Značaj granične inspekcije u kontroli trovanja histaminom iz konzervi od tuna

Republika Srbija nema sopstvenu proizvodnju morskih riba i poseduje svega nekoliko objekata za preradu morske ribe. Sva morska riba se uvozi, samim tim su i sve konzerve od komada i komadića tunja na našem tržištu uvezene. Uvoz konzervi od tunja, kao i svih drugih ribljih proizvoda prilikom ulaska u našu zemlju se mora podvrgnuti kontroli granične veterinarske inspekcije. Odmah nakon prispeća pošiljke na granični prelaz lice odgovorno za pošiljku, pored obrasca zajedničkog veterinarskog ulaznog dokumenta za proizvode, podnosi i zahtev za veterinarsko sanitarni pregled. Svaka pošiljka konzervi od tunja u uvozu u Republiku Srbiju mora biti podvrgnuta pregledu dokumentacije, identifikaciji pošiljke i fizičkom, hemijskom, mikrobiološkom i senzorskom pregledu. Sadržaj histamina u ribama i proizvodima od riba je pre svega kriterijum bezbednosti hrane obzirom da utiče na zdravlje ljudi, ali je u isto vreme i pokazatelj higijene procesa i svežine proizvoda. Cilj ove studije je da se obezbede informacije o prisustvu histamina u uvezenim konzervama od tunja i da se ukaže na značaj granične inspekcije u kontroli histaminske intoksikacije koja nastaje kao posledica konzumiranja konzervi od tunja sa povišenim sadržajem histamina. Tokom jednogodišnje studije (od januara do decembra 2014. godine) ispitano je 97 proizvodnih partija uvezenih konzervi od tunja. Svih 97 proizvodnih partija je uzorkovano tokom granične inspekcije i ispitano u laboratorijama Naučnog instituta za veterinarstvo „Novi Sad“. Ispitivanje sadržaja prisustva histamina u konzervama od tunja je urađeno ELISA metodom sa test kitom HIS-E02 (Immunolab GmbH, Germany). Rezultati studije pokazuju da je 3,09 % proizvodnih partija uvezenih konzervi od tunja imalo nezadovoljavajuće povećan nivo sadržaja histamina i da nisu bezbedne za ljudsku ishranu. Sve proizvodne partije kod kojih je dokazan povećan nivo histamina, odnosno koje su proglašene za nebezbedne za ljudsku ishranu su vraćene, a uvoz je zabranjen. Granična inspekcija, tj. ispitivanje pri graničnoj inspekcije predstavlja značajnu preventivnu meru u sprečavanju histaminske intoksikacije kao posledice konzumiranja konzervi od tunja sa povišenim sadržajem histamina

PUBLIC HEALTH ACHIEVEMENTS AND CHALLENGES: SYMPOSIUM OF THE UNIVERSITY OF MOSTAR FACULTY OF HEALTH STUDIES

Public health is an important area of health care that reflects the readiness of the state and society to provide the welfare of all citizens through the promotion of health and the preservation of a healthy environment - factors that directly affect the health of the population. The field of public health is very broad and its concept is changing over time, being defined in a narrower and wider sense. In short, public health is a science and practice that aims at ensuring the conditions in which people can preserve and improve their health and prevent health damage. The third millennium brings its specifics, needs and priorities according to challenges public health is faced by in the twenty-first century: the economic crisis, rising inequality, population aging, rising rates of chronic diseases, migration, urbanization, ecosystem change, climate change, etc. The role of public health is to protect, improve health, prevent diseases and injuries. Such a public health approach implies a multisectoral work focusing on "wider health determinants", and within this activity experts from various medical and non-medical profiles, whose field of public health is concerned, can be found. The development of inter-departmental co-operation skills contributes to a better understanding of health professionals and professionals of other profiles, and facilitates common, synergistic actions in addressing public health problems in the community. Symposium on Public Health Achievements and Challenges organized by the University of Mostar Faculty of Health Studies is just another indication of the obligation, the need and the desire for professional and scientific contribution to the fight for better health. Our faculty has so far organized other numerous symposia, and the aim of this symposium is to present public health achievements and challenges in our surrounding in order to protect, improve health, prevent diseases and injuries in a modern way

