Mortality trends and depopulation in Serbia

The research presented in this paper is dealing with mortality and its impact on the natural increase, i.e. population dynamics in Serbia at the beginning of the 21st century. The aim is to draw attention to the potential of mortality as a natural component of changes in population when it comes to the possibility of mitigating the negative population trends. This paper will analyse changes in the age patterns of mortality of Serbian population from the mid 20th century, in order to point to the lack of progress in reducing age-specific mortality. The comparison with countries with low mortality rates (Slovenia and Sweden) will highlight the potential space for further mortality reduction in Serbia. The effect of a hypothetical fall of mortality by age on the level of natural increase will be measured on the basis of population projections for the period of half a century.

Dekomponovanje osnovnih pokazatelja smrtnosti u Srbiji u periodu 1990-2021

Istraživanje tridesetogodišnjih promena u mortalitetu stanovništva Srbije (1990-2021) dato je kroz dva osnovna pokazatelja smrtnosti. Metodom dekomponovanja razlike između opštih stopa smrtnosti, kao i promena kod očekivanog trajanja života pri živorođenju, meren je efekat starenja stanovništva na mortalitet, ali i doprinosi specifičnih stopa smrtnosti i vodećih uzroka smrti. Analiza tridesetogodišnjeg perioda je bitna, jer povezuje turbulentna društvena dešavanja u Srbiji i mortalitet, koji tokom višedecenijske depopulacije postaje sve značajnija komponenta populacione dinamike. Očekivano trajanje života u posmatranom vremenskom intervalu je raslo kod oba pola, ali se intenzitet umiranja nije smanjio (opšta stopa smrtnosti se povećava). Starosna struktura tokom decenija demografskog starenja, pokazuje se kao dominantan faktor u kreiranju mortalitetnih prilika u Srbiji. Negativan doprinos starosne strukture je dvostruko intenzivniji od pozitivnog efekta koji donose promene kod specifičnih stopa smrtnosti. Starenje je intenzivnije u ženskoj populaciji, što objašnjava veći porast opšte stope smrtnosti kod žena. Osnovna karakteristika u tridesetogodišnjem periodu je da se vrednosti specifičnih stopa smrtnosti smanjuju u svim uzrastima ali i da muškarci i žene u Srbiji imaju različit obrazac promena u smrtnosti po starosti. Muškarci imaju izraženije doprinose do 50. godine, a žene u starijim kohortama. Najveći broj vodećih uzroka smrti manje opterećuje stanovništvo Srbije sada nego tri decenije ranije. Kardiovaskularne bolesti, kao vodeći uzrok smrti, najviše su doprinele pozitivnim promenama u mortalitetu. Tumori, kao drugi najčešći uzrok smrti u Srbiji, doprinose negativno kod starijih (50 ili više godina) i pozitivno kod mlađih starosnih grupa. Od ostalih uzroka treba izdvojiti značaj nasilnih smrti i njihov pozitivan efekat na stope mortaliteta u svim uzrastima, posebno među mlađom populacijom

Zašto muškarci žive kraće od žena?

Fenomen veće smrtnosti muškaraca u odnosu na žene već dugo zaokuplja pažnju istraživača i, uprkos dugim serijama podataka koje to potvrđuju, ta zakonomernost još uvek nije u dovoljnoj meri objašnjena. Faktori koji utiču na diferencijalnu smrtnost po polu su različiti i najčešće ih je nemoguće izolovano posmatrati. Pored biološke uslovljenosti, razlika se još značajnije formira usled različitog ponašanja muškaraca i žena. Muška populacija u proseku više konzumira duvan i alkohol, lošije se hrani, manje vodi računa o sopstvenom zdravlju i ređe ide kod doktora. Takođe, nasilni uzroci su značajniji u smrtnosti muškaraca. Pregledom dostupne literature i radova koje je objavio sam autor na zadatu temu, prikazan je kompleksan odnos faktora koji utiču na diferencijalnu smrtnost po polu. Cilj rada je da ponudi jedan sadržajan prikaz trenutnih saznanja o činiocima koji dovode do različite smrtnosti među polovima, kako u svetu, tako i na primeru Srbije. Razlika u diferencijalnoj smrtnosti po polu u Srbiji je umerena, a analiza određenih faktora smrtnosti koji utiču na očekivano trajanje života izdvaja pušenje kao pojedinačno najznačajniji uzrok veće smrtnosti muškaraca. Eliminisanjem pušenja postiže se značajna promena u smrtnosti muškaraca i žena, a razlika u očekivanom trajanju života tada bi iznosila svega polovinu trenutne razlike

Две деценије депопулације у Србији 2002–2022

Основна карактеристика кретања укупног становништва у Србији од почетка 21. века је све израженија депопулација. Разлика у броју рођених и умрлих се континуирано повећава на штету рођених, а емиграција традиционално надмашује имиграцију током читавог анализираног периода 2002–2022. године. Проблем у анализи популационе динамике у Србији је изостанак методолошке усаглашености у резултатима пописа становништва, па је главни циљ рада методолошко усклађивање пописних података како би се што реалније сагледале популационе промене у периоду последња три пописа 2002, 2011. и 2022. године. Укупно посматрано, депопулација у Србији је већа за око 135 хиљада у периоду 2002–2022, уколико урадимо корекцију званично објављених података, док је значај негативног миграционог салда у укупним популационим променама повећан на преко 20%. Смањење становништва је присутно у чак 95% насеља у Србији

