Klimat województwa podlaskiego w czasie globalnego ocieplenia

Aktualna książka jest kontynuacją opracowania sprzed dwóch dekad, z aktualizacją wyników monitoringu klimatu północno-wschodniej Polski w latach 1995-2019. Zawiera opis podstawowych parametrów i wskaźników, dokumentujących regionalne zróżnicowanie klimatu, warunków bioklimatycznych i tendencji ich zmian w czasie globalnego procesu ocieplania się atmosfery ziemskiej. Prezentuje prognozy zmian parametrów klimatu oraz ich mitygację.Wydanie publikacji zostało sfinansowane ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Białymstoku oraz Wydziału Biologii Uniwersytetu w Biał[email protected] książki jest pochodzący z Zamojszczyzny profesor Andrzej Górniak. Studia geograficzne ukończył na UMCS w Lublinie, a stopień doktora nauk rolniczych w zakresie gleboznawstwa zdobył w obecnym Uniwersytecie Przyrodniczym w Lublinie. Od roku akademickiego 1989/1990 związany jest z Białymstokiem i obecnym Wydziałem Biologii Uniwersytetu w Białymstoku, zdobywając kolejno stopień doktora habilitowanego i tytuł profesora nauk biologicznych z zakresu hydrobiologii. Oprócz zagadnień biogeochemii węgla organicznego w wodach, interesuje się klimatologią. Od 2000 roku, pracując także na stanowisku profesora w IMGW-PIB, przygotował monografię klimatyczną województwa podlaskiego.Wydział Biologii, Uniwersytet w BiałymstokuAtlas klimatyczny Polski, 1973, Warszawa.Bac S., Rojek M., 1979, Meteorologia i klimatologia, Warszawa, PWN.Banaszuk H., 1996, Paleogeografia. Naturalne i antropogeniczne przekształcenia doliny Górnej Narwi, Białystok, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko.Bartoszek K., 2014, Występowanie susz atmosferycznych w okolicy Lublina i ich uwarunkowania cyrkulacyjne, Annales UMCS, s. E 69(4), s. 49-61.Bartoszek K., Węgrzyn A., 2013, Dni z pogodą parną w okolicy Lublina i Nałęczowa w latach 1966-2010, Prace Geograficzne, UJ 133, s. 21 - 34.Ber A., 1972, Pojezierze Suwalskie, [w:] Geomorfologia Polski, t. II, R. Galon (red.) Warszawa, PWN.Ber A., 1981, Pojezierze Suwalsko-Augustowskie. Przewodnik geologiczny, Warszawa, Wydawnictwo Geologiczne.Ber A., 2000, Plejstocen Polski północno-wschodniej w nawiązaniu do głębszego podłoża i obszarów sąsiednich, Prace Państw. Inst. Geol. 170, s. 1-89.Bielec-Bąkowska Z., 2002, Zróżnicowanie przestrzenne i zmienność wieloletnia występowania burz w Polsce (1949-1998), Prace Nauk. UŚ 2059, s. 1-159.Blair S. F., Deroche D. R., Boustead J. M., Leighton J. W., Barjenbruch B. L., Gargan W. P., 2011, A radar-based assessment of the detectability of giant hail, Electron. J. Severe Storms Meteor. 6(7), http://www.ejssm.org/ojs/index.php/ejssm/article/viewArticle/87.Błażejczyk K., Kunert A., 2011, Bioklimatyczne uwarunkowania rekreacji i turystyki w Polsce, Monografie IGiPZ 13, Warszawa, PAN.Boczoń A., Kowalska A., Ksepko M., Sokołowski K., 2018, Climate warming and drought in the Białowieża Forest from 1950-2015 and their impact on the dieback of Norway Spruce stands, Water 10, 1502.Bogdańska B., Podogrocki J., 2000, Zmienność całkowitego promieniowania słonecznego na obszarze Polski w okresie 1961-1995, Mat. Bad. IMGW, s. Meteorologia, 30 s. 1-43.Boryczka J., Stopa-Boryczka M., 2004, Cykliczne wahania temperatury i opadów w Polsce w XX-XXI wieku, Acta Agrophysica 3(1), 21-33.Boryczka J., Stopa-Boryczka M., Kossowska-Cezak U., Wawer J., 2015, Weryfikacja prognoz okresowych zmian temperatury powietrza w Warszawie w latach 1779-2010, Przegl. Geofiz. LVII, 3-4, 343-362.Brázdil R., Flocas A.A., Sahsamanoglou H.S., 1994, Fluctuation of sunshine duration in central and South-Eastern Europe, International Journal of Climatology 14(9), s. 1017-1034.Büntgen U., Kyncl T., Ginzler Ch., Jacks D.S., Esper J., Tegel W., Heussner K.U., Kyncl J., 