Randman trogodišnjeg šarana iz kaveznog sistema uzgoja

Uzgoj šarana (Cyprinus carpio L.) u kaveznom sistemu predstavlja posebnu vrstu intenzivne proizvodnje. Odlikuje se malim početnim ulaganjima u izgradnju kaveznog ribnjaka, ne zahteva značajno angažovanje radne snage i obezbeđuje veliku proizvodnju po jedinici zapremine. Izbor lokacije je od velikog značaja jer utiče na ekonomsku održivost, proizvodnju i mortalitet šarana. U odnosu na druge uzgojne sisteme, utvrđeno je da u kaveznom sistemu morbiditet i mortalitet mogu značajno varirati i u slučaju odstupanja vrednosti parametara kvaliteta vode od optimalnih, gubici mogu nastupiti brzo i biti dramatični. Nedostatak kaveznog sistema gajenja ogleda se u olakšanoj transmisiji bolesti i zagađenju vodenog ekosistema u kome je kavezni sistem postavljen, što se može sprečiti uvođenjem zaštitnih sistema. Uz poštovanje načela dobre proizvođačke prakse, održavanjem dobrog kvaliteta vode i optimalno izbalansiranu hranu primerenu starosnoj kategoriji uzgajanog šarana, očekivan mortalitet je 1-5%. Zahtevi savremenog tržišta su sve više usmereni ka obrađenoj ribi, posebno filetima. Uklanjanjem kože i odstranjivanjem unutrašnjih organa i intramuskularnih kostiju, fileti šarana i ostalih ciprinida koje se gaje u polikulturi sa šaranom, postaju visokovredni obroci, koji se lako i brzo spremaju. Randman riba je ekonomski parametar čija je vrednost značajna pri svim tehnološkim operacijama vezanim za preradu ribe. Iskazuje se kao odnos primarno obrađenog trupa u odnosu na masu trupa žive ribe. Odnos jestivog i nejestivog dela trupa ribe može značajno da varira u zavisnosti od vrste, mase i veličine ribe i sezone ulova). Od njega direktno zavisi ekonomičnost proizvodnje i neopravdano je zanemaren kao parameter u istraživanjima. Razlika u randmanu između različitih linija i njihovih hibrida javlja se zbog različitog oblika, dužine glave, debljine i širine tela. Randman riba značajno je povoljniji od randmana kod ostalih vrsta životinja. Delovi koji se odbacuju mogu sadržati sve ili samo neke delove glave, krljušti, kože, creva, gonada i peraja. Cilj istraživanja bio je određivanje randmana kod trogodišnjeg šarana poreklom iz kaveznog sistema uzgoja. Uzorkovanje je obavljeno iz dva kavezna sistema na Tikveškom jezeru (Makedonija) (41°20′51″N 21°57′58″E) i iz jednog na Bilećkom jezeru (Bosna i Hercegovina) (42°49′31″N 18°26′17″E). Ishrana riba vršena je kompletnim krmnim smešama različitih proizvođača. Iz svakog kaveznog sistema uzorkovano je po 8 jedinki muškog i 8 jedinki ženskog pola (ukupno po 24 jedinke svakog pola). Morfometrijske osobine riba utvrđene su sa ciljem da se ispita uticaj pola na randman trogodišnjeg šarana gajenog u kaveznom sistemu. Nakon što su izlovljeni, šarani su držani na ledu. Krljušt je skinuta ručno nazubljenim nožem. Glava je odsečena cirkularnim rezom ispred pojasa pektoralnog peraja tako da je peraje ostalo na trupu. Peraja su odsečena na početku perajnih žbica. Egzenteracija organa zajedno sa gonadama obavljena je ručno. Dobijeni su obrađen trup, koji podrazumeva trup ribe bez krljušti, peraja, unutrašnjih organa i glave. Posle odstranjivanja krljušti, unutrašnji oragni, gonade, glava, peraja i obrađen trup su izmereni. Rezultati su obrađeni t-testom kako bi se utvrdio uticaj pola na randman trogodišnjeg šarana gajenog u kaveznom sistemu proizvodnje. U odnosu na pol (ženke naspram mužjaka šarana) pažnja je usmerena na parametre koji su važni sa aspekta gajenja i što povoljnijeg randmana. U našem istraživanju randman je određen kao odnos mase cele ribe i mase trupa bez glave, krljušti, peraja i unutrašnjih organa. Rezultati dobijeni u našem istraživanju pokazuju veću težinu ženskih u odnosu na muške jedinke (FW), ali nemaju statističku značajnost. Ukupna dužina (TL), standardna dužina (SL) i dužina trupa (CL) ženki u odnosu na mužjake imaju statistički značajnu razliku (p < 0,01), dok razlike u telesnoj masi ženki i mužjaka nisu statistički značajne. Rezultati dobijeni merenjem težine trupa (CW) i težine unutrašnjih organa (VW) ženki u odnosu na iste parametre kod mužjaka imaju statistički značajnu razliku (p < 0,01). Vrednosti dobijene merenjem težine glave (HW), težine gonada (GW) mužjaka, kao i vrednosti gonadosomatskog indeksa (GSI) u odnosu na vrednosti istih parametara kod ženki imaju statistički značaj (p < 0,01). Razlike u dužini glave (HL), visini tela (BH), masi peraja (FW), masi jedinki (FW) i obrađenih fileta (FilletW) mužjaka i ženki, nemaju statistički značaj. Vrednosti dobijene izračunavanjem relativne težine fileta i randmana uzorkovanih trogodišnjih jedinki šarana muškog i ženskog pola nemaju statistički značajnu razliku