Populaciono pražnjenje jugoistočne Srbije

Republika Srbija (bez podataka za Kosovo i Metohiju) je u trećoj deceniji negativnog prirodnog priraštaja i, uz negativan migracioni saldo, spada u grupu zemalja koje imaju izuzetno visoku depopulaciju. Smanjenje stanovništva nije istog intenziteta u svim regionima ili okruzima u zemlji, a kao naročito ugrožen vidi se Jugoistočni deo Srbije. Stanovništvo ovog dela Srbije se neprekidno, od popisa iz 1981. godine, smanjuje, i na osnovu zadnjih dostupnih podataka, ono je malobrojnije nego u vreme bilo kog popisa sprovedenog nakon Drugog svetskog rata. Posebno zabrinjava činjenica da je broj stanovnika u preko 90% naselja smanjen, a da je čak kod 180 naselja stanovništvo prepolovljeno, i da mnoga nemaju nikakvu demografsku budućnost. U radu se prati populaciona dinamika Jugoistočne Srbije od sredine 20. veka uz poseban osvrt na stanje na nižim teritorijalnim nivoima. Takođe, razmatraju se demografske specifičnosti opština, usled kojih se dodatno komplikuje i otežava donošenje mera populacione politike. Poseban fokus je na kartografskom prikazu naselja koja nestaju i oblasti koje se populaciono prazne

Estimates of alcohol-related mortality in Serbia (2016 - 2018)

The impact of alcohol on mortality is not negligible, not globally and especially not in Europe. Alcohol as a mortality factor in Serbia has not yet been specifically analysed, chiefly due to a lack of data. The cultural pattern and results from surrounding countries - as well as research on the extent of alcohol consumption in Serbia - all suggest that alcohol-related mortality represents a significant share of total mortality, especially when it comes to men. The results of the study on alcohol abuse or excessive consumption in this paper do not confirm that this mortality factor places a significant burden on the population. This paper provides estimates of alcohol-related mortality using guidelines from the World Health Organization. Analysis of the direct impact and estimates of the indirect impact of alcohol on mortality in Serbia (2016-2018) show that the average number of deaths is about 2,500 annually. The number of alcohol-related deaths is highest in the later years of life, while the proportion of alcohol-related deaths is highest in early adulthood. Men are more likely to consume alcohol, so their mortality is higher as a consequence. Men die from alcohol-related causes at a rate almost four times higher than that of women, and they have more deaths caused by alcohol than women across all age groups. The overall alcohol-related mortality rate for men is 56.6 per 100,000, while for women it is significantly lower at 14.2 per 100,000. The most common cause of alcohol-related mortality is in the form of digestive system diseases (about 26% of all alcohol-related deaths in Serbia), followed by tumours and violence (24% and 23% respectively). From region to region (NUTS 2), significant differences in alcohol-related mortality can be noted. Every third death due to alcohol occurs in Vojvodina, which leads the way for both sexes. There, values for men are as much as 60% higher than those in the Šumadija and Western Serbia regions, while those values are about 30% higher for women. Standardised alcohol-related death rates are highest in the north of Vojvodina, in the districts of North Bačka and North Banat (NUTS 3). Moravički, Šumadija, and Pirot districts have values that are about 30% lower than average for Serbia. Excessive alcohol consumption is one of the preventable mortality factors that can be addressed with appropriate prevention measures. Some good reasons to avoid alcohol abuse include longer lifespan, lower likelihood of depression, significantly lower likelihood of committing suicide, and lower likelihood of dying from liver disease. Those who drink less are also less likely to be involved in a car accident or have to deal with the police. When consumed in excess, alcohol disrupts family relationships, leads to obesity, damages the brain, and causes sexual dysfunction

Značaj starosne strukture stanovništva pri definisanju mera populacione politike

Srbija je u drugoj deceniji 21. veka među demografski najstarijim zemljama sveta sa izraženom depopulacijom. Produženje očekivanog trajanja života i dugogodišnji nivo fertiliteta ispod proste reprodukcije, kao i emigracija pretežno mladog stanovništva, osnovni su faktori demografskog starenja u Srbiji i aktuelnog smanjenja broja stanovnika. Kao posledica višedecenijskih nepovoljnih demografskih trendova, starosna struktura sve više postaje ograničavajući faktor pri definisanju mera populacione politike. U periodu 1991–2011, kontingent žena starih između 15–49 godina smanjio se za 250.000, a u isto vreme i populacija žena u tzv. optimalnom reproduktivnom dobu (20–34 godine) manja je za gotovo 90.000. Matematičkim simulacijama, u kojima trenutnu distribuciju stanovništva Srbije po starosti i polu projektujemo u narednim decenijama, pokazano je kakav se rezultat može očekivati sa rastom fertiliteta, produženjem očekivanog trajanja života i prilivom mladih imigranata. Naročito je fokus na ograničenjima koje postavlja nasleđena starosna struktura u populacionoj dinamici. Razmatran je pojam demografske inercije i diskutuje se da li je depopulacioni efekat nezaustavljiv u narednih nekoliko decenija

Ethnically homogeneous settlements in ethnically heterogeneous environment

Ethnic homogeneity of settlements, or in other words, formation of ethnically homogeneous settlements in ethnically heterogeneous environment, such as Vojvodina, as well as the regions of Raška and Pčinja, is the issue which will be discussed in this paper. The analysis involves total population according to their ethnic affiliation (the 2011 Census), at the level of settlements. The estimates on the number of Albanian population at the level of settlements were made for the needs of this paper considering the fact that the census was not successful on the entire territory of the Republic because the ethnic Albanian boycotted it. Spatial distribution analysis and the determination of majority of population at the level of settlements represent the research focus of the paper. Furthermore, the aim of this paper was to point out certain ethnic characteristics of Serbian population (excluding Kosovo and Metohija), with the emphasis on the continuous trend of increasing number of people who do not want to declare their ethnic affiliation