2013, Filling the Eastern European gap in millennium-long temperature reconstructions, PNAS 110, 5, s. 1773-1778.Changnon S., Changnon D., Hilberg S., 2009, Hailstorms across the nation. An atlas about hail and its damages, Illinois State Water Survey.Chapman S., Lindzen R.S., 1970, Atmospheric Tides: Thermal and Gravitational, Dordecht, D. Reidel Publ. Co.Chojnacka-Ożoga L., Ożoga W., 2018, Tendencje zmian długości termicznego okresu wegetacyjnego w północno-wschodniej Polsce, Sylwan 162(6), s. 479-489.Chomicz K., 1951, Struktura opadów atmosferycznych w Polsce, Prace PIHM 101, s. 25-66.Chomicz K., 1951, Ulewy i deszcze nawalne w Polsce, Wiad. Służby Hydrol. Meteorol. 2, 3, s. 1-260.Davis B.A.S., Brewer S., Stevenson A.C., Guiot J., 2003, The temperature of Europe during the Holocene reconstructed from pollen data, Quaternary Science Reviews 22, s. 1701-1716.Deng J., Paerl H.W., Qin B., Zhang Y., Zhu G., Jeppesen E., Cai Y., Xu H., 2018, Climatically-modulated decline in wind speed may strongly affect eutrophication in shallow lakes, Science of the Total Envir. 645, s. 1361-1370.Dobek M., Siłuch M., Wereski S., Bartoszek K., Skiba K., 2008, Czas trwania i częstość występowania uciążliwych warunków bioklimatycznych w Lublinie na podstawie wskaźnika Humidex, [w:] K. Kłysik, J. Wibig, K. Fortuniak (red.), Klimat i bioklimat miast, Łódź, Wyd. Uniw. Łódzkiego, 415-422.Drzymulska D., Fiłoc M., Kupryjanowicz M., 2014, Reconstruction of landscape paleohydrology using sediment archives of three dystrophic lakes in northeastern Poland, J. Paleolimnology 51, s. 45-62.European Environment Agency (EEA), 2019, Air quality in Europe – 2019, Report, EEA, Kopenhaga.FAO, 2004, Carbon sequestration in dryland soils, World Soil Res. Reports 102.Fortuniak K., Kożuchowski K., Papiernik Ż., 1998, Roczny rytm termiczny klimatu Polski i jego sezonowe osobliwości, Przegl. Geogr. LXX, 3-4, s. 283-304.Fortuniak K., Kożuchowski K., Żmudzka E., 2001, Trendy i okresowość zmian temperatury powietrza w Polsce w drugiej połowie XX wieku, Prz. Geof. 46, 4, s. 283-303.Fortuniak K., Pawlak W., 2002, Solarne pływy półdobowe ciśnienia atmosferycznego w Łodzi, Przegl. Geofi z. XLVII, 1-2, s. 15-26.Gałek G., Sobik M., Błaś M., Polkowska A., Cichała-Kamrowska K., 2012, Dew formation and chemistry near a motorway in Poland, Pure Appl. Geophys. 169, s. 1053-1066.Glickman T.S., Walter Z., 2000, Glossary of Meteorology. AMS (American Meteorological Society), Boston.Górniak A., 2000, Klimat województwa podlaskiego, Białystok, IMGW.Górniak A., 2020, Current Climatic Conditions of Lake Regions in Poland and Impacts on Their Functioning, [w:] E. Korzeniewska, M. Harnisz (red.), Polish River Basins and Lakes – Part I, The Handbook of Environmental Chemistry, Springer Nature Switzerland AG 86, s. 1-25.Górniak A., Jekatierynczuk-Rudczyk E., 1995, Stosunki wodne regionu Puszczy Knyszyńskiej, [w:] A. Czerwiński (red.), Puszcza Knyszyńska. Monografia przyrodnicza, Supraśl, s. 49-71.Górniak A, Pękala M., 2001, Zjawiska lodowe jezior północno-wschodniej Polski, Przegl. Geofiz. 46, 1-2, s. 91-109.Górniak A., Kajak Z., 2020, Hydrobiologia. Limnologia, Warszawa, PWN.Gumiński R„ 1948, Próba wydzielenia dzielnic rolniczo-klimatycznych w Polsce, Przegl. Hydrolog. Meteorol. 