Praćenje promene broja bakterija familije enterobacteriaceae u pastrmci i odrescima šarana upakovanim u vakuum i modifikovanu atmosferu

Kvar ribe može se definisati kao bilo koja promena u mesu ribe koja proizvod čini neprihvatljivim za ljudsku ishranu i najčešće nastaje kao rezultat rasta mikroorganizama. Od toga koji su mikroorganizmi najzastupljeniji u ribi u trenutku ulova u velikoj meri zavisi i kolika će biti njena održivost tokom skladištenja. Bakterije koje pripadaju familiji Enterobacteriaceae su fakultativni anaerobi, gram negativni i katalaza pozitivni mikroorganizmi. Ovoj familiji pripadaju sledeći rodovi: Salmonelle, Escherichia, Proteus, Shigella, Serratia, Citrobacter, Klebsiella, Enterobacter i Erwinia, a neki od njih su izraziti patogeni i izazivači velikog broja različitih oboljenja kod ljudi, kao što su septikemija, pneumonija, meningitis, infekcije urinarnog trakta, bolesti organa za varenje i mnogih drugih bolesti. Široko su rasprostranjeni u spoljašnjoj sredini, a neki su saprofitski stanovnici digestivnog trakta. Cilj ovog eksperimenta je bio da se ispita rast bakterija familije Enterobacteriaceae u svežoj pastrmci i odrescima šarana upakovanim u vakuum i modifikovanu atmosferu. Uzorci su podeljeni u tri grupe. Grupa I je upakovana u modifikovanu atmosferu sa odnosom gasova 60%CO2 i 40%N2, grupa II je upakovana u modifikovanu atmosferu sa 40%CO2 i 60%N2 dok je III grupa upakovana u vakuum. Odnos gas/uzorak u pakovanju bio je 2:1. Svi uzorci su skladišteni pri istovetnim uslovima na temperaturi od +3˚C. Određivanje broja bakterija familije Enterobacteriaceae prema ISO 21528 -2:2004 obavljeno je 0, 7. i 14. dana skladištenja. U pastrmci i odrescima šarana upakovanim u modifikovanu atmosferu sa 60%CO2 i 40% N2 (I grupa), rast ukupnog broja enterobakterija bio je sporiji nego u pastrmci i odrescima šarana upakovanim u modifikovanu atmosferu sa 40%CO2 i 60%N2 (II grupa) ili pak u vakuum (III grupa). Ovo se može objasniti antimikrobnim dejstvom ugljen-dioksida, koji je procentualno najzastupljeniji u smeši gasova u koju su upakovani uzorci I grupe kao i činjenicom da ugljen-dioksid deluje inhibitorno pre svega na gram-negativne bakterije, kakvi i jesu mikroorganizmi iz familije Enterobacteriaceae. Najveću stopu rasta imale su enterobakterije u pastrmci i odrescima šarana III grupe tj. u uzorcima upakovanim u vakuum. Ovi rezultati ukazuju na sposobnost Enterobacteriaceae da rastu u anaerobnim uslovima, na temperaturi frižidera u proizvodima upakovanim u vakuum. Modifikovana atmosfera smanjuje ukupan broj enterobakterija, a najniža vrednost je dobijena kod odrezaka šarana upakovanih u modifikovanu atmosferu sa 60%CO2 i 40%N2

