Zum Problem der Selbst- und Fremdpositionierung in Vladimir Vertlibs Roman „Viktor hilft”

Mit dem Roman Viktor hilft (2018) bestätigt Vladimir Vertlib mehrfach seine literarische Verortung: sein Meta-Narrativ bleibt nach wie vor eine kulturanthropologisch fokussierte Migrations-erfahrung. Diese impliziert eine punktuelle Erfahrung der Zeitgenossenschaft und der Zeugenschaft und in eben diesem Zusammenhang wird untersucht, wie sich die Erzählinstanz im Text selbst- und fremdpositioniert, wozu das sozio-linguistische Konzept der Positionierung von Wendy Hollowey wichtige Impulse liefert (Hollowey 1984). Bei der Annahme des autobiographischen Ansatzes des Romans wird am Beispiel von Viktor Levin als Alter Ego Vertlibs die Positionierung eines hybriden Subjekts in Literatur und Leben eruiert, gemäß der These: Aufgrund der Selbst- und Fremdpositionierung der Erzählinstanz im Roman Viktor hilft ist Vladimir Vertlib als Autor mit einem „hybriden- kulturellen Hintergrund“ (Previsič 2012: 50) und damit als ein exophoner Autor im „Dritten Raum“ (Bhabha 1994/2000) zu verorten.By his novel Viktor hilft (2018), Vladimir Vertlib definitely confirms his place in literature: his meta-narrative invariably constitutes the experience of migration perceived in cultural and anthropological way. It implies a specific, individual experience of the presence and giving the testimony. In this context, it is essential to examine, making use of Wendy Hollowey’s socio-linguistic concept of positioning (Hollowey 1984), how the narrator presents himself and the others in the text. Assuming that the book has some autobiographical features, the Viktor Levin’s character is being analysed as Viktor Vertlib’s alter ego in order to examine how the hybrid like subject places himself and the others in the literature and life. The analysis of Viktor hilft is carried out as a narrator’s selfpresentation and presentation of other characters, which allows you to confirm the thesis that the place of Vladimir Vertlib as a writer with “hybrid culture experience” (Previsič 2012: 50) and as an exophonic writer is the “Third Space” (Bhabha 1994/2000)

Rezensionen

ABRAHAM, ULF (2012): Fantastik in Literatur und Film. Eine Einführung für Schule und Hochschule. Berlin: Erich Schmidt Verlag (=Grundlagen der Germanistik 50). 256 S. DRYNDA, JOANNA (2012): Spiegel-Frauen. Zum Spiegelmotiv in Prosatexten zeitgenössischer österreichischer Autorinnen. Frankfurt (M.)/Berlin/Bern u. a.: Peter Lang Verlag (=Studien zur Germanistik, Skandinavistik und Übersetzungskultur 3). 357 S. KORYCIŃSKA-WEGNER, MAŁGORZATA (2011): Übersetzer der bewegten Bilder. Audiovisuelle Übersetzung – ein neuer Ansatz. Frankfurt (M.)/Berlin/ Bern u. a.: Peter Lang Verlag (=Posener Beiträge zur Germanistik 30). 218 S. FEILKE, HELMUTH / LEHNEN, KATRIN (eds.) (2012): Schreib- und Textroutinen. Theorie, Erwerb und didaktisch-mediale Modellierung. Frankfurt (M.)/Berlin/Bern u. a.: Peter Lang Verlag (=forum Angewandte Linguistik 52). 239 S. MATERYNSKA, OLENA (2012): Typologie der Körperteilbenennungen. Frankfurt (M.)/Berlin/Bern u. a.: Peter Lang Verlag (=Danziger Beiträge zur Germanistik 41). 245 S. VATER, HEINZ (2012): Referenz. Bezüge zwischen Sprache und Welt. Trier: WVT (=FOKUS. Linguistisch-Philologische Studien 38). 202 S. WITWICKA-IWANOWSKA, MAGDALENA (2012): Artikelgebrauch im Deutschen. Eine Analyse aus der Perspektive des Polnischen. Tübingen: Narr Verlag (=Studien zur Deutschen Sprache 59). 230 S

FOLLOWING THE TRACES OF ʻA NEW BOURGEOIS CLASS’ IN ARNO GEIGER’S NOVEL “ALLES ÜBER SALLY”

