Suggestion for a map of cultural landscapes of Poland. Functional approach in critical assessment

Niniejszy artykuł stanowi kontynuację tematyki podjętej w pierwszym artykule w tym tomie. Celem artykułu jest poddanie pod dyskusję jednego z wielu możliwych przykładów rozwiązań metodycznych powstania map krajobrazów kulturowych. Propozycja ta opiera się na założeniu, że istnieje deterministyczny związek pomiędzy elementami środowiska przyrodniczego a typami funkcjonalnymi krajobrazu, i dlatego są one, do pewnego stopnia, reprezentacją (odbiciem) etapów ewolucyjnych. Za wiodące kryterium wydzieleń krajobrazu przyjęto zróżnicowanie funkcjonalne krajobrazów kulturowych Polski i wynikające z niego specyficzne zagospodarowanie (zróżnicowanie strukturalne). Pod pojęciem funkcji krajobrazu rozumiany jest tu zespół warunków (w tym specyficzną organizację przestrzenną i zainwestowanie) jakie cechuje dany podtyp krajobrazu kulturowego dla wypełniania określonej działalności człowieka lub spełniania jego potrzeb. Przedstawiono kilka map analitycznych1 (mapy użytkowania terenu, mapy osadnictwa, zespołów religijnych i turystycznych) oraz propozycję mapy syntetycznej krajobrazów kulturowych Polski.The article continues the subject matter taken up in the first article of this volume. The aim of this paper is to submit for discussion one of several possible examples of methodological solutions for developing maps of cultural landscapes. The suggestion is based on the assumption that there is a deterministic relation between elements of the natural environment and functional types of the landscape and thus, they are, to some extent, a representation (reflection) of evolutional stages. What was considered the major criterion for distinguishing landscapes was functional variety of cultural landscapes of Poland and subsequent specific management (structural diversity). The notion of landscape function refers to the whole of conditions (including particular spatial arrangement and investment) typical of a given subtype of cultural landscape for serving a particular human activity or meeting man’s needs. The paper presents several analytical maps (map of land use, settlement, religious and tourist objects) and a suggestion for a synthetic map of cultural landscapes of Poland

Cultural landscape map tradition – needs – difficulties – attempts – opportunities

Niniejszy artykuł przybliża uwarunkowania i potrzeby powstania mapy krajobrazów kulturowych Polski. Celem artykułu jest przybliżenie historycznego tła powstawania map krajobrazu kulturowego oraz uzasadnienie pilnej potrzeby jej opracowania. W artykule przypominano etymologię słowa krajobraz oraz jego pierwsze zastosowania. Opisano także historię malarstwa pejzażowego jako źródła pierwszych map krajobrazowych Civitates Orbis Terrarum. W kolejnej części artykuł omawia potrzeby opracowania mapy krajobrazów kulturowych Polski i diagnozuje oraz dyskutuje trudności opracowania takiej mapy przez geografów. Na ten cel sformułowano kilka ważnych pytań, które mają doprecyzować problemy metodyczne powstania takiej mapy. Kolejny rozdział omawia dotychczasowe próby rysowania map krajobrazowych. W zakończeniu przedstawiono możliwości stworzenia mapy krajobrazów kulturowych. Jest to w części zapowiedź przykładów jakie zostaną przedstawione w dalszych częściach niniejszej książki. Niniejszy tekst zamyka postulat opracowania Atlasu Krajobrazów Kulturowych Polski.The article brings closer conditions and needs for developing a map of cultural landscapes of Poland. The aim of the article is to present the historical background for development of cultural landscape maps and justify an urgent need to work it out. It recalls the ethymology of the notion of landscape and its first usage. It also describes the history of landscape painting as the source of first landscape maps Civitates Orbis Terrarum. Further on, the article discusses the need to work out a map of cultural landscapes of Poland and presents difficulties related to geographers’ work on creating such a map. Several important questions were put forth for this purpose, aiming to specify the methodological matters connected with creation of this kind of map. The next chapter discusses attempts of drawing landscape maps which have been made so far. The closing part presents opportunities for creating a map of cultural landscapes. To some extent, it is an introduction of examples which will be presented in further parts of this book. The present article concludes with a call for developing the Mapbook of Cultural Landscapes of Poland

