Izvori proteina i njihov značaj u ishrani šarana (Cyprinus carpio L.)

Common carp (Cyprinus carpio) is one of the most widely cultured fish species in the world. It is predominantly cultivated in the Balkans in the semiintensive system that is based on the utilization of natural food from the fish pond and supplemental feed (cereals, pelleted and extruded feed). Currently, an intensified type of semi-intensive production is starting to be more present in Serbia, where cereals, as the most common supplemental feed, are replaced by concentrated feed that fill in the lack of proteins from carps' natural food in periods of its decreased production. The nutritional requirements for growth, reproduction and normal physiological functions of fish are similar to other animals, but generally fish need more proteins in their diet. Due to this, the efficiency in the use and utilization of proteins is more significant for fish than for other animals. The selection of supplemental feed in semi-intensive system of fish culture depends on the natural potential of the fish pond, culturing period, fish category, price and quality of feed.Šaran (Cyprinus carpio) kao jedna od najrasprostranjenijih gajenih vrsta riba u svetu, na prostorima Balkana dominantno se gaji u poluintenzivnom sistemu. Intenziviranjem poluintenzivnog sistema i saznanjima o prednosti koncentrovanim hranama, žitarice se polako potiskuju peletiranim i ekstrudiranim smešama. Takođe, u cilju globalnog povećanja proizvodnje, javljaju se potrebe za unošenje raznolikih komponenti u smeše za ishranu riba i njihove maksimalne iskoristivosti. Akvakultura je visoko zavisna od proizvodnje ribljeg brašna i ribljeg ulja zbog velike primene u industriji hrane za ribe. Ograničavajući faktori primene ribljeg brašna su: ograničenost resursa, porast potreba i porast cene. To je navelo na potrebu da se riblje brašno zameni alternativnim izvorima proteina kao što su: proizvodi od soje koji su najsličniji proteinima animalnog porekla, otpaci terestičnih životinja kao jeftiniji izvori kvalitetnih proteina, kril koji ima veliki potencijal u proizvodnji hrane, kao i jednoćelijski organizmi sa velikom brzinom rasta

Semiintensive capr (Cyprinus carpio, L) production: Type of sustainable fishery

Semiintensive carp production is based on two sources of food for fish proteins that are present in live food and carbohydrates that are provided from additional feeds. By consumption of secondary producers (zooplankton and bottom fauna) nutrients, main causer of water ecosystem eutrophication (phosphorus and nitrogen) is utilized. Unused nutrients (inorganic or organic compounds) are settled at the pond's bottom and through application of agrotechnical measures (natural drainage, winter killing, disking) fertility of the pond's bottom is increased. Semiintensive carp production based on live food as the main protein source fits into the concept of sustainable agriculture

Praćenje kvaliteta vode korišćenjem zooplanktonskih organizama kao bioindikatora na šaranskom ribnjaku 'Dubica', Srbija

The quality of water at the Dubica Fish Farm was evaluated by the saprobiological method using the Pantle-Buck saprobity index, during one carp production cycle in the year 2000. By qualitative and quantitative analysis of the zooplankton community, bioindicator species were selected for evaluation of water quality. During the whole period of research, the saprobity index indicated class II water quality, which is suitable for rearing carp in a semi-intensive system as far as natural food is concerned. There was a general trend of decrease in the saprobity index from the beginning to end of the season, its values ranging from 2.05 do 1.77, and a gradual improvement of water quality towards the end of the season. This is partly a result of natural processes (terminated degradation of introduced organic matter as well as settlement of suspended matter introduced with the supply water) and partly a consequence of the application of ichthyological, agrotechnical, and hydrotechnical measures.Tokom proizvodne sezone gajenja šarana u 2000. godini na ribnjaku "Dubica", u cilju praćenja kvaliteta vode primenjena je biološka metoda izračunavanja indeksa saprobnosti po Pantle-Buck-u. Kvalitativnom i kvantitativnom analizom zajednice zooplanktona izdvojeni su bioindikatori na osnovu kojih je određen kvalitet vode u ispitivanom ribnjačkom jezeru. Tokom celog perioda istraživanja, indeks saprobnosti je bio u granicama II klase kvaliteta vode, što je za šaranske ribnjake sa poluintenzivnim sistemom gajenja poželjno sa stanovišta produkcije prirodne hrane. Vrednosti indeksa saprobnosti su imale i generalni trend opadanja od početka prema kraju sezone, od 2,05 do 1,77, odnosno došlo je do postepenog poboljšanja kvaliteta vode jezera u drugom delu sezone. Ovaj proces je do izvesne mere rezultat prirodnih procesa (završene razgradnje unetih organskih materija vodom, kao i taloženja suspendovanih materija unetih svežom vodom), a delom primene agrotehničkih i hidrotehničkih mera