Zastupljenost oganohlornih pesticida u filetima oslića

Organohlorni pesticidi (OCP) su grupa jedinjenja široko zastupljena u prirodi a samim tim i u hrani koju konzumiramo. Da bismo za proizvod rekli da je bezbedan za upotrebu neophodno je da sadržaj OCP-a u njemu bude manji od maksimalno dozvoljenih vrednosti koje su propisane važećim Pravilnikom. Identifikacija ove grupe jedinjenja se vrši gasnom hromatografijom sa masenim detektorom. Priprema uzoraka za analizu sa brzom QuECHERS metodom obezbeđuje da za kratko vreme, pouzdano ekstrahujemo analite od interesa. U našoj studiji ispitivali smo sadžaj 19 organohlornih pesticida u filetima oslića, ribljem proizvodu popularnom u našoj zemlji. Ispitivanja su pokazala da se koncentracija OCP-ova u ovim proizvodima nalazi znatno ispod maksimalno dozvoljenih koncentracija. Organohlorni pesticidi se akumuliraju u hrani i okruženju što izaziva zabrinutost zbog potencijalnih rizika po ljudsko zdravlje kao i zbog narušavanja ekološke ravnoteže (Kartalovic et al, 2015). U predhodnim decenijama organohlorni pesticidi su se koristili širom sveta kako bi unapredili poljoprivrednu proizvodnju. Globalna upotreba ove grupe jedinjenja je od 1950. godine dovela je do povećanja njihove potrošnje i do pedeset puta, paralelno sa rastom stanovništva (Nath, 2013). U našoj studiji ispitivali smo slučajno izabrane uzorke iz marketa. Uzorci su do ispitivanja čuvani u orginalnom pakovanju u skladu sa preporukom proizvođača. Na osnovu ispitivanja 18 uzoraka zaključeno je da je sadržaj organohlornih pesticida znatno niži od maksimalno dozvoljenih koncentracija u ribi, koje su propisane važećim Pravilnikom Republike Srbije. Opseg koncentracija OCP-a se kretao od 0.0065-0.0097 mg/kg. Generalno, svi pesticidi su toksične supstance dizajnirane da ubiju štetočine sa svojim otrovnim ili štetnim efektima. Direktno ili indirektno pesticidi mogu ući u ljudsko telo kroz lanac ishrane i konačno, mogu prouzrokovati različite efekte na ljudsko zdravlje, poput alergijskih reakcija uključujući i sterilitet i kancer. Zagađivanje hrane sa ovim supstancama se smatra jednim od najopasnijih aspekata u poslednjih nekoliko godina. Riba i riblji proizvodi mogu biti kontaminirani sa hloriovanim ostacima kroz različite izvore. Ovi kvaliteti ih čine najopasnijom grupom hemikalija kojima prirodni sistemi mogu biti izloženi i funkcionišu kao hemijski indikatori antropogenog pritiska i zagađenja (Baiarri i dr., 2001; Storelli et al.,2004). Zbog činjenice da su OCP ipak prisutni u ovim proizodima neophodno je iste izloziti stalnom monitoringu s ciljem obezbeđivanja plasmana samo bezbednih proizvoda na naše trzište

Effect of Modified Atmosphere Pakaging on the Shelf-life of Common Carp (Cyprinus carpio) Steaks

AbstractThe effect of modified atmosphere packaging (MAP 1: 40%CO2+60%N2 and MAP 2: 100%CO2) on the shelf-life of carp steaks was studied. Carp steaks were stored at +3±0.5˚C and on days 1, 3, 6, 9, 13 and 15, microbiological, chemical and sensory testing was performed. Based primarily on odour scores it was observed that carp steaks packaged in MAP1 remained acceptable up to 13 days of storage, while carp steaks packaged in MAP2 remained unchanged until the end of the study. By using MAP, especially 100% CO2, products shelf-life can be significantly prolonged

