OPAC kullanıcılarının bilgi arama stratejilerinin analizi

Olcay, N. Erol ( Aksaray, Yazar ) Alır, Gülten ( Aksaray, Yazar )İşlem Kütüklerinin izlenmesi yöntemi, son yıllarda kullanıcıların bilgisayar ile olan etkileşimlerini ortaya çıkarmak ve ekran başında sergiledikleri davranışları izleyebilmek için araştırmacılar tarafından başvurulan önemli bir yöntem olmuştur. Kullanıcıların OPAC’ları (Online Public Access Catalog - Herkesçe Erişilebilir Çevrimiçi Kütüphane Katalogları) taramaları esnasında sistem üzerinde gerçekleştirdikleri tıklamalar, sorgularını ifade ediş biçimleri bilgibilimle ilgilenen araştırmacıların dikkatini çekmiştir. Konu ile ilgili araştırmalar genellikle işlem kütüklerinin analizi ile gerçekleştirilmektedir. Çünkü bu veriler, kullanıcıların bilgisayar ile olan etkileşimlerinin objektif olarak izlenmesini sağlamakta ve kullanıcıların bilgi arama davranışları konusunda fikir vermektedir. Bu durum, bilgi hizmetlerinin planlanmasında olduğu kadar arayüz ve bilgi sistemleri tasarımında da son derece önemlidir. Çalışmamızda, üniversite kütüphanesi OPAC kullanıcıları ile ilgili şu sorulara yanıt aranmıştır: Kullanıcılar OPAC’a nereden bağlanmaktadırlar? Kullanıcılar OPAC’larda tarama yaparken ne tür davranışlar sergilemektedirler? Kullanıcılar arayüz sunmuş olduğu seçeneklerden ne kadar faydalanmaktadırlar. Çalışma ayrıca, kullanıcıların arama yaptıkları esnada yönelttikleri sorgu cümlelerini nasıl ve neden değiştirdikleri sorularını da yanıtlamayı amaçlamaktadır. Araştırma verileri Bilkent Üniversitesi web OPAC’ına ait işlem kütüklerinden oluşmaktadır. Verilerin değerlendirilmesine 192.619 satırdan oluşan işlem kütüklerinin analiz edilmesi ile başlanmıştır. Analizler sonucunda OPAC kullanıcılarının yarıdan biraz fazlasının Bilkent Üniversitesi yerleşkesi dışından olduğu, kullanıcıların genelde kendilerine sunulan varsayılan (default) ayarları tercih ettikleri, fazla tıklamalardan katıldıkları, Boole işleçleri ve benzeri yardımcı sorgulama araçlarını kullanmak yerine doğal dille ve “basit tarama” ekranından sorgulama yapmayı tercih ettikleri görülmüştür. Ayrıca, kullanıcıların sorgulama ardından gelen sonuç sayfalarından ilkini incelemeyi genelde yeterli buldukları, bunu yeterli bulmayanların çoğunluğunun da en fazla beşinci sayfaya kadar gittikleri belirlenmiştir. Bu bulguların yanı sıra, veriler bir de oturumlara ayrılmış, her oturumda yöneltilen sorgular ve bunlarda yapılan değişiklikler izlenmiştir. Belirlenen 24.797 farklı oturumun çoğunda (%57) kullanıcıların sisteme birden fazla sorgu yönelterek oturumu sürdürdükleri görülmüştür. Bu durum, sorgu değişiklikleri olarak kabul edilmiş, Özellikle altı ve daha fazla sorgu cümlesinin yöneltildiği oturumlardaki değişiklikler incelenmiştir. Bu oturumlarda kullanıcılar genellikle sorgu sözcüklerini tamamen değiştirerek, aynı oturum içerisinde aradıkları konuyla ilgili farklı yaklaşımlar sergileyerek kaynaklara ulaşmaya çalışmaktadırlar. Elde edilen bu bulgulara göre, OPAC’ların daha kullanıcı dostu bir biçimde hazırlanması gerektiği ortaya çıkmıştır. Ayrıca, kullanıcıların fazla seçenek sunan karmaşık ekranlardan kaçındıkları dikkate alınmalı ve sistem tasarımları bu yaklaşıma uygun olarak yapılmalı ya da yeniden gözden geçirilmelidir. Böylece kolay kullanılabilen sistemler elde edilebilecek, aynı zamanda da bilgi arama araçları ve bilgi kaynaklarından daha etkin bir biçimde yararlanılabilecektir.Transaction log monitoring has become a frequently used method for the researchers in finding out the mode of interaction between the computer and the user as well as the user’s behavior while working on computers. Users’ transactions and the form of the queries created while searching OPACs (Online Public Access Catalog) have been of interest to researchers working in the field of information science. The researches in the field are generally conducted by analysis of transaction logs. The data collected in the analysis enable the researcher objectively monitor the interaction between the user and computer, and provide the necessary information about the user’s changing attitudes while doing their searches. Therefore, transaction log monitoring has become extremely significant in planning of information services as well as in designing interface and information systems. This study aims at answering some of the following questions related to university library OPACs: Where do the users connect OPAC from? How do the users search for information on OPACs? To what extent do the users make use of interface options? How and why do the users modify their search queries? The necessary data for the study have been collected from transaction logs of web OPAC of Bilkent University. Firstly, the transaction logs comprising of 192,619 lines have been analyzed. It has been found out that more than half of the OPAC users are not from the Bilkent University campus, and that users have generally preferred default options in their queries. They prefer to use the simple search screen and natural language instead of using Boolean operators and similar research tools. Another result of the study is that the majority of users only make use of the first page of search results while the rest of the users mostly go through the first five pages of search results. The collected data have also been divided into sessions and queries made in each session and their modifications have been monitored. 57% of 24,797 sessions show that users have made more than one query. This has been accepted as a query modification, and the sessions with six or more query sentences have been analyzed in terms of modifications. In these sessions, users generally try different strategies and change all the words in their queries to get access to the information sources. In light of the results drawn from the study, it has been concluded that OPACs need to be designed in a more user-friendly manner. The fact that users avoid complicated screens with too many options should be taken into consideration in designing systems so that easy-to-use systems can be designed, and information search tools and sources can be utilized by the users to an optimum level