Analiza koncentracije toksičnih i esencijalnih elementa (as, cd, cu, cr, hg, ni, pb, sr, zn) u zooplanktonu sa šaranskog ribnjaka

U poslednjih 20 godina zagađivanje slatkovodnih ekosistema toksičnim elementima je u porastu širom sveta. Zagađenjem su pogođeni pre svega izvori za vodosnabdevanje stanovništva i životno okruženje, ali i industrija kao i privreda uopšte. Međutim zbog perzistentnosti i transfera kroz lance ishrane i potencijalnog akumuliranja u ribama i drugim vodenim organizmima koji se koriste u ishrani, toksični elementi predstavljaju stalnu pretnju ljudskom zdravlju. Zagađivanje naših reka teškim metalima nameće pitanje ne samo zdravstvene ispravnosti riba iz reka već i riba iz ribnjaka obzirom da se većina šaranskih ribnjaka napaja vodom iz sistema kanala DTD. Cilj ove studije je bio da se analizira koncentracija 9 elemenata u zooplanktonu koji predstavlja značajnu prirodnu hranu šarana u poluintenzivnom sistemu gajenja. Istraživanje je obavljeno na 4 ribnjačka objekta, tokom dva ciklusa gajenja šarana, od juna do oktobra, na ribnjaku „Despotovo“. Uzorci zooplanktona za analizu elemenata su uzimani sa tri tačke u svakom jezeru pomoću planktonske mrežice veličine 250 µm jednom mesečno. Na ovaj način su sakupljene samo krupnije veličinske klase zooplanktona (Cladocera i Copepoda), koje šaranska mlađ najviše konzumira. Sa svakog jezera je uziman po još jedan uzorak zooplanktona za kvantitativnu i taksonomsku analizu. Koncentracija elemenata je analizirana induktivno spregnutom plazma masenom (ICP-MS) i optičkom emisionom spektrometrijom (ICP-OES). Rezultati su obrađeni jednofaktorijalnom analizom varijanse (ANOVA) u statističkom programu PAST 3.06. Značajnost razlika testirana je primenom Tukey’s post hoc testa. Podaci su klasifikovani na prolećni, letnji i jesenji aspekt tokom jednog proizvodnog ciklusa. Cladocera su dominirale u populaciji zooplanktona, osim u junu kada su Copepoda bile zastupljenije. Iako nije bilo značajnih razlika u koncentraciji elemenata između godina, osim za Cu i Sr, uočen je karakterističan sezonski obrazac kretanja koncentracija elemenata tokom celog istraživanja. Prolećni i jesenji aspekti u 2012 su bili veći nego u 2013, dok je letnji aspekt u 2013 bio viši nego u 2012. godini. Izuzetak je bila koncentracija Zn u zooplanktonu gde je situacija bila obrnuta. Povišene vrednosti većine toksičnih metala u zooplanktonu na ribnjaku Despotovo se mogu objasniti relativno velikim afinitetom egzoskeleta Cladocera za većinu dvovalentih jona. Nakon adsorbcije elementi na površini ljuštura ovih životinja, tokom vremena bivaju absorbovani kroz telesni zid u unutrašnje organe. Neke studije čak navode da površinski akumulirani kontaminanti na plenu mogu biti dostupniji predatorima od onih akumuliranih u tkivima, zbog niskog pH i visokog nivoa jonske kompleksacije koji vladaju na mestu abstorpcije, u digestivnom traktu većine životinja, Ovi rezultati nameću zaključak da je u budućim istraživanjima kontaminacije vodenih ekosistema i riba poželjno uključiti analize ne samo vode kao izvora toksičnih elemenata, već i odgovarajućih izvora hrane (plena) koji, kako je pokazano, sadrži potencijal ne samo za značajnu akumulaciju elemenata već i njihovu potencijalnu veću biodostupnost konzumentima