Krajobraz przyrodniczy, antropogeniczny i kulturowy. Próba ustalenia wzajemnych relacji i zakresu znaczeń

The article aims to order and systemize basic notions related to landscape science. It discusses main research directions as well as mutual relations and notions of natural, anthropogenic and cultural landscape. The article sets forth suggested division and differentiation within these notions, and presents a critical approach to the suggested „narrowing” of research of cultural landscape in particular directions. The paper presents landscapes in an evolutionary approach. It also presents conclusions concerning features of cultural landscapes and the most desirable type of landscapes nowadays. The article has a review and polemic character.Artykuł poświęcony jest uporządkowaniu i usystematyzowaniu podstawowych pojęć z zakresu nauki o krajobrazie. Omawia dominujące nurty badawcze oraz wzajemne relacje i znaczenia krajobrazu przyrodniczego, kulturowego i antropogenicznego. W artykule przedstawiono propozycję podziałów i rozróżnień w obszarze tych kategorii pojęciowych i krytycznie odniesiono się do propozycji wąskiego „zamykania” badań nad krajobrazem kulturowym w określonych kierunkach. Artykuł prezentuje podejście ewolucyjne. Opisuje główne cechy i typy współczesnych krajobrazów. Tekst ma charakter przeglądowy i polemiczny

Cultural landscapes of the Kraków‐Częstochowa Upland. Discussion on nature, history, values and threats

The article points to several very up‐to‐date issues that occur in relation with the vanishing of traditional forms of land use and introduction of new, other than indigenous, management styles in the area of the Kraków‐Częstochowa Upland. Current processes of deterioration of the structure of the cultural landscapes of the Upland have been discussed with regard to natural values and the historical proces of land management by man. The article is a peculiar case study for quite common negative transformation of the Polish countryside caused by relatively free use of the space, legal negligence, low awareness and poor identification of residents with the landscape – the countryside which loses its peculiar and typical features as the result of “mass consumption”. The text also presents positive examples of care taken for the regional landscape and lists initiatives aimed at improving the image of the discussed area

Cultural Landscape of Beskid Żywiecki Mountains. Outline of Geographic Problems

The article discusses the process of shaping the cultural landscape in the area of the Beskid Żywiecki Mountains. The landscape of the discussed area developed in an evolutionary way and is an evidence of co-existence and interaction of nature and man. The ways of adaptation of man to the natural conditions in the Beskid Żywiecki, i.e. to the geological basis, relief, climate, surface waters, soil, natural plant covering, have already been discussed. The forms of this adaptation, and subsequently the succeeding phases of anthropogenic interference result in the shaping of some specific forms of the area development. A brief outline of the history of colonization and the stagesof utilization of the Beskid Żywiecki space are presented on the ground of the physiographic outline. The text also indicates a reverse process, i.e. the influence of man on the environment and the mountain landscape. Thus the article presents the changes in the natural components of the natural space and its effects they exert on the landscape. In the conclusion the author attempts to refer to the future state of space organization and the necessity of integrated protection

About mutual relations between space and cultural landscape. Preliminary considerations