In dem Beitrag wird das an Ehe- und Familie exemplifizierte Bild der Gesellschaft im Roman "Alles über Sally" von Arno Geiger unter Einbeziehung der soziologischen Kategorie ʻNeue Bürgerlichkeit’ analysiert. Diese Kategorie dient der Beschreibung von neokonservativen Tendenzen in den Haltungen der Europäer an der Wende vom 20. zum 21. Jahrhundert. In der neuesten Forschung wird auf eine neue Qualität der bürgerlichen Kultur hingewiesen. Diese wird als eine Koinzidenz des seit drei Jahrzehnten andauernden Individualisierungsprozesses mit Werten, die traditionell als bürgerlich gelten, definiert. Die in der vorgenommenen Romananalyse angesprochene Frage der Frauenemanzipation wird als Ausgangs- und Bezugspunkt des modernen Verbürgerlichungs- und Sozialisationsprozesses betrachtet.The picture of a society in "Alles über Sally", Arno Geiger’s novel, presented from the perspective of a contemporary family and marriage, has been submitted to the analysis whose aim was to find any possible traces referring to “ a new bourgeois class”. This category can be used to describe neoconservative trends in the attitudes of the citizens of Europe on the verge of 20th and 19th centuries. Contemporary researchers regard the coincidence of the process of individualisation and traditional middle class values that lasting for the last three years to be a new quality of culture. The analysis of the novel focuses on the theme of women’s emancipation as both the starting point and as a reference point for the contemporary model of socialization.Obraz społeczeństwa przedstawiony w powieści Arno Geigera "Wszystko o Sally" ("Alles über Sally"), ukazany przez pryzmat współczesnej rodziny i małżeństwa, poddany został analizie pod kątem opisywanej przez socjologów ʻnowej mieszczańskości’. Kategoria ta służy opisowi neokonserwatywnych trendów w postawach Europejczyków schyłku XX i początku XXI wieku. Współcześni badacze za nową jakość kultury miesz­czańskiej uważają koincydencję, trwającego od trzech dziesięcioleci, procesu indywidu­alizacji i tradycyjnych wartości mieszczańskich. W analizie powieści wyeksponowany został temat emancypacji kobiet zarówno jako punkt wyjścia, jak i punkt odniesienia dla współczesnego modelu socjalizacji

German-language literature in Switzerland without taboos

W artykule recenzyjnym przedstawiono i omówiono tom Tabuzonen und Tabubrü-che in der Deutschschweizer Literatur, opublikowany w 2020 roku w wydawnictwie Vanden-hoeck & Ruprecht, ze wsparciem finansowym Jan Michalski Fondation i Uniwersytetu Szcze-314 Joanna Ławnikowska-Kopercińskiego, pod redakcją Doroty Sośnickiej, poświęcony współczesnym fenomenom literatury szwajcarskiej, literackim obrazom tabuizacji i prób przełamywania tabu. Krótkie krytyczne odniesienia do zamieszczonych w tomie tekstów pozwalają na rozpoznanie kluczowych za-gadnień i towarzyszących im kontekstów, będąc w założeniu wskazówką do lektury całego, niezwykle interesującego projektu.The review article presents and discusses the volume Tabuzonen und Tabubrüche in der Deutschschweizer Literatur published in 2020 by the Vandenhoeck & Ruprecht pu-blishing house, with the financial support of Jan Michalski Fondation and the University of Szczecin, edited by Dorota Sośnicka, devoted to contemporary phenomena of Swiss literature, literary images of taboo and attempts to break taboos. Short critical references to the texts included in the volume make it possible to identify key issues and the accompanying contexts, and are intended to be a guide to reading the entire, extremely interesting project.Der Übersichtsartikel präsentiert und diskutiert den 2020 vom Verlag Vanden-hoeck & Ruprecht mit finanzieller Unterstützung der Jan Michalski Fondation und der Uni-versität Szczecin von Dorota Sośnicka herausgegebenen Band Tabuzonen und Tabubrüche in der Deu-tschschweizer Literatur, der sich den zeitgenössischen Phänomenen der Schweizer Literatur, literarischen Tabubildern und Versuchen, Tabus zu brechen, widmet. Kurze kriti-sche Verweise auf die im Band enthaltenen Texte ermöglichen die Identifizierung von Schlüs-selthemen und den damit verbundenen Kontexten und sollen als Leitfaden für die Lektüre des gesamten, äußerst interessanten Projekts dienen

Fruit and roses: Angelika Reitzer’s Novel “Wir Erben” read from the perspective of the anthropology of culture