1, s. 7-20.Hernández-Almeida I., Grosjean M., Gómez-Navarro J.J., Larocque-Tobler I., Bonk A., Enters D., Ustrzycka A., Piotrowska N., Przybylak R., Wacnik A., Witak M.,Tylmann W., 2016, Resilience, rapid transitions and regime shifts: Fingerprinting the responses of Lake Żabińskie (NE Poland) to climate variability and human disturbance since AD 1000, The Holocene, s. 1-13.Hillbricht-Ilkowska A., 1993, Ekosystemy jezior i globalne zmiany klimatu, Kosmos 42, 1, s. 107-121.Honczaruk M., Śliwiński Ł., 2011, Wyniki badań hydrogeologicznych w strefie występowania głębokiej wieloletniej zmarzliny w otworze wiertniczym Udryń PIG 1, Biuletyn PIG 445, s. 203-216.Huntley B., Collingham Y.C., Green R.E., Hilton G.M., Rahbek C., Willis S.G., 2006, Potential impacts of climatic change upon geographical distributions of birds, Ibis 148,1, s. 8-28.Hutorowicz H., 1963, Dew measurements at Olsztyn, Journal des Sciences Hydrologiques 65, s 352-359.Jatczak K., Walawender J., 2009, Average rate of phenological changes in Poland according to climatic changes – evaluation and mapping, Adv. Sci. Res. 3, s. 127-131.Jennings E., Jones S., Arvola L., Staehr P., Gaiser E., Jones I.D., Weathers K.C., Weyhenmeyer G.A., Chiu Chih-Yu, De Eyto E., 2012, Effects of weather-related episodic events in lakes: an analysis based on high-frequency data, Freshwater Biology 57, 3, s. 589-601.Jones J.A.A., 1997, Global Hydrology, London, Longman Urn.Kaczorowska Z., 1958, Klimat województwa białostockiego, „Dokumentacja Geograficzna” 6.Kafar M., 1998, Charakterystyka wybranych zjawisk atmosferycznych w Łodzi w latach 1951-1992, Acta Univ. Lodziensis, Folia Geographica Physica 3, s. 279-293.Karaczun Z.M., Kozyra J., 2020, Wpływ zmiany klimatu na bezpieczeństwo żywnościowe Polski, Warszawa, SGGW.Kaszewski B.M., 1983, Próba wydzielenia naturalnych okresów synoptycznych na podstawie częstości typów cyrkulacji nad Polską, Przegl. Geofiz. 28, 2, s. 195-207.Kaszewski B. M., 2006, Próba oceny zmian klimatu na Lubelszczyźnie w drugiej połowie XX wieku, [w:] J. Trepińska i Z. Olecki (red.), Klimatyczne aspekty środowiska geograficznego, Kraków, IGiGP UJ, s. 127-138.Kaszewski B. M., 2015, Zmiany klimatu Polski w pracach polskich klimatologów, Przegl. Geofiz. LX, 3-4, 217-235.Kejna, M., Rudzki, M. 2021, Spatial diversity of air temperature changes in Poland in 1961-2018, Theor. Appl. Climatol. 143, s. 1361-1379.Kędziora A, 1995, Podstawy agrometeorologii, Poznań, PWRiL.Kępińska-Kasprzak M., Struzik P., 2019, Reakcja roślin dziko rosnących na obserwowane ocieplenie klimatu, [w:] [Chojnacka-Ożga L., Lorenz H. red.] Współczesne problemy klimatu Polski, Warszawa, IMGW – PIB, s. 233-244.Kirschenstein M., Baranowski D., 2005, Sumy opadów atmosferycznych w Polsce w latach 1951-1995. Badania Fizjograficzne nad Zachodnią Polską, Ser. A., Geogr. Fiz., s. 56, 55-72.Kondracki J. 1998, Geografia regionalna Polski, Warszawa, PWN.Kossowska-Cezak U., 1993, Zmienność temperatury z dnia na dzień w Polsce, Gazeta Obserw. IMGW 6, s. 4-6.Kossowska-Cezak U., 2003, Współczesne ocieplenie a częstość dni charakterystycznych, Balneologia Polska 45, s. 1-2.Kossowska-Cezak U., Olszewski K., Przybylska G., 1991, Klimat Kotliny Biebrzańskiej, Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 372, s. 119-160.Kossowska-Cezak U., Martyn D., Olszewski K., Kopacz-Lembowicz M., 2000, Meteorologia i klimatologia. Pomiary, obserwacje, opracowania, Wyd. Nauk. PWN.Kottek, M., Grieser, J., Beck, C., Rudolf, B., and Rubel, F. 2006, World-Map of the Köppen-Geiger climate classification updated, Meteorol. Z. 15, 259-263.Kozłowska-Szczęsna T., 1991, Warunki bioklimatyczne Polski, Dok. Geogr. IGi PZ PAN, Warszawa.Kozłowska-Szczęsna T., Błażejczyk K., Krawczyk B., 1997, Bioklimatologia człowieka, Monografie IGiPZ PAN, 1, Warszawa.Kożuchowski K., 1996, Współczesne zmiany klimatyczne w Polsce na tle zmian globalnych, Przegl. Geogr. 