“Others-in-Law”: Legalism in the Economy of Religious Differences

Religious legalism encompasses a wide range of attitudes that assign religious meaning to legal content or to legal compliance. The phenomenology of religious legalism is assuming a significant role in various contemporary debates about legal pluralism, accommodation of religious minorities, religious freedom, and so forth. This article revises this conception and the commonplace equation of Judaism and legalism. It suggests that we ought to regard both as part of the economy of religious differences by which religious identities are expressed and defined as alternatives. The common ascription of religious legalism to Judaism (and Islam) is criticized here through a historical analysis of the law-religion-identity matrix in three cultural settings: late ancient Judeo-Hellenic, medieval Judeo–Arabic, and post-Reformation Europe

Law and Belief: Judaism, Christianity, and the Theologico- Political Predicament of Modernity*

Artykuł stanowi próbę właściwego ujęcia „problemu teologiczno-politycznego”, o którym pisał Leo Strauss. Termin ten został celowo wskazany jako klamra dociekań myśliciela słynącego z udanej próby ożywienia w minionym stuleciu klasycznej filozofii politycznej a contra nowoczesnej politologii. Autorka polemizuje ze sposobem rozumienia „problemu teologiczno-politycznego” przez Heinricha Meiera, dla którego kwestia ta zamyka się we wskazaniu dogodnej płaszczyzny konfrontacji filozofa z nieakceptowalnymi dlań roszczeniami prawdy objawionej. Tymczasem, choć rzeczywiście mamy tu do czynienia z kształtującym filozoficzną samoświadomość napięciem między filozofią i objawieniem, to należy uważniej przyjrzeć się roli objawienia w koncepcji L. Straussa. Rolę tę – mającą zasadniczo sens moralny – rozpatruje się na podstawie wyraźnego rozróżnienia pomiędzy chrześcijańską i żydowską wersją treści objawionych. L. Strauss pogłębia stale swą refleksję nad przednowoczesną postacią racjonalizmu, nieobarczoną przesadnym zaufaniem do rozumu, charakterystycznym dla intelektualnej spuścizny oświecenia. Nie proponuje on własnych konstrukcji teologicznych (i nie uważa się w ogóle za człowieka wierzącego), jednak wskazuje na gruncie teoretycznym możliwy sens argumentów formułowanych w imię ważności objawienia i nie sprowadza tegoż do aktu „ślepej wiary”. Oznacza to zarazem krytyczne odrzucenie chrześcijańskiej perspektywy na to, co objawione; co kojarzy się raczej z „objawioną teologią” czy doktryną wymagającą intelektualnego zawierzenia, niż z „interpretacją prawną” i w czym odnajduje się ewentualne źródła błędów opasujących myśl nowoczesną. Oddzielne perspektywy objawienia to także różne konteksty uprawiania filozofii, która dla L. Straussa pozostaje nade wszystko „drogą życia” człowieka stale poszukującego prawdy. Wszakże myśliciel ten, według autorki, widzi istotną i zapewne niezbywalną rolę objawienia jako podstawy sądów moralnych mających walor uniwersalności. Przywołane w artykule fragmenty jego komentarzy do średniowiecznych dzieł myśli żydowskiej i muzułmańskiej służą wydobyciu tego właśnie aspektu rozważań teologiczno-politycznych: objawienie w oczach filozofa formuje stałe wyzwanie o tyle, o ile musi on wątpić we własną zdolność do wypowiedzenia – w oparciu o sam rozum – uniwersalnych zasad moralności. Autorka stwierdza wreszcie, że w tym ujęciu objawienie ma z konieczności sens partykularny: jego szczególną formą jest prawo, a treść dotyczy powszechnej troski o każdego człowieka. Należy wszelako zauważyć, że podjęta przez L. Straussa, założona a niekoniecznie eksponowana w jego dziele, krytyka myśli chrześcijańskiej stanowi raczej wątpliwy aspekt powyższych rozważań, powinowaty z nastawieniem niemieckich i żydowskich autorów mieszczących się w tradycji liberalnego protestantyzmu