Procena nedeljnog unosa žive preko konzumiranja ribe u srpskoj populaciji

Zahvaljujući sadržaju visoko kvalitetnih proteina, vitamina, makro i mikroelemenata, kao i omega-3 polinezasićenih masnih kiselina, riba predstavlja značajnu namirnicu u ishrani ljudi. Međutim, povećanim unosom ribe unosi se i veća količina kontaminanata, posebno žive. Koncentracija žive određivana je u mišićnom tkivu riba koje imaju veliku zastupljenost u ishrani stanovništva Srbije – osliću, skuši, šaranu i pastrmci, kao i u proizvodima od tune. Svi ispitani uzorci sadrže živu ispod maksimalno dozvoljene količine regulisane evropskim i srpskim regulativama. Procenjeni nedeljni unos žive preko konzumirane ribe, ispod je preporučenog maksimalnog limita Svetske zdravstvene organizacije

Uticaj matriksa na određivanje antiparazitika HPLC metodom

Tečna hromatografija visokih performansi (HPLC, tečna hromatografija pod visokim pritiskom) je oblik kolonske hromatografije koji se često koristi u analitičkoj hemiji. HPLC se koristi za razdvajanje komponenti iz smese na osnovu hemijskih interakcija između supstance koja se analizira i stacionarne faze u koloni. Princip rada HPLC-a je forsiranje prolaska analizirane supstance (ili smeše) kroz kolonu (cev napunjenu materijalom sitnih čestica, a time i velike površine) pumpanjem tečnosti (mobilna faza) pod visokim pritiskom kroz kolonu. Unosi se mala zapremina uzorka u tok mobilne faze i na osnovu specifičnih hemijskih i fizičkih interakcija, dolazi do različitog zadržavanja komponenata smeše. Vreme zadržavanja zavisi od prirode supstance koja se analizira, stacionarne faze i sastava mobilne faze. Vreme za koje se supstanca eluira (dođe do kraja kolone) naziva se retenciono vreme i one je karakteristično za određenu supstancu. Korištenje visokog pritiska povećava linearnu brzinu i daje komponentama manje vremena za zadržavanje, što poboljšava rezoluciju hromatograma. Koriste se uobičajeni rastvarači, čisti ili u bilo kojoj kombinaciji (npr. voda, metanol, organski rastvarači, itd). Voda može sadržavati i neki pufer, kako bi se poboljšalo razdvajanje. Moguće je koristiti i gradijentno eluiranje, što podrazumeva promenu sastava mobilne faze u toku eluiranja. Uređaj za HPLC se sastoji od sledećih komponenata: rezervoar mobilne faze, pumpe i injektora. Detektor ima važnu ulogu da određivanja komponenti koje izlaze iz kolone nakon eluiranja. Detektor generiše električni signal koji je proporcionalan intenzitetu neke osobine mobilne faze ili supstance koja se eluira. Tipovi detektora u HPLC-u su: UV-VIS detektor, fluorescentni detektor, elektrohemijski detektor, detektor indeksa loma i maseni spektrometar (MS). Uticaj matrixa uzorka koji se analizra ima veliki uticaj na izlazne analiticke rezultate. Kako bi se eliminisao uticaj matrixa pozeljno je uraditi kalibraciju kroz matrix, na blank uzorku koji ne sadrzi analite od interesa (Olives, 2006). U našoj studiji smo ukazali na značaj kalibracije kroz matrix, kako bismo neutralisali negov nepovoljan uticaj na rezultat. S tim ciljem je urađena i analiza uzoraka mesa ribe koja je spajkovana sa razlicitim koncentracijama parazitika. Uzorci su ekstrahovani sa acetonitrilom u prisustvu soli, anhidrovanog magnezijum sulfata i natrijum acetate. Kvantifikacija prečišenog ekstrakta je urađena na Thermo HPLC-u, sa UV detektorom. Na osnovu sprovedenog ispitivanja utvrđeno je da procenat recovery kod kalibracije kroz matrix se krece u opsegu od 75-95 % a u slučaju kalibracije sa standardima kreće se u opsegu od 40-55%. Zbog značaja praćenja parazitika u mesu ribe neophodno je optimizovati uslove analize s ciljem dobijanja pouzdanih rezultata i pračenja kvaliteta proizvoda