68,1-2, s. 79-98.Kożuchowski K., 2011, Klimat Polski. Nowe spojrzenie, Warszawa, PWN.Kożuchowski K.M., 2015, Obfitość opadów w Polsce w przebiegu rocznym, Przegl. Geofiz. LX, 1-2, s. 27-38.Kożuchowski K., Wibig J.,1988, Kontynentalizm pluwialny w Polsce; zróżnicowanie geograficzne i zmiany wieloletnie, Acta Geogr. Lodziensia 55.Kożuchowski K., Degirmendžić J., 2005, Contemporary changes of climate in Poland: trends and variation in thermal and solar conditions related to plant vegetation, Pol. J. Ecol. 53(3), s. 283-297.Krzeszkowiak J., Pawlas K., 2015, Wpływ warunków meteorologicznych na organizm człowieka, Medycyna Środowiskowa 18, 3, s. 47-55.Krzyżowska A., Wereski S., 2011, Fale upałów i mrozów w wybranych stacjach Polski na tle regionów bioklimatycznych (2000-2010), Przegl. Geof. LVI, 1-2, s. 99-109.Kuczmarski M., 1990, Usłonecznienie Polski i jego przydatność dla helioterapii, Dok. Geogr. 4, 67.Kundzewicz Z.W., Hov Ø., Okruszko T. (red.), 2017, Zmiany klimatu i ich wpływ na wybrane sektory w Polsce, Poznań.Kulesza K., 2018, Wpływ cyrkulacji atmosferycznej na ilość promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni ziemi w Polsce, maszynopis rozprawy doktorskiej, UW, Warszawa.Kulesza K., 2020, Uwarunkowania cyrkulacyjne ilości całkowitego promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni ziemi w Polsce w latach 1986-2015, Przegląd Geograficzny 92, 3, s. 341-359.Kupryjanowicz M., Fiłoc M., 2013, Globalne ocieplenie czy kolejne zlodowacenie? Kilka uwag paleoekologa na temat zmian klimatu w przyszłości. [w:] I. Ciereszko, A. Bajguz (red.), Różnorodność biologiczna – od komórki do ekosystemu. Rośliny i grzyby w zmieniających się warunkach środowiska, Białystok, Polskie Towarzystwo Botaniczne, s. 211-226.Lenssen, N., Schmidt G, Hansen J., Menne M., Persin A., Ruedy R., Zyss D., 2019, Improvements in the GISTEMP uncertainty model, J. Geophys. Res. Atmos., 124, 12, s. 6307-6326Le Blancq F., 2011, Diurnal pressure variation: the atmospheric tide, RMetS, Weather 66, nr 11, s. 306-307.Limanówka D., Biernacik D., Czernecki B., Farat R., Filipiak J., Kasprowicz T., Pyrc R., Urban G., Wójcik R., 2012, Zmiany i zmienność klimatu od połowy XX w., [w:] J. Wibig i E. Jakusik (red.), Warunki klimatyczne i oceanograficzne w Polsce i na Bałtyku Południowym. Spodziewane zmiany i wytyczne do opracowania strategii adaptacyjnych w gospodarce krajowej, s. 7-33.Lityńska Z., Wirkus F., Wirth Z., 1969, Warunki występowania gołoledzi i szadzi w Polsce i możliwość prognozy gołoledzi, Wiad. Służby Hydr. Meteorol. V (XVII), 1-2, s. 33-42.Lorenc H., 1994, Ocena zmienności temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w okresie 1931-1993 na podstawie obserwacji z wybranych stacji meteorologicznych w Polsce, Wiadomości IMGW 17,4, s. 43-60.Lorenc H., 1996, Struktura i zasoby energetyczne wiatru w Polsce, Mat. Bad. IMGW seria Meteorologia, 25. ss. 155.Lorenc H. (red.), 2005, Atlas klimatu Polski. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa.Luterbacher J., Dietrich D., Elena Xoplaki E., Grosjean M., Heinz Wanner H., 2004, Variability, Trends, and Extremes Since 1500 European Seasonal and Annual Temperature, Science 303, s. 1499-1503.Marszelewski W., Pius B., 2016, Long-term changes in temperature of river waters in the transitional zone of the temperate climate: a case study of Polish rivers, Hydr. Sci. J. 61, 8, s. 1430-1442.Matuszko D., 2009, Wpływ zachmurzenia na usłonecznienie i całkowite promieniowanie słoneczne na przykładzie krakowskiej serii pomiarów, Kraków , Wyd. UJ.Matuszko D., Piotrowicz K., 2018, Związek usłonecznienia i temperatury powietrza na podstawie wieloletniej serii klimatologicznej w Krakowie (1884-2016), Przegl. Geof. 53, 1-2, s. 15-29.Matuszko D., Bartoszek K., Soroka J., Węglarczyk S. 2019, Zmienność i zróżnicowanie usłonecznienia w Polsce w latach 1971-2018 na podstawie danych naziemnych i satelitarnych, [w:] [Chojnacka-Ożga L., Lorenz H. red.] Współczesne problemy klimatu Polski, Warszawa, IMGW – PIB, s. 46-65.Marks L. 2016, Zmiany klimatu w holocenie, Przegl. Geol. 64,1, s. 59-65.Martyn D., 1987, Klimat kuli ziemskiej, Warszawa, PWN.Mavi H.S., Trupper G.,J.,H., 2004, Agrometeorology, New