Sezonska varijabilnost i diverzitet cladocera (crustacea) u lagunama za prirodno prečišćavanje otpadnih voda iz domaćinstava

Cladocera predstavljaju najznačajniju komponentu zajednice zooplanktona u većini stajaćih slatkovodnih ekosistema. Kao filtratori, hrane se algama, bakterijama, protozoama i organskim česticama, koje obiluju u netretiranim otpadnim vodama iz domaćinstava. Krupne Cladocera se proteklih decenija uveliko primenjuju u biomanipulaciji kao biološko sredstvo za prečišćavanje organski opterećenih otpadnih voda i smanjenje primarne produkcije u vodenim ekosistemima. Istraživanje predstavljeno u ovom radu realizovano je na istraživačkom poligonu “Mali Dunav” Centra za ribarstvo i primenjenu hidrobiologiju, Poljoprivrednog fakulteta Univerziteta u Beogradu. U tri lagune, namenski napravljene na potoku Šugavac za prirodno prečišćavanje kanalizacionih voda poreklom iz uzvodno lociranog naselja, obavljeno je ispitivanje sastava i brojnosti zajednice zooplanktona. Pored bioloških ispitivanja, praćeni su hemijski parametri kvaliteta vode u trajanju od godinu dana, posmatranih kroz 4 perioda od po tri meseca. Istraživanje je sprovedeno sa ciljem ispitivanja dinamike populacije Cladocera u organski visoko zagađenim, plitkim, stajaćim vodenim ekosistemima i mogućnosti opstanka vrste Daphnia obtusa u datim uslovima sredine. Prema parametrima kvaliteta vode, lagune su se značajno razlikovale samo u pogledu prosečnih vrednosti pH i rastvorenog kiseonika. Diverzitet Cladocera tokom jednogodišnjeg perioda istraživanja bio je relativno visok obzirom na smanjen kvalitet vode, sa ukupno 9 identifikovanih vrsta. Kruskal-Wallis test pokazao je da između laguna ne postoji statistički značajna razlika u ukupnoj brojnosti vrsta tokom perioda ispitivanja. Međutim, ukupna brojnost i diverzitet značajno su se razlikovali u svakoj laguni u zavisnosti od perioda posmatranja, što ukazuje na izražena sezonalna variranja u pogledu kvalitativnog i kvantitativnog sastava zajednice. Ova sezonska varijabilnost ogleda se u maloj brojnosti i potpunoj dominaciji sitne vrste Chydorus sphaericus tokom prvog perioda posmatranja (od kraja februara do sredine maja 2012.), praćenoj povećanjem brojnosti i diverziteta vrsta u drugom periodu (od sredine maja do sredine avgusta 2012) i dominaciji krupne vrste Daphnia obtusa u trećem periodu (od sredine avgusta do kraja novembra 2012.), čija je brojnost ponovo opala nakon dostizanja letnjeg maksimuma, uz ponovno pojavljivanje C. sphaericus u četvrtom periodu (od decembra 2012. do kraja februara 2013. godine). Vrsta koja je na svim tačkama na kojima je obavljeno ispitivanje dostigla najveću brojnost bila je Daphnia obtusa. Njeno prisustvo tipično je za vodene ekosisteme u kojima odsustvuju ribe kao predatori (Vadstein, 1993). Kruskal-Wallis test nije pokazao statistički značajne razlike u brojnosti ove vrste između laguna tokom jednogodišnjeg perioda istraživanja, dok su u svim lagunama utvrđene statistički značajne razlike u brojnosti posmatrane u različitim periodima. Rezultati pokazuju da je D. obtusa bila dominantna vrsta zooplanktona u lagunama (dostižući prosečnu maksimalnu brojnost od 1083 - 1444 ind/l tokom perioda ispitivanja), veoma tolerantna na niske vrednosti rastvorenog kiseonika (u proseku 0.32 – 6.90 mg/l) i visoko organsko opterećenje (BOD 26.65 – 33.09 mg/l)

Dinamika zajednica ukupnih koliformnih i fekalnih koliformnih bakterija u novoizgrađenim lagunama za prečišćavanje vode