Primena ribarskih tehnologija u održivom razvoju klaničnih sistema

Primenom ribarskih tehnologija i sistema za prečišćavanje se na bezbedan, proveren i renomiran način uklanja otpad iz klanične industrije vodeći računa o zaštiti životne sredine. Sa otpadom dobijenim iz klanične industrije se postupa na način koji aktivno doprinosi ekonomskim, socijalnim i ekološkim cilјevima održivog razvoja. Sam spoj klanične industrije i ribarskih tehnika predstvalјa novinu kako u svetu tako i kod nas (Ćirković, 2014). Upravlјanje otpadom je jedan od najsloženijih problema u sistemu upravlјanja zaštitom životne sredine. Uzimajući u obzir prirodu sirovina i nastalih proizvoda, otpadne vode koje su nastale u toku proizvodnje i prerade prehrambenih proizvoda imaju po prirodi biorazgradivi karakter. Imajući u vidu da je štednja vode korisna, a prečišćavanje otpadnih voda zakonska obaveza trebalo bi imati na umu da će vode biti sve manje, da će voda biti sve skuplјa i da se mora štedeti jer se dva puta plaća - prvi put kada se dovodi u pogon i drugi put kada se kao zagađena mora prečistiti. Činjenica da smo evropska i podunavska zemlјa obavezuje nas da se u pogledu zaštite životne sredine ponašamo u istoj meri u kojoj su se obavezale i ostale evropske zemlјe. Zahtevi EU podrazumevaju maksimalno smanjenje zagađenja svih vrsta koje se postiže izborom tehnologija koje proizvode manja zagađenja, kao i efikasnijim korišćenjem sistema za tretman produkovanih zagađenja. Prečišćavanje industrijskih otpadnih voda je trenutno apsolutno neophodno. Izlazna otpadna voda iz industrijskih pogona može imati veliki uticaj na kvalitet podzemnih voda i vodenih tokova. Iz tog razloga povećava se broj institucija i industrijskih kompanija koje odgovorno vode računa o ovom problemu. Sve klanične industrije su obavezne da na bezbedan način izvrše prečišćavanje klanične vode pre puštanja u prirodne recipijente ili kanalizaciju uz obavezno plaćanje nadoknade za ispuštene otpadne vode koja je regulisana zakonom. Primena ove ideje je neophodna jer je ugrožavanje životne sredine jednosmerni problem današnjice, a i problem našeg ulaska u Evropsku zajednicu. Pored toga, nije zanemarlјiv ni ekonomski benefit. Naše rešenje uklanja problem otpadnih voda iz klanične industrije, a izgradnjom ribnjaka u sklopu klanice se omogućava proizvodnja ribe u prečišćenoj vodi poreklom iz klanične industrije uz dodatak vode iz bunara. Sam spoj klanične industrije i ribarskih tehnika predstvalјa novinu kako u svetu tako i kod nas. Tokom naših ogleda ukazali smo na: održivost klanične industrije korišćenjem ribarskih tehnologija i ekološko rešenje problema otpadnih voda, ribu kao bioindikatora zagađenja životne sredine i kontrole uspešnosti prečišćavanja otpadnih voda klanične industrije; prevođenje dela organskih materija putem prirodne hrane u meso ribe; uravnoteženje i zadovolјavajući kvalitet vode na završetku procesa prečišćavanja, s obzirom da kvalitetna voda danas predstavlјa nedostajući resurs; konstantan uvid u zdravstveno stanje riba; proizvodnju ribe kao kvalitetne namirnice sa aspekta mikrobiologije i nutritivne vrednosti riblјeg mesa; korišćenje vode u zalivnom sistemu ribnjaka kao zaokruženog procesa od otpadne vode do vode zadovolјavajućeg kvaliteta za ratarske kulture; sistemi za energetsku održivost: drvenasti ostatak bilјnih kultura se loži u energani klanice sa kostima koje su neiskorišćene u mesarskoj industriji čime se postiže veća energetska efikasnost