Artykuł podejmuje problematykę wzajemnych relacji przestrzeni, krajobrazu i środowiska kulturowego w naukach geograficznych. Rozważa wzajemne związki między tymi pojęciami. W nauce nie istnieje jeden ogólny i powszechnie rozumiany typ przestrzeni, i podobnie – nie jest przyjmowana jedna definicja krajobrazu. Dlatego autorka rozważa odpowiedzi na pytanie m.in. o to, czy może istnieć przestrzeń geograficzna bez krajobrazu i czy krajobraz może istnieć poza przestrzenią, a także czy „inne” przestrzenie mają „swoje” krajobrazy? Autorka odnosi się przed wszystkim do przestrzeni fizycznej i jej wielu podtypów oraz pięciu podstawowych podjeść badawczych do krajobrazu kulturowego. Proponuje także własne określenie środowiska kulturowego. Zauważa także problem cyberprzestrzeni i krajobrazów wirtualnych. Artykuł ma charakter polemiczny i z założenia ma posłużyć zaktywizowaniu naukowej dyskusji nad tymi ważnymi w geografii pojęciami.Article takes the issue of the relation between space, landscape and cultural environment in the geographical sciences and considers the inter-relationships between these concepts. In science there is no one general and commonly understood type of space and also there is no one definition of landscape. Therefore, author consider the answer to questions, among others, is it possible that geographical space can exist without landscape, if landscape can exist outside of space and moreover, if the “other” spaces have their “own” landscapes? The author refers mainly to the physical space and its many subtypes and to five basic cultural landscape research approaches. Article includes author’s own definition of cultural environment. Article rises an issue of cyberspace and virtual landscapes. The article has polemical character and its aim is to activate the scientific discussion about these important concepts in geography

Landscape diversity of Croatia as the basis for its tourist attractiveness. Environmental aspects

Chorwację odwiedza corocznie ponad 10 mln turystów. Jest to liczba dwa i pół razy przewyższająca liczbę mieszkańców. Obecnie wpływy z turystyki tworzą jedną czwartą wartości chorwackiego produktu krajowego brutto. Tezą przewodnią artykułu jest założenie, iż podstawą atrakcyjności turystycznej jest wyjątkowa różnorodność krajobrazowa. Na tle głównych jednostek fizjograficznych omówiono walory przyrodniczo-krajobrazowe na przykładzie ośmiu parków narodowych. Porównano frekwencję turystyczną w parkach narodowych w ostatnich pięciu latach. W podsumowaniu wskazano na proces rozprzestrzeniania się ruchu turystycznego w obszary przyrodniczo cenne, wzrost dostępności komunikacyjnej miejsc o najwyższych walorach oraz zagrożenia wynikające z rosnącej penetracji turystycznej. W grupie najpopularniejszych czterech parków można zauważyć niepokojącą tendencję do „przeinwestowania” turystycznego. Artykuł wyraża też apel o konieczność pilnego wprowadzenia zasad turystyki zrównoważonej w Chorwacji.Croatia is visited by over 10 million tourists every year, which is two and a half times as much as its population. The revenue from tourism currently accounts for a quarter of the Croatian GDP. The leading thought of the article is the assumption that tourist attractiveness is based on the unique scenic diversity. Eight national parks were used as examples to discuss natural and scenic values of the main physiographic units. The author compared the frequency of tourist visits to the parks in the last five years. The summary points to the process of expansion of tourist traffic into areas of particular environmental value, increased transportation availability of the most valuable places and threats resulting from increased tourist penetration. The four most popular parks show a disturbing tendency towards tourist “overinvestment”. The article also expresses an urgent need for establishing the rules of sustainable tourism in Croatia

Transformation of Cultural Landscapes in the Light of the Idea of Sustainable Development

