Rozwój semantyczny rzeczownika „humor” w polszczyźnie. Przegląd leksykograficzny

In the past fifteen years, the Polish linguistics faced a significant increase of interest in research into positive emotions: their naming, the ways in which they are expressed and manifested in the texts. The largest group of such research pieces concerns the field of joy and happiness and includes the noun “humor” and its derivatives. The semantic development of the above-mentioned noun can be traced basing on lexicographical sources: ‘body fluids’ (XVI c., the meaning disappears in the nineteenth century) – ‘character, temperament, mood’ (XVII c.) – ‘good mood’ (XVII c.) – ‘whim, fantasy’ (XVIII c., this meaning becomes soon characteristic solely for the plural uses) – ‘type of comedy’ (XIX c.). Being less aggressive, more intellectual and requiring developer cultural competence from both the sender and the receiver, “humor” in the latter sense quite soon begins to be regarded as more valuable than the other types of comedy. High evaluation is attributed also to “humor” in the sense of ‘character, temperament’, associated with positive emotions such as joy, serenity and optimism.In the past fifteen years, the Polish linguistics faced a significant increase of interest in research into positive emotions: their naming, the ways in which they are expressed and manifested in the texts. The largest group of such research pieces concerns the field of joy and happiness and includes the noun “humor” and its derivatives. The semantic development of the above-mentioned noun can be traced basing on lexicographical sources: ‘body fluids’ (XVI c., the meaning disappears in the nineteenth century) – ‘character, temperament, mood’ (XVII c.) – ‘good mood’ (XVII c.) – ‘whim, fantasy’ (XVIII c., this meaning becomes soon characteristic solely for the plural uses) – ‘type of comedy’ (XIX c.). Being less aggressive, more intellectual and requiring developer cultural competence from both the sender and the receiver, “humor” in the latter sense quite soon begins to be regarded as more valuable than the other types of comedy. High evaluation is attributed also to “humor” in the sense of ‘character, temperament’, associated with positive emotions such as joy, serenity and optimism

O Norwidzie nie tylko dla maturzystów (na marginesie książki Stanisława Falkowskiego)

Artykuł stanowi omówienie fragmentu książki Stanisława Falkowskiego "Rządcy dusz. Od Mickiewicza do Herberta. Przewodnik po arcydziełach" na tle popularnej literatury norwidologicznej

What Does the Angel Speak? In the Margins of Cyprian Norwid's Letter (transl. by Jan Kłos)

The poem Letter is relatively early and rather little appreciated but it is a very interested poem that refers to the Revelation of St. John the Divine. This poem transcends the historical and political contexts and speaks much about Norwid's relationship to history, about his anthropology, Christianity and the vision of God. History appears here as a process with a definite direction and goal. It is the process in which man should leave room to God. The text introduces important sacred elements into Norwid's anthropology and stresses that it is necessary to take into consideration God's plans and possible Divine interventions in man's life; it is also necessary to be open to them. Christianity outlined in the Letter is above all the attitude of humility, patience, and endurance on the one hand, and faith, hope and trust on the other hand. God that can be elicited from the poem under study is a transcendent Being, unlimited and indescribable, mighty and just, but also patient, kind, and merciful, always open to man and waiting for his response. All these elements that have their source first of all in the Bible are only outlined in the Letter, and they will come back many times in Norwid's mature writing

Norwid on reading, reading Norwid. Observations

An exquisite artist of the word himself, Cyprian Norwid was also a voracious, observant, and critical reader. He authored many writings about reading, or the ‘art of reading’ that requires effort, commitment, and collaboration with the writer. The poet used the verb ‘to read’ in several meanings: 1) ‘To put letters into words and words into sentences, and thus discern their content and decode them at the fundamental level’; 2) ‘To utter or render aloud, perorate, recite’; 3) ‘To consider, analyse, interpret, and grasp the actual meaning of words and utterances’; and 4) ‘To examine someone or something closely, and thus try to obtain an indepth understanding of them’. Norwid’s observations about reading provide a significant starting point for many studies and interpretations of his other works. However, hardly any of them are dedicated to non-specialist audiences. The most recent publication of this type, Norwid – interpretacje [Norwid: Interpretations], is a collective work of a few authors. It has been prepared as part of the ‘Jubilees’ series to celebrate the Year of Cyprian Norwid