Konstruisani vetlandi se koriste za prečišćavanje otpadnih voda zbog svoje efikasnosti, isplativosti izrade sistema i pozitivnog uticaja na životnu sredinu. Fekalne koliformne bakterije predstavljaju indikatore zagađenja voda jer ukazuju na potencijalno prisustvo patogenih mikrooganizama kao i drugih zagađujućih materija, a dospevaju u vodene ekosisteme direktno iz kanalizacionih sistema, ali i difuznih humanih i životinjskih otpadnih materija. Zbog toga je ovo istraživanje usmereno na praćenje dinamike preživljavanja ukupnih koliformnih i fekalnih bakterija u otvorenom površinskom konstruisanom vetlandu sa emerznom vegetacijom. Preživljavanje mikroorganizama, kao i njihova distribucija u vetlandima, zavisi od tipa vetlanda, ali i drugih ekoloških pojava koje utiču na njihov razvoj, gubitke i uništenje. U pogledu prečišćavanja otpadnih voda, vetlandi imaju učinak kao biofilteri, jer se u njima kombinovanjem fizičkih, hemijskih i bioloških procesa vrši uklanjanje kontaminanata. Fekalne koliformne bakterije se vezuju za suspendovane čestice, koje se zadržavaju na biljkama iz vetlanda i po njihovoj žetvi se zajedno sa biljkama uklanjaju iz sistema. U ovoj studiji je ispitivana efikasnost novoizgrađenog vetlanda, koji se nalazi na istraživačkom poligonu “Mali Dunav” u Centru za ribarstvo i primenjenu hidrobiologiju (CEFAH) Poljoprivrednog fakulteta, Univerziteta u Beogradu, fakultetskog dobra “Radmilovac”. U tu svrhu je konstruisan vetland koji se sastoji iz jedne ulazne lagune, namenjene za predtretman vode i još dva bazena, u kojima se prirodno tretira površinska otpadna voda i otpadna voda iz domaćinstava. U ovom radu ispitivane su vrednosti ukupnih i fekalnih koliformnih bakterija, petodnevna biohemijska potrošnja kiseonika (BPK5), i ukupne suspendovane materije. Istraživanje je započeto u martu 2012.godine i završilo se u februaru 2013.godine. Za praćenje indikatorskih organizama, kao što su ukupne i fekalne koliformne bakterije korišćene su standardne mikrobiološke metode uzorkovanja i tretiranja uzoraka u laboratoriji. Tokom jednogodišnjeg perioda praćenja parametara na mesečnoj bazi, vrednosti BPK5 su varirale od 15 mg/L do 52 mg/l, a vrednosti TSS od 2.0 mg/L do 89.6 mg/L. Na godišnjem nivou prosečne vrednosti ovih parametara nisu prelazile propisani limit. Mesečno opterećenje sistema sa ukupnim koliformnim bakterijama se kretalo od 5.0×102 CFU/ml do 5.19×105 CFU/ml, a opterećenje fekalnim koliformnim bakterijama je variralo od 5.0×101 CFU/ml do 1.4×103 CFU/ml. Prosečna godišnja vrednost opterećenja sistema ukupnim koliformnim bakterijama je iznosila 9.93×103 CFU/ml, a fekalnim koliformnim 4.05×103 CFU/ml. Na kraju perioda ispitivanja prosečna vrednost ukupnih koliformnih bakterija u efluentu je umanjena za 50%, a prosečna vrednost fekalnih koliformnih bakterija za isti period je redukovana za 97%. Smanjenje brojnosti fekalnih koliformnih bakterija ukazuje da je primena konstruisanih vetlanda opravdana za korišćenje u svrhe obuhvaćene ovim istraživanjem. Radi dodatnog poboljšanja efikasnosti rada vetlanda potrebno je primeniti neke od sledećih mera: povećati raznovrsnost emerzne vegetacije, formirati dodatne ćelije kojima će se poboljšati hidraulički proticaj u vetlandu, da bi se dostigle još niže vrednosti fekalnih koliformnih bakterija u efluentu