Artykuł poświecony jest analizie ewolucji krajobrazów kulturowych i ich współczesnym zagrożeniom. Omawiaczynniki i etapy przeobrażeń krajobrazów kulturowych w nawiązaniu do naturalnych cykli przemian środowiskageograficznego w holocenie. Krajobraz kulturowy traktowany jest w sposób kompleksowy jako matryca (tło)działań człowieka oraz swoisty palimpsest - źródło znaczeń i symboli. Jednocześnie w krajobrazie skupiają iodzwierciedlają się postawy człowieka wobec świata. Skoro przejawem współczesnej, świadomej postawyczłowieka wobec środowiska jest etyka ekologiczna, powinna ona znaleźć swój wyraz także w zrównoważonymrozwoju krajobrazu. Dlatego w czasach postępującej konsumpcji przestrzeni, autorka uzasadnia koniecznośćrozszerzenie działań w zakresie rozwoju zrównoważonego na fizjonomię środowiska czyli krajobraz kulturowy.Zagadnienia te dotyczą nie tylko potrzeby wypracowania mechanizmów i narzędzi skutecznej ochrony, aleprzede wszystkim właściwego projektowania, zarządzania krajobrazem oraz coraz częściej partycypacji społecznej.Artykuł odnosi się także do współczesnej polityki krajobrazowej, która znalazła zapis w Europejskiej KonwencjiKrajobrazowej.The article is dedicated to the analysis of evolution of cultural landscapes and their present-day threats. It discusses the factors and stages of transformation of cultural landscapes in relation to natural cycles of changes in the geographical environment in the Holocene. The cultural landscape is dealt with in a comprehensive way as the matrix of human activities and a peculiar palimpsest - the source of meanings and symbols. At the same time, landscape concentrates and reflects human attitudes towards the world. Since the contemporary, aware attitude of the man towards the environment is reflected in environmental ethics, it should also find its expression in sustainable development of landscape. This is why, in the times of ongoing consumption of space, the author points out that the actions related to sustainable development need to be extended onto the physiognomy of the environment or the cultural landscape. These issues concern not only the need for mechanisms and tools for efficient protection, but first of all appropriate designing, management of landscape and, more and more often, social participation. The article also refers to the modern landscape policy, which was included in the European Landscape Convention

The Concept of Sustainable Development in Tourism

It is commonly accepted that that landscape management for tourist purposes, according to the idea of sustaina-ble development, is one of the basic priorities of spatial management policy in countries of the European Union. The idea is well established in regulations provided by a number of European documents. These documents emphasize the need for strengthening the regional identity and maintaining the natural and cultural diversity. The leading thesis of the article is the assumption that the tourist industry is one of the main modern sources of hu-man influence on the landscape. This influence mostly brings negative effects like disturbances in the structure and diversity of the landscape, spatial coherence of naturally valuable regions (landscape fragmentation), stabili-ty of flow of matter and energy in the landscape, landscape resources, as well as deterioration of social usability and quality of the landscape, unification and decrease in the aesthetic value of the landscape. The article presents basic indicators of the influence of tourism on natural environment, which are natural ab-sorption and tourist capacity. It attempts to evaluate implementation of rules of sustainable development in the tourist industry.Powszechnie przyjmuje się, że zarządzanie krajobrazem, także na potrzeby turystyki, jest zgodne z ideą rozwoju zrównoważonego i stanowi jeden z naczelnych priorytetów polityki przestrzennej w krajach Unii Europejskiej. Idea ta znajduje swe umocowanie w zapisach szeregu dokumentów europejskich. Dokumenty te podkreślają konieczność wzmacniania tożsamości regionów i utrzymania zróżnicowania przyrodniczego i kulturowego. Tezą wiodącą artykułu jest założenie, że jednym z głównych współczesnych źródeł zorganizowanego oddziały-wania człowieka na krajobraz jest gospodarka turystyczna. Oddziaływanie to jednak często ma charakter nega-tywny, np. zaburzenia struktury i różnorodności krajobrazu, spójności przestrzennej obszarów przyrodniczo cennych (fragmentacja krajobrazu), stabilności przepływu strumienia materii energii i materii w krajobrazie, zasobów krajobrazu, zaburzenia społecznej użyteczności i jakości krajobrazu, ujednolicanie i zmniejszenie este-tyki krajobrazu. Artykuł omawia podstawowe wskaźniki oceny wpływu turystyki na środowisko przyrodnicze, którymi są chłon-ność naturalna i pojemność turystyczna. Jest próbą oceny realizacji zasad zrównoważonego rozwoju w gospo-darce turystycznej