Die Kulturantrhopologie inspirierte die Literaturwissenschaftler zu einem Verständnis der literarischen Texte als Texte der Kultur, die den Menschen in einem Netzwerk sozialer Beziehungen und täglicher Handlungen vor dem Hintergrund der zivilisatorischen Leistungen der jeweiligen Epoche zeigen. In dem Aufsatz wird die kulturanthropologische Perspektive bei der Analyse und Interpretation des Romans „Wir Erben“ (2014) der österreichischen Autorin Angelika Reitzer eingesetzt. Die auf dem Leben beider Protagonistinnen, Marianne und Siri, basierende Untersuchung macht die Konstruktion des Alltags im Roman sichtbar (unter Einbeziehung des sozialen und des materiellen Raumes) und bestätigt seinen Referenzcharakter der Realität gegenüber. Entsprechend der anthropologischen Literaturwissenschaft (Doris Bachmann-Medick, Ewa Kosowska) fungiert der literarische Text als eine Erkenntnisquelle und liefert Informationen sowohl über die Welt der literarischen Figuren als auch der Zeitgenossen. So gelesen, hilft der Roman „Wir Erben“ dem modernen Leser, seine Gegenwart besser zu verstehen.Anthropology of culture inspired the literature researchers to analyse and interpret the literary culture texts that present a man in the network of social connection and everyday activities on the background of the achievements of civilisation of a given period of time. The prospect of anthropology of culture gave way to an analysis and interpretation of the novel Wir Erben (2014) by an Austrian novelist, Angelica Reitzer. The analysis referring to the life of the protagonists, Marianne and Siri, presents the construction of the everyday procedures in the novel ( including the factors such as social and material space), indicating its referential character towards the reality. According to the provisions of the anthropology of culture (Ewa Kosowska) and anthropological and literary studies (Doris Bachmann-Medick), a literary text constitutes the source of the knowledge about the world of not only the literary characters, but also the one of the readers. The novel Wir Erben, read according to that key, allows contemporary readers to understand their own reality.Antropologia kultury zainspirowała literaturoznawców do analizy i interpretacji tekstów literackich jako tekstów kultury, ukazujących człowieka w sieci społecznych powiązań i codziennych działań na tle osiągnięć cywilizacyjnych opisywanego okresu. Perspektywa antropologii kulturowej posłużyła w artykule do analizy i interpretacji powieści „Wir Erben” (2014) austriackiej pisarki Angeliki Reitzer. Analiza odwołująca się do życia bohaterek Marianne i Siri unaocznia konstrukcję codzienności w utworze (z uwzględnieniem czynników takich jak przestrzeń społeczna i materialna), wskazując na jej referencyjny charakter wobec rzeczywistości. Zgodnie z założeniami antropologii literatury (Ewa Kosowska) i literaturoznawstwa antropologicznego (Doris Bachmann-Medick) tekst literacki jest źródłem wiedzy o świecie nie tylko bohaterów literackich, ale i czytelników. Powieść „Wir Erben” czytana według tego klucza pozwala współczesnemu odbiorcy na zrozumienie własnej rzeczywistości

In Defence of Justice: Eleonora Kalkowska (1883-1937)—between Warsaw and Berlin

Szkic poświęcony polsko-niemieckiej aktorce i pisarce Eleonorze Kalkowskiej jest przyczynkiem do szerszej recepcji jej twórczości w Polsce. Autorka podejmuje próbę uporządkowania dotychczasowego stanu badań w Niemczech i w Polsce. Następnie wskazuje na rozwój artystyczny Kalkowskiej: od poezji miłosnej (Die Oktave, 1912) przez lirykę antywojenną (Der Rauch des Opfers, 1916) aż po dramat społeczny okresu międzywojennego (Josef, Zeitungsnotitzen, 1932), którego jest wybitną przedstawicielką. Podkreślona zostaje ponadnarodowa wartość pisarstwa tworzącej po niemiecku Kalkowskiej, którego istotą pozostaje idea sprawiedliwości społecznej i obrona człowieczeństwa jednocześnie z pozycji humanistycznych, chrześcijańskich i feministycznych.The study devoted to the forgotten Polish-German actress and writer, Eleonora Kalkowska, is a contribution to the reception of her works. The author makes an attempt to order the current state of the research in both Germany and Poland. Consequently, she depicts Kalkowska’s artistic development: from love poetry (Die Oktave, 1912), through anti-war lyrics (Der Rauch des Opfers, 1916), up to social drama of the in-between-the-wars period (Josef, Zeitungsnotitzen, 1932), of which Kalkowska is an eminent representative. Transnational quality of her works has been noticed here, whose most important idea is social justice and defense of humanity. The uniqueness of her writing is characterized by the form and manner of realizing her artistic mission, both from a humanistic, Christian and woman’s perspective

Barbara Frischmuth's (Non-)Presence in Poland: The Presence and Reception of her Works in the German-Speaking World and in Poland

Both the occasion of Barbara Frischmuth's seventy-fifth birthday and that of her reading in Poland have inspired an examination of the cofounder of the Grazer group's presence and reception in the Germanspeaking world with that of her presence and reception in Poland. While literature by Frischmuth is enormously popular in the Germanspeaking world and her position on the Austrian cultural scene is of the first rank, there is scarce knowledge, popularity or regard for either her works or her in Poland. Only a couple of short texts and just two out of more than twenty novels have been translated into Polish. Polish academic interest seems to be limited to centers in Wrocław and Częstochowa. Since Barbara Frischmuth questions gender relations and interculturalism, her works deserve both greater attention and a more active publishing policy in Poland.Die Untersuchung der Präsenz und der Aufnahme der Werke von Barbara Frischmuth, einer der MitbegründerInnen der Grazer Gruppe, im deutschsprachigen Raum und in Polen wurde durch den 75. Geburtstag der Autorin und ihre Lesereise in Polen angeregt. Angesichts der enormen Frequenz der Literatur von und über Frischmuth im deutschen Sprachraum und ihrem Rang in