Uloga i značaj zooplanktona u poluintenzivnom sistemu gajenja šarana

Jedan od svetski najzastupljenijih sistema za gajenje riba je poluintenzivni sistem koji čini više od 80% (Tacon and De Silva, 1997). U najtradicionalnijem obliku, prisutnom uglavnom u Aziji, veći deo nutritivnih potreba riba se zadovoljava iz prirodne hrane, prisutne u jezeru, dok se manji deo zadovoljava kroz dodatnu hranu. Osnovna ideja ovog sistema je da se potrebe riba u proteinima zadovoljavaju konzumiranjem zooplanktona, zoobentosa i druge prirodne hrane, dok se energetske potrebe zadovoljavaju žitaricama i drugim lokalnim proizvodima u obliku dodatne hrane. Poslednjih godina u zemljama jugoistočne Evrope (Srbiji, BiH, Bugarskoj, Rumuniji) sve se više koristi peletirana i ekstrudirana hrana, umesto žitarica ili u kombinaciji sa žitaricama uz iskorišćavanje prirodne hrane iz samog ribnjaka. Zooplankton predstavlja važanu prirodnu hranu za larve i odrasle stadijume mnogih vrsta riba koje se gaje u akvakulturi. On je i glavna prirodna hrana za larve i mesečnjake šarana, a zajedno sa faunom dna, predstavlja hranu za mlađ i gajenog konzumnog šarana. Zooplankton je značajan izvor proteina, amino kiselina, lipida, masnih kisenina, minerala i enzima (Kibria et al., 1997). U novim ribnjacima zooplankton je uglavnom poreklom iz vode za vodosnabdevanje, dok u starijim objektima, deo ovih organizama potiče iz banke trajnih jaja koja se nalaze u sedimentu, najčešće do dubine od 2 do 10 cm, odakle se jedan deo svake sezone razvija i prelazi u vodu. Razvitak zooplanktonskih organizama (Rotatoria, Cladocera, Copepoda), ima izraženu sezonalnost, pa je maksimum produkcije karakterističan za maj i jun (Paterson, 1993). Na žalost, tokom letnjih meseci (jul i avgust), kada postoje optimalni temperaturni uslovi za rast šarana, najčešće se javlja značajan pad uglavnom svih grupa zooplanktona a naročito kladocera i kopepoda. Ovaj pad u produktivnosti je pre svega rezultat sezonalnosti zooplanktonskih organizama a može biti i posledica velikog pritiska riba na zooplankton u uslovim gustog nasada riba. Do izvesne mere se produkcija prirodne hrane može podstaći upotrebom veštačkih đubriva ili stajnjaka, koji zapravo dovode do porasta produkcije fitoplanktona koji je osnov ishrane za zooplanktonske organizme. Larve šarana mogu da konzumiraju manje oblike zooplanktona kao što su rotatorije i nauplius larve kopepoda. Sa porastom, šaran počinje da konzumira krupnije oblike kladocera i kopepoda, a potom i organizme faune dna, hironomide i oligohete. Za šarana i druge vrste Teleostea, krupniji oblici zooplanktona, naročito krupne kladocere (Daphni magna i D. pulex) predstavljaju lako uočljiv plen, ne samo zbog dimenzija tela, već i zbog dobro pigmentisanog i krupnog oka. Osim toga, starije uzrasne kategorije šarana imaju tako razvijeni usni aparat koji je prilagođen za sakupljanje hrane koja je veća od 250 μm (Sibbing et al., 1986). Usled ovoga, na početku proizvodne sezone, na većini ribnjaka nasađenih sa jedno- i dvogodišnjom mlađi, vrlo brzo dolazi do istrebljenja krupnih zooplanktonskih organizama, što dovodi do dominacije rotatorija, larvi kopepoda kao i malih kladocera, kao što je Bosmina longirostris, jer više nema kompeticije za hranom. U slučajevima kada postoji niska produkcija prirodne hrane, a ne postoji mogućnost đubrenja, usled npr. visoke temperature vode, dodatni objekti kao što su neupotrebljiva ribnjačka jezera, jame ili pak veliki tankovi, mogu poslužiti za dodatnu produkciju prirodne hrane – zooplanktonskih organizama. Masovna proizvodnja prirodne hrane na ovaj način može biti relativno jeftina posebno kada se kao đubrivo koristi stajnjak. Za manje količine zooplanktona, sakupljanje se može obaviti pomoću velikih planktonskih mreža zakačenih za čamac ili se mogu vući sa obale. Ukoliko su u pitanju veći objekti u kojima se gaji zooplankton, za sakupljanje se može koristiti adaptiran čamac po ugledu na "Baleen sistem" koji je poseduje deo koji zahvata vodu i mrežu za proceđivanje, nakon čega se organizmi propuštaju kroz seriju mrežica čime se raspoređuju po veličinskim klasama. Razmatrajući svetski problem nedostatka vode i potrebe za održivom upotrebom vode i nutrijenata u akvakulturi neophodno je unapređenje dosadašnje prakse poluintenzivnog gajenja šarana. Prirodna hrana predstavlja obnovljiv izvor proteina, amino kiselina, masti i masnih kiselina, za gajene ribe i zato usavršavanje poluinteinzivnog sistema između ostalih mera unapređenja treba da ide i u pravcu njihovog većeg korišćenja bilo iz samih ribnjačkih objekata za gajenje šarana ili iz planktonskih jama, jezera ili tankova za njihovo gajenje. Na ovaj način će se omogućiti ekonomičnije iskorišćavanje prirodne hrane, a u kombinaciji sa optimalnom dodatnom hranom će nutritivne potrebe riba biti u potpunosti zadovoljene