Żart in the writings of Cyprian Norwid

Celem badań była próba odtworzenia idiolektalnego obrazu rzeczownika żart oraz czasownika żartować w pismach Cypriana Norwida. Leksemy te – oraz ich derywaty – tworzą niezbyt liczną, ale interesującą rodzinę słowotwórczą, na którą składają się: żarcik (3 użycia), żart (34 użycia), żartobliwie (1 użycie), żartobliwy (1 użycie), żartować (12 użyć), żartowniś (2 użycia), żartujący (1 użycie) oraz zażartować (8 użyć); łącznie jest to osiem leksemów w 62 użyciach. Jak wynika z przeprowadzonych analiz, jedynie w części kontekstów omawiane leksemy semantycznie wiążą się z kategorią komizmu. Nawet wówczas jednak żart i żartowanie rzadko mają charakter czysto ludyczny i są przejawem pogodnego i afirmatywnego stosunku nadawcy do rzeczywistości czy do innych ludzi lub też są wyrazem beztroskiego dowcipkowania, rodzajem towarzyskiej gry lub niewinnej zabawy. Znacznie częściej żart jest czymś niestosownym, niewłaściwym, przy tym czymś agresywnym, wymierzonym przeciwko komuś lub czemuś. Stosunkowo często żart, a także żartować w ogóle nie mają związku z komizmem i śmiechem (albo też aspekt ludyczny jest wyraźnie drugoplanowy), odnosząc się do czegoś mało ważnego, błahego lub za takie przez nadawcę uważanego, albo też do czegoś udawanego, nieprawdziwego, mówionego i robionego na niby. Opis pola leksyki z pola słowotwórczego żartu dopełnia wcześniejsze analizy dotyczące dowcipu i humoru i pozwala przybliżyć się do zrozumienia tego, w jaki sposób szeroko rozumiany żywioł komiczny obecny był w twórczości Cypriana Norwida.The purpose of this study was an attempt to recreate the idiolectal image of the noun żart and the verb żartować in the writings of Cyprian Norwid. These lexemes – and their derivatives – make up a not very large family consisting of: żarcik (3 uses), żart (34 uses), żartobliwie (1 use), żartobliwy (1 use), żartować (12 uses), żartowniś (2 uses), żartujący (1 use) and zażartować (8 uses) – in sum 8 lexemes and 62 uses. The results of the performed analysis show that only in a part of the contexts the discussed lexemes are semantically connected with the category of humour. Even then, however, the joke and joking rarely have purely ludic character and are a manifestation of a serene, affirmative relation of the sender towards reality or other people, or are the expression of careless joking, a kind of a parlour game or an innocent play. Far more frequently a joke is presented as something inappropriate, improper, often something aggressive, aimed against somebody or something. Relatively frequently żart, as well as żartować, are completely unrelated to humour and laughter (or the ludic aspect is clearly secondary) and refer to something of little importance, insignificant or regarded as such by the sender, or to something made believe, not true, pretended to be said and done. The description of the lexical field from the word-formation field of the lexeme żart complements the previous analyses concerning the lexemes dowcip and humor and allows us to better understand how a broadly understood element of humour was present in the work of Cyprian Norwid

Linguistic notes: on iota and comma

Rzeczowniki koma i jota, które dosłownie oznaczają odpowiednio: ‘przecinek’ oraz ‘dziewiątą literę alfabetu greckiego’ i ‘polską literę oraz głoskę j’, w pismach Norwida w zdecydowanej większości przypadków mają wtórne znaczenia przenośne. Zwłaszcza wówczas, gdy są one elementami połączeń sfrazeologizowanych, ale też w niektórych innych kontekstach zwykle nazywają one wówczas drobne elementy jakiegoś tekstu. Charakterystyczne, że duża część Norwidowskich użyć mniej lub bardziej bezpośrednio nawiązuje do znanego biblijnego cytatu z Ewangelii św. Mateusza, który w tłumaczeniu ks. Jakuba Wujka brzmi: „Zaprawdę bowiem powiadam wam: dopóki nie przeminie niebo i ziemia, jedna jota albo jedna kreska nie odmieni się w Zakonie, aż się wszystko stanie”. Analizowane Norwidowskie użycia komy i joty pośrednio potwierdzają wagę, jaką poeta przywiązywał nie tylko do grafii i interpunkcji czy ogólniej do formalnych aspektów tekstów, lecz także do właściwego, głębokiego ich rozumienia.In Norwid’s writings, the nouns koma [comma] and jota [iota] that literally mean respectively: ‘comma’ and ‘the ninth letter of the Greek alphabet’ or ‘the Polish letter and consonant j’, in the vast majority of cases have secondary, figurative meanings – in particular, when they are elements of phraseological units, but also in some other contexts they usually refer to some small elements of a text. It is symptomatic that a large part of Norwid’s usages more or less directly refer to the well-known biblical quotation from the Gospel of Matthew, which in King James Version reads: “For verily I say unto you, till heaven and earth pass, one jot or one tittle shall in no wise pass from the law, till all be fulfilled.” Norwid’s use of comma and iota analysed in this article indirectly confirms the importance that the poet attached not only to the graphic layout and punctuation, or more generally to the formal aspects of the texts, but also to their proper, profound understanding