York, London, Oxford, Food Products Press.Menzel A., i in. (31 autorów), 2006, European phenological response to climate change matches the warming pattern, Glob. Change Biology 12, s. 1969-1976.Michalska B., 2011, Tendencje zmian temperatury powietrza w Polsce, Prace i Studia Geograficzne UW, 4, s. 67-75.Mottaghy D., Majorowicz J., Rath V., 2010, Ground Surface Temperature Histories Reconstructed from Boreholes in Poland: Implications for Spatial Variability, [w]: R. Przybylak i in. (red.), The Polish Climate in the European Context: An Historical Overview. Chapter 17.Musiał A., 1992, Studium rzeźby glacjalnej północnego Podlasia, Warszawa, Wyd. UW.Niall S., Walsh K., 2005, The impact of climate change on hailstorms in Southeastern Australia, International Journal of Climatology 25, s. 1933-1952.Narodowy atlas Polski, 1973-1978, Warszawa, PAN.Okołowicz W., 1969, Klimatologia ogólna, Warszawa, PWN.Okoniewska M., Szumińska D., 2020, Changes in Potential Evaporation in the Years 1952-2018 in North-Western Poland in Terms of the Impact of Climatic Changes on Hydrological and Hydrochemical Conditions, Water 12, s. 877.Olba-Zięty W., Grabowski J., 2007, Warunki termiczne i śnieżne zim doliny Doliny Biebrzy w latach 1980/1981-2004/2005, Acta Agrophysica 10(3), s. 625-634.Olechnowicz-Bobrowska B., 1970, Częstość dni z opadem w Polsce, Prace IG PAN, 86, s. 1-75.Pajewska M., 2016, Pogoda upalna w Zakopanem (1986-2015). Badania fizjograficzne, A, 7, s. 169-177.Paszyński J., 1955, Opady atmosferyczne dorzecza Odry i ich związek z hipsometrią i zalesieniem, Warszawa, PWN.Pióro S.J., 1973, Klimat województwa białostockiego, Białystok, Woj. Biuro Geod. Urz. Wodnych.Pruchnicki J (1987) Metody opracowań klimatologicznych. PWN, Warszawa, s. 218.Przybylak R., Olinski P., Koprowski M., Filipiak J., Pospieszyńska A., Chorążyczewski W., Puchałka R., Dąbrowski H.P., 2020, Droughts in the area of Poland in recent centuries in the light of multi-proxy data, Clim. Past 16, s. 627-661.Przybylak R., Wójcik G., Majorowicz J. 2001., Zmiany temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w Polsce w okresie XVI-XX wiek, Prace i Studia Geograf. 29, s. 79-92.Przybylak R., Wójcik G., Marciniak K., Chorążyczewski W., Nowosad W., Olinski P., Syta K., 2004, Zmienność warunków termiczno-opadowych w Polsce w okresie 1501-1840 w świetle danych historycznych, Przegl. Geograficzny 76, s. 5-31.Przybylak R., Majorowicz, J., Wójcik G., Zielski, A., Chorążyczewski W., Marciniak, K., Nowosad W., Olinski P., Syta K., 2005, Temperature changes in Poland from the 16th to the 20th centuries, Int. J. Climatol. 25, s. 773-791.Púčik T., Castellano Ch., Groenemeijer P., Kühne T., Rädler A.T., Antonescu B., Faust E., 2019, Large hail incidence and its economic and societal impacts across Europe, AMS J. 147, 11, s. 3901- 3916.Radzka E., 2014, Climatic water balance for the vegetation season (according to Iwanow’s equation) in central-eastern Poland, Water-Environ – Rural Areas 14, s. 67-76.Retallack B.J., 1991, Podstawy meteorologii, Warszawa, WMO, IMGW.Romer E., 1949, Regiony klimatyczne Polski, Prace Wrocł. Tow. Nauk. 16.Rivas-Martinez S., Lousa M., Costa J.C., Duarte M.C., 2017, Geobotanical survey of Cabo Verde Islands (West Africa), Int. J. Geobot. Research 7. s. 1-103.Romanienko V., 1961, Computation of the autumn soil moisture using a universal relationship for a large area, Proc. Ukr. Hydrometeorol. Res. Inst. 3, s. 12-25.Roth G.D., 2000, Pogoda i klimat, Warszawa, Świat Książki.Rykowski K., 2008, Climate change, forest, forestry relationships, Warszawa, Centrum Informacyjne Lasów Państwowych.Rozbicka K., Rozbicki T., 2016, Zależność bodźcowości ciśnienia od cyrkulacji atmosferycznej w Warszawie, Acta Sci. Pol. Formatio Circumiectus 15(3), s. 121-136.Schmuck A., 1965, Regiony pluwiotermiczne w Polsce, Czas. Geogr. 36(3), s. 239-244.Schmuck A., 1969, Meteorologia i klimatologia dla WSR, Warszawa, PWN.Skotak K i inni 2018, Miejski plan adaptacji do zmian klimatu do 2030 roku [dostępny na stronie www.44mpa.pl].Sokolska J., 1995, Rozwój osadnictwa a zasięg terytorialny dzisiejszej Puszczy Knyszyńskiej, [w:] Puszcza Knyszyńska. Monografia przyrodnicza, Czerwiński A. (red.), Supraśl, Wyd. Zespół Parków Krajobrazowych, s. 349-364.Skowera B., Puła J., 2004, Skrajne warunki pluwiotermiczne w okresie wiosennym na obszarze Polski w latach 1971-2000, Acta Agrophysica 3(1), s. 171-177.Starkel L, 1978, Paleogeografia holocenu, Warszawa, PWN.Starkel L., Michczyńska D.J., Krąpiec M., Margielewski W., Nalepka D., Pazdur A., 2013, Progress in the holocene chrono-climatostratygraphy of polish territory, Geochronometria 40(1) 2013, s. 1-21.Stępniewska-Podrażka M., 1991, Kalendarz typów cyrkulacji atmosfery (1951-1990), Warszawa, IMGW.Stopa-Boryczka M., 1985, Klimat, [w:] Województwo suwalskie. Studia i materiały Warszawa, OBN Białystok, IG PAN, s. 81-118.Stopa-Boryczka M., i inni, 1986, Atlas współzależności parametrów meteorologicznych i geograficznych w Polsce, cz. IV, Klimat północno-wschodniej Polski, Warszawa, Wyd. UW.Suwała K., 2014, Synoptyczne uwarunkowania występowania opadów gradu w środkowej Europie, maszynopis rozprawy doktorskiej, UAM, Poznań.Suwała K., Bednorz E., 2013, Climatology of hail in Central Europe, Quest. Geogr. 32(3), s. 99-110.Sykulski P., Bielec-Bąkowska Z., 2017, Atmospheric fronts over Poland (2006-2015), Environ. Socio.-econ. Stud. 5,4, s. 29-39.Szałach G., 2001, Warunki występowania rosy w Białowieży, Prace i studia geogr., 29, s. 191-197.Szyga-Pluta K., 2018, Zmienność występowania susz w okresie wegetacyjnym w Polsce w latach 1966-2015, Przegl. Geofiz. 63, 1-2, s. 51-67.Taszarek M., Allen J.T., Pucik T., Groenemeijer P., Czernecki B., Kolendowicz L., Lagouvardos K., Kotroni V., Schulz W., 2019, A Climatology of thunderstorms across Europe from a synthesis of multiple data sources, J. Climate AMS 32, s. 1813-1837.Taszarek M., Allen J.T., Groenemeijer P., Edwards R., Brooks H.E., Chmielewski V., Enn S-E., 2020, Severe convective storms across Europe and the United States. Part I: Climatology of lightning, large hail, severe Wind, and Tornadoes, J. Climate AMS 33, s. 10239-10261.Tomanek J., 1972, Meteorologia i klimatologia dla leśników, Warszawa, PWRiL.Tomaszewska T., Rutkowski Z., 1999, Fenologiczne pory roku i ich zmienność w wieloleciu 1951-1990, Mat. Bad. IMGW, s. Meteorologia 288, s. 1-39.Vujević P., 1956, Klimatološka statistika, Beograd, Naučna knjiga.Walker M., Head M.J., Berkelhammer M., Björck S., Cheng H., Cwynar L., Fisher D., Gkinis V., Long A., Lowe J., Newnham R., Rasmussen S., Weiss H., 2018, Formal ratification of the subdivision of the Holocene Series/Epoch (Quaternary System/Period): two new Global Boundary Stratotype Sections and Points (GSSPs) and three new Sta

Wigry Lake: The Cradle of Polish Hydrobiology - a Century of Limnological Exploration

Wigry Lake, located in North-Eastern (NE) Poland, has a century-old history of limnological exploration and is an excellent place to assess the impact of catchment changes caused by urbanization on the functioning of a large, polymictic, and flow-through lake. The history of prewar limnological research, the course of hydrochemical effects of urbanization in the river flowing into the lake since the 1970s, and long-term changes in the functioning of Wigry Lake are presented. The collected archival and current results indicate that the hydrochemical type of the lake’s waters remained the same, and the inflow of river waters from the urban catchment strongly transformed the lake bay receiving the load. In the remaining part of the lake, the eutrophication load caused smaller changes because of a gradual reduction in the inflow of nutrients. Consequently, there was an increase in vertical differentiation of oxygen, algal biomass, and their structure. A significant share of supplying the lake with groundwater and the natural in-lake system of biotic and chemical regulations significantly reduced the effects of the eutrophication process. The existing lake biodiversity has been maintained, constituting a valuable element of the European NATURA 2000 system

Development of crustacean plankton in a shallow, polyhumic reservoir in the first 20 years after impoundment (northeast Poland)

Multiannual changes of structure and biomass of crustacean zooplankton were studied in the shallow, lowland, polyhumic Siemianówka Reservoir on the upper Narew River in northeast Poland. High ammonium and soluble reactive phosphorus ion availability for phytoplankton, low water transparency, and high dissolved oxygen concentration resulted in humoeutrophication and caused an intensive development of summer cyanobacteria. We compiled and analyzed long-term (1993–2011) crustacean zooplankton community data and chlorophyll a concentrations. Zooplankton biomass and structure in the summer were related to the intensity of the cyanoprokaryota blooms. As chlorophyll a concentration increased, crustacean zooplankton biomass decreased and smaller crustacean species dominated the zooplankton structure. Large species of crustaceans (Daphnia longispina, D. magna, and Eudiaptomus graciloides) disappeared from the reservoir after filamentous cyanobacteria dominated the phytoplankton. Long-term studies suggest that phytoplankton with strong dominance of filamentous cyanobacteria shape the crustacean community but are probably an insignificant food source for the crustacean zooplankton in the Siemianówka Reservoir

Biomass, abundance and sensitivity to antibiotics and antimycotics of the fungi in the Vistula River with its main tributaries

Mycoplankton of Vistula River and its main tributaries biomass as well as the number and morphotype diversity was studied in summer and autumn 2011. Summer mycoplankton biomass was within the range of 0.2 – 0.5 μg/l, while in the autumn it was two times wider range (0.1 – 1.3μg/l). The number of fungi in river water most often did not exceed 1000 – 2000 CFU/ml. Fungi colonies isolated from rivers water were sensitive to the commonly used amphotericine B (10 μg) and gentamicin (10 μg). It seems to be plausible that aquatic fungi can acquire immunity to drugs as a result of horizontal transfer of a gene responsible for drug resistance or as an effect of antibiotics and antimycotics getting into the aquatic ecosystems from wastewaters

History of meteorological observations and measurements in Białystok

Przedstawiono historię pomiarów i obserwacji meteorologicznych w Białymstoku prowadzonych od 1808 roku. Lokalizacja miejsc pomiarowych stacji meteorologicznej z profesjonalnym oprzyrządowaniem zmieniała się pięciokrotnie na terenie miasta. W XIX wieku szczególne zasługi w tym względzie mieli nauczyciele Szkoły Realnej w Białymstoku - Jan Wolski i Karol Czechowicz. Przerwy w ponad 210 letniej serii obserwacyjnej były skutkiem zmian obserwatorów oraz światowych wojen. Zebrane pomiary stanu pogody w Białymstoku są najdłuższą serią pomiarową w północno-wschodniej Polsce i mają duże znaczenie w ocenie wieloletnich zmian klimatu najchłodniejszego regionu kraju, o silnie zaznaczających się cechach kontynentalizmu termicznego.The history of meteorological measurements and observations in Białystok since 1808 is presented. The location of measuring points of a meteorological station with professional instrumentation changed five times in the city. In the nineteenth century, the teachers of the Real School in Białystok - Jan Wolski and Karol Czechowicz - had special merits in this regard. The breaks in the more than 210-year-long observation series were the result of changes in observers and world wars. The collected weather condition measurements in Białystok are the longest series of measurements in north-eastern Poland and are of great importance in the assessment of long-term climate changes in the coldest region of the country, with strong features of thermal continentalism