Mišljenje potrošača o uticaju uslova gajenja i stresa na kvalitet ribljeg mesa

Dobrobit farmskih životinja predstavlja veoma aktuelnu temu u svetu, čemu je doprinelo inteziviranje proizvodnje i uočavanje povezanosti između uslova gajenja i pojave zdravstvenih, reproduktivnih i drugih problema. „Dobrobit” i “stres” su povezani i međusobno uslovljeni kod svih životinja, pa i riba. Iako su ribe veoma specifične već samim tim što žive u vodenoj sredini, dokazana je podudarnost sa kopnenim kičmenjacima po pitanju fiziologije stresa i njegovih posledica po zdravlje, produktivnost i kvalitet mesa. Najznačajniju ulogu u tome ima kvalitet životne sredine i hrane. Takođe, dokazano je da ribe mogu da osećaju bol, strah i patnju koje, pre svega uzrokuju postupci pri uzgoju, transportu i klanju. U cilju dobijanja podataka o informisnosti javnosti u Srbiji o osnovnim činjenicama vezanim za uslove gajenja, stres i dobrobit riba anketirano je 235 punoletnih, slučajno izabranih lica. U radu je prikazan deo rezultata koji se odnose na povezanost uslova gajenja i kvalitet mesa riba. Statistička analiza odgovora izvršena je uz pomoć hi-kvadrat testa. Približno 91% ispitanika znalo je da kvalitet mesa ribe zavisi od kvaliteta vode u kojoj riba živi, odnosno od kvaliteta hrane koju koristi (90%). Gotovo polovina je smatrala da zna i način na koji voda i hrana deluju na kvalitet mesa riba. O uticaju stresa, kao i načina na koji je riba usmrćena potpunu informaciju imao je najmanji deo anketiranih (22,98%, odnosno 25,96%), dok su nešto većem procentu anketiranih te činjenice bile poznate, ali ne i način delovanja. Veliki broj anketiranih izjasnio se da zna da ribe mogu da osećaju bol (72,77%), strah (70,21%) i patnju (44,68%), a ove emocije je 66,33% povezalo sa postupcima u toku uzgoja, transporta i klanja. Na poznavanje efekta kvaliteta vode, hrane i stresa na kvalitet mesa ribe značajno je uticalo obrazovanja ispitanika (p lt 0,001) tj. veće znanje su pokazali ispitanici sa višim nivoom obrazovanja. Na poznavanje efekta kvaliteta hrane na sličan način je uticala i visina primanja (p=0,001), a na saznanje da na kvalitet mesa ribe utiče stres starosti ispitanika (p = 0,007), naročito onih između 30 i 49 godina. Shvatanje bola kod riba bilo je značajno povezano sa visinom primanja (p lt 0,037) i veličinom domaćinstva (p=0,038). Odgovori muškaraca i žena značajno su se razlikovali samo na pitanje da li znaju da riba može da oseća strah (p =0,04), prvenstveno zato što žene manje veruju u to. Preko 70% anketiranih iz gradova i 50% anketiranih iz seoskih naselja smatralo je da riba može da oseća bol. Procenat onih koji nisu čuli za to najveći je u selima (37,04%), pa u četiri najveća grada u Srbiji - Beogradu, Novom Sadu, Nišu i Kragujevcu (25,00%). Većina anketiranih iz svih tipova naselja smatralo je da su neki postupci u toku uzgoja, transporta i klanja uzrok bola, straha i patnje riba. Na osnovu rezultata ovog istraživanja može se zaključiti da, uprkos znatnom broju ispitanika koji se izjasnio pozitivno u pogledu poznavanja efekata uslova života, ishrane i stresa na kvalitet ribljeg mesa, neophodno je bolje informisanje javnosti na ovu temu. Time bi se doprinelo poboljšanju kvaliteta ribljeg mesa, a svakako i dobrobiti farmski gajenih riba

