 L/t of food) does not require the use of expensive equipment. Purchase costs are compensated by the nutrients less loss and more milk production. Protection of TMR meals by organic acids is justified in the cattle diet once a day and at a time of high summer temperatures.U radu je prikazana efikasnost organskih kiselina (sorbinska, benzijeva, kiseline palminog i koksovog ulja, amonijum propionat i dr.) u sprečavanju aktivnosti mikroorganizama i nepoželjnih procesa kvarenja potpunih mešanih obroka (TMR) za ishranu goveda. Obroci tretirani ovim kiselinama imaju manji ukupan broj bakterija i kvasaca, slabije se greju i bolje konzumiraju. Korišćenje kiselina (1-2 L/t hrane) ne zahteva upotrebu skupe opreme. Troškovi nabavke se nadoknađuju manjim gubitkom hranljivih materija i većom proizvodnjom mleka. Zaštita TMR obroka organskim kiselinama ima opravdanje u ishrani goveda jednom dnevno, posebno u vreme visokih letnjih temperatura

Primena prebiotika MOS-a u ishrani pastrmki

Ispitivan je uticaj manan oligosaharida (MOS) kao aditiva hrane, primenjenog u koncentraciji od 0,2% (O-I grupa riba) i 0,3% (O-II grupa riba) na morfometrijske karakteristike i osnovne proizvodne pokazatelje gajenja kalifornijske pastrmke. Ogled je sproveden na 450 riba podeljenih u tri grupe sa po 150 jedinki u svakoj grupi i trajao je 40 dana. Analizom dobijenih rezultata, ustanovljen je povoljan efekat primenjenog aditiva na morfometrijske pokazatelje tempa rasta riba, kako njihove završne komadne mase i završnih dužinskih mera, tako i njihovog prirasta, ali bez utvrđenih statistički značajnih razlika (p>0,05). Najveću prosečnu telesnu masu i dužinu tela kod ispitavanih grupa, ostvarile su pastrmke O-II grupe (118,49 g i 19,59 cm), zatim pastrmke O-I grupe (118,04 g i 19,58 cm), a najmanju K-grupa riba (115,94 g i 19,56 cm). Dodavanje MOS-a u smeše za ishranu pastrmki je imalo povoljan uticaj (p>0,05) na ostvarivanje niže konverzije hrane (HK) i boljih vrednosti osnovnih proizvodnih pokazatelja: faktora kondicije (FK), koeficijenta proteinske efikasnosti (PER), specifične stope rasta (SGR) i proizvodnog indeksa (PI) u odnosu na ribe K grupe, koje su hranjene smešama bez dodatka mananoligosaharida. Najbolje rezultate su ostvarile ribe O-II grupe, a iskazano u relativnim pokazateljima u odnosu na K grupu riba: bolju konverziju hrane za 5,61%; bolju vrednost iskorišćenja proteina hrane za 5,94%; veću vrednost faktora kondicije za 1,73%; specifične stopa rasta za 2,26% i bolju vrednost proizvodnog indeksa za 8,27%

Model zaštite prirodnih resursa integracijom upravljačkih funkcija ribarskog i lovnog područja

Ribarska i lovna područja u zakonodavnom, organizacionom i funkcionalnom smislu ispoljavaju veliku sličnost, koja proistiće iz zakonskih definicija. Kvalitet upravljanje obnovljivim resursima u oblasti ribarstva i lovstva uslovljen je političko-zakonodavnim, ekonomskim, socijalnim i tehnološko-ekološkim parametrima (kategorijama) određenim širokim spektrom različitih interesa i potreba. Zato je veoma važno odabrati model upravljanja pomenutim prirodnim resursima koji može zadovoljiti više ciljnih grupa, a da pri tome bude efikasan i ekonomičan. Cilj ovog rada je da se na realan i praktičan način prikažu kriterijumi i alternative za poboljšanje upravljačkih funkcija kroz model zaštite prirodnih resursa integracijom upravljačkih funkcija ribarskog i lovnog područja. Kao polazni materijal u ovom radu korišćeni su zakonska i planska dokumenta iz oblasti održivog korišćenja ribljeg fonda i lovstva. Izvršena je višekriterijumska analiza na osnovu kriterijuma PEST analize u odnosu na moguće alternative (posebno ribarsko, posebno lovno, integralno upravljanje ribarsko-lovnim područjem). PEST analiza se zasniva na analizi eksternih uticaja (Političko-zakonodavna, Ekonomska, Sociološka i Tehnološko-ekološka analiza) koji utiču na izbor organizacionog oblika upravljanja ribarskim i lovnim područijima. Kao kontrolni metod korišćen je analitičko hijerarhijski proces (AHP), sa namerom da se utvrdi u kojoj meri eksterni kriterijumi okruženja deluju na izbor ponuđenih alternativa (Saaty, 1980). Prema većini autora u Srbijii postoji potreba integralnog upravljanja vodnim resursima i vodoprivrednim objektima, koja bi kroz adekvatnu pravnu regulativu ostvarila svoj puni tehnološko-tehnički kapacitet, ekonomičnost, efikasnost i efektivnost. Srbija raspolaže velikim brojem reka, prirodnih i veštačkih akumulacija. Integralno upravljanje rečnim slivom pretpostavlja plansko upravljanje i izradu monitoringa baziranih na ekološkim karakteristikama i kontinuiranom praćenju biotičkih i abiotičkih faktora (Simonović i sar., 2005). U Srbiji je ustanovljeno oko 300 lovišta, u kojima su uočeni kao najčešći nedostaci: nedosledna primena i nepoštovanje zakonskih propisa, monopolizam određenih organizacija i interesnih grupa, nizak nivo tehničko-tehnološkog i institucionalnog razvoja, nepostojanje dokumenta strateškog planiranja u lovstvu, nerazvijeni monitoring divljači i njihovih staništa Sa aspekta održivog upravljanja lovnim područjima osnovni ciljevi su: povećanje brojnosti populacije sitne i krupne divljači, poboljšanje polne i starosne strukture populacija, očuvanje retkih i ugroženih vrsta lovne divljači (Medarević i sar., 2008). Radovi i dokumenta, kao i iskustva drugih zemalja upućuju na potrebu objedinjenog upravljanja pomenutim obnovljivim resursima. Može se zaključiti da bi integralno gazdovanje ribarskim i lovnim područjima poboljšalo upravljačke funkcije, smanjilo troškove i povećalo efikasnost poslovanja. Sigurno bi pozitivno uticalo i na socijalni aspekt i promenu svesti u javnosti da ribolov i lov nisu samo socijalna već i značajna privredna kategorija. Integralnim upravljanjem ribarskim i lovnim područjima bio bi olakšan monitoring sa jasnijim i uporedivim rezultatima, a kontrola i korišćenje finansijskih sredstava bila bi neuporedivo bolja i racionalnija. U pogledu funkcionisanja stručnih i čuvarskih službi potrebno je izvršiti detaljnu analizu geografskog rasporeda, veličine i broja lovnih tj. ribolovnih područja, sa ciljem optimizacije upravljanja istim na ekonomskim i ekološkim principima. Potencijalna korist za državu se vidi u smanjenju troškova uprave, pri čemu bi se mogli formirati regionalni centri na nivou jednog ili više područja, a koji bi služili za obuku kadrova, organizaciju monitoringa, reagovanja u akcidentnim situacijama i slično. Pre toga potrebno je zakonsku regulativu, a potom ribarska i lovna područja učiniti međusobno kompatibilnim