Recent and future soil temperature regime in the coldest part of Poland

Global climate change is one of the factors changing the thermal regime of soils and thus the conditions of agricultural production. The soil temperature data of two stations (Białystok and Suwałki) of Poland for 40 years (1981-2020) measured at five depths (5, 10, 20, 50, 100 cm) were analyzed.  The averaging of the soil temperature for the layers 0-20 cm and 0-50 cm indicated a progressive warming of soils. At the beginning of the 21st century, there was a change in the thermal regime from frigid to mesic, with an average rate of 0.40C per decade. In the summer months, rate of increase was twice as high. Soil climate change results in already changing structure of plant cultivation and the need to introduce new elements in the technology of soil cultivation. To ensure a satisfactory yield of plants, it will be particularly important to rationally modify the water management of agricultural areas

About two „historical” meteorological stations in north-eastern Poland

W artykule przedstawiono historię funkcjonowania dwóch dawnych stacji meteorologicznych w północno-wschodniej Polsce z początku XX w. Od ponad 70 lat nie prowadzi się na nich obserwacji, ale są one obecnie ważnym źródłem historycznych danych klimatologicznych. Stacja meteorologiczna w Wądołkach Borowych koło Zambrowa funkcjonowała w latach 1897-1924 dzięki Alfredowi Franciszkowi Wyszyńskiemu, który jako lokalny ziemianin i z własnej inicjatywy utworzył i prowadził stację meteorologiczną. Druga z historycznych stacji to inicjatywa dr Alfreda Lityńskiego, hydrobiologa i kierownika Stacji Hydrobiologicznej nad Wigrami koło Suwałk. W latach 1922-1927 działała początkowo w Płocicznie, na południowo-zachodnim brzegu jeziora, a w latach 1928-1943 w Starym Folwarku na północno-zachodnim krańcu Wigier. Dzięki zaangażowaniu i 17-letniej pracy Andrzeja Wasilenki oraz kilkuletnim obserwacjom jego syna Bogdana, seria pomiarów wigierskich stanowi istotny wkład w poznanie środowiska przyrodniczego Pojezierza Suwalskiego.The history of the functioning of two former meteorological stations in north-eastern Poland from the beginning of the 20 th century is presented. They have been out of observation for more than 70 years but are now an important source of historical climate data. The meteorological station in Wądołki Borowe near Zambrów conducted observations and measurements in the years 1897-1924, thanks to Alfred Franciszek Wyszyński, who, as a local landowner and on his own initiative, created and ran a meteorological station. The second of the historical stations is an initiative of Dr. Alfred Lityński, a hydrobiologist and manager of Hydrobiological Station at Lake Wigry near Suwałki, founded by Nencki Institute from Warsaw. In the years 1922-1927 it operated in Płociczno, on the south-western shore of the lake, and in the years 1928-1943 in Stary Folwark, on the north-western edge of Wigry Lake. Thanks to the commitment and 17 years of work of Andrzej Wasilenko and several years of observations of his son – Bogdan – the observation series is a significant contribution to the knowledge of the natural environment of the Suwałki Lake District