Multidisciplinary Approach in the Implementation of ATL Methods in Teaching of Animal Sciences I. Presentation of Scenarios

One of the problems Serbian HE faces is summing up of knowledge thaught in different courses and its application in real life by professional decision making. In order to give an example of possibilities of interactive teaching methodology and contribute to the transformation of students from knowledge recipients to knowledge co-constructors, a set of scenarios for a multidisciplinary approach in teaching/learning is presented. The set consists of 4 scenarios for knowledge refreshment followed by a final workshop – a debate similar to the real life situation. A multidisciplinary approach to the topic of aquaculture development, water and fish quality in aquaculture is presented in this case. By participating interactive classes and a debate, 4 year students in animal sciences work in groups to exercise solving problems, to make professional decision, and develop other professional and generic skills. This paper presents the result of the process of development o scenarios for such exercise and results of the exercise will be presented in another paper (Part 2)

Šaranska proizvodnja – u funkciji razvoja (poljo)privrede u Srbiji

Šaranska proizvodnja u svetu poslednjih 60 godina ima trend rasta. U prvoj deceniji 21. veka kreće se između 2,8 i 3,4 miliona tona. Proizvodnja u Srbiji se u poslednjoj decenije kretala od 5 500 tona do preko 12 000 tona (mađi i konzuma). Sa proizvodnjom konzumnog šarana od blizu 1,3 kg (Marković et al. 2012) Srbija zauzima treću poziciju u proizvodnji šarana po glavi stanovnika u svetu, iza Češke Republike i Kine, odnosno na nivou Myanmara (Varadi 2010). Proizvodnja šarana sa pratećim vrstama (belim i sivim tolstolobikom, belim amurom i grabljivicama: somom, smuđom i štukom) se obavlja na oko 11 000 hektara, od ukupne površine od 14 000 hektara. Broj šaranskih ribnjaka je oko 85, od kojih 25 ribnjaka čine 85% ukupnih površina koje su u eksploataciji. Proizvodnja se obavlja u poluintenzivnom sistemu (preko 95% ukupno porizvedenog šarana), zasnovanom na kombinaciji prirodne i dodatne hrane: žitarica i koncentovane hrane (ekstrudirane i peletirane). Nivo proizvodnje poslednjih 3 godine je dvostruko veći od proizvodnje od pre deset godina. Povećanje proizvodnje je najpre usledilo sa privatizacijom ribnjaka (2003. godine) i unapređenjem upravljanja ribnjacima, a potom, od 2005. godine sve češćom zamenom žitarica sa kompletnom – pre svega ekstrudiranom hranom. Iako akvakultura u Srbiji, sa apsolutnom dominacijom proizvodnje šarana u njoj, danas predstavlja mali segment srpske (poljo)privrede, gde u prodaji i otkupu proizvoda poljoprivrede, šumarstva i akvakulture promet ribom u poslednjoj deceniji čini svega 1 – 1,5% (podaci RZS) potencijal za znatno veći doprinos šaranske proizvodnje u razvoju srpske (poljo)privrede je jako veliki. Resursi kojima Srbija raspolaže u šaranskoj proizvodnji su: -Tradicija duža od 100 godina u proizvodnji, a a što podrazumeva nasleđivanje ribarskog zanata radnika kroz generacije zaposlenih na ribnjacima. -Proizvodne površine (oko 3 000 ha) koji su van funkcije, a čijom rekonstrukcijom bi se proizovodnja šarana mogla povećati za preko 25% (3 000 tona). -Više desetina hiljada hektara (po nekim procenama i preko 100 000 ha) zaslanjenih, zamočvarenih, pašnjačkih i drugih površina slabe plodnosti koje se ne koriste za druge namene, na kojima bi se mogle izgraditi nove površine pod šaranskim ribnjacima, a čija bi se plodnost značajno unapredila nakon 2 do 3 decenija ribnjačkog korišćanja. - Raspoloživa građevinska operativa i ljudska radna snaga za izgradnju, a potom za rad na ribnjaku i njegovo održavanje. - Postojanje domaćih sirovina, prerađivačkih kapaciteta (nekoliko puta većih od trenutno korišćenih) za proizvodnju ekstrudirane hrane za šarana, kao i resursa za unapređivanje kvaliteta hrane za ribe, čime bi sadašnji izvoz žitarica mogao biti delom zamenjen hranom za ribe ili samom ribom. - Mogućnost proizvodnje daleko veće količine kvalitetne mlađi (larvi) šarana od sadašnje. - Šaranski ribnjak predstavlja stanište ugroženih i retkih vrsta ptica i sisara, kao i resurs za: proizvodnju zooplanktona, gajenje ukrasnih i korisnih vodenih biljaka, lov, ribolov, ispašu ovaca i goveda, ugostiteljstvo i turizam... - Ribnjak baziran na iskorišćavanju prirodne produkcije (zooplanktona i faune dna), predstavlja racionalni oblik korišćenja obnovljivih prirodnih resursa u procesu proizvodnje usklađene sa dobrobiti životinja, a čime se stvara ekološki „bio”ili „eko”proizvod - šaran, visoke hranljive vrednosti. - Šaran je pogodan za unapređenje kvaliteta mesa, sa mogućnošću povećanja nivoa proteina, smanjenja nivoa masti, unapređenja kvaliteta masti u smislu povećanja sadržaja omega 3 masnih kiselina i poboljšavanja odnosa omega 3 i omega 6 masnih kiselina. - Šaran se tradicionalno koristi u ishrani stanovništva u Srbiji, ali i više evorpskih zemalja. Da bi se navedeni resursi aktivirali neophodno je: - Informisanje političara i ekonomista o značaju šaranskih ribnjaka za poboljšanje kvaliteta zemljišta slabe plodnosti i njihovog korišćenja za unapređenje kvaliteta zahvaćenih voda. - Podsticanje relevantnih institucija za uvođenje stimulativnih i podsticajnih mera za izgradnju ribnjaka, gajenje šarana, njegovu preradu i konzumiranje. - Izrada strategije razvoja ribarstva (akvakulture) za duži vremenski period. -Stalno jačanje istraživačkih resursa (materijalnih i ljudskih) i podsticanje istraživačkih programa sa ciljem unapređivanja proizvodnje i kvaliteta ribljeg mesa. - Podsticanje proizvodnje i izvoza ekstrudirane hrane za ribe, ribe i proizvoda od ribe (šarana) umesto sadašnjeg izvoza žitarica. - Promovisanje značaja šaranskih ribnjaka kao staništa brojnih zaštićenih biljnih i životinjskih vrsta. - Stalno unapređenje saradnje i stvaranje mreža između naučnih institucija i proizvođača šarana u zemlji i sa drugim institucijama u Evropi i svetu. -Promocija šaranskih ribnjaka kao zanimljivih destinacija za odmor od svakodnevnog stresnog života savremenog čoveka nastanjenog u gradovima i rekreaciju (veslanje, ribolov, lov, šetnju, posmatranje ptica...) usklađenu sa prirodnim okruženjem. - Stvaranje atraktivnih prehrambenih artikala, što bližih tanjiru (kroz jačanje preradjivačke industrije), uz isticanje nutritivnih vrednosti šarana. - Unapređenje načina plasmana riba, umesto živog šarana ponuda čitavog spektra primamljivih polupreradjevina i preradjevina od šarana. - Kontinuirana promocija i reklamiranje kvaliteta ribljeg mesa (sa težištem na domaći proizvod – šarana) i njegovog korišćenja u preventivnoj svrsi od niza bolesti (kardiovaskularnih, kancerogenih, dijabetisa) kao i u pravilnom razvoju dece i omladine. - Organizovan nastup srpskih proizvodjača šarana na sajmovima i u pregovorima sa potencijalnim kupcima (velikim trgovačkim lancima prodajnih objekata) - Isticanje „bio” i „eko” prednosti mesa šarana u odnosu na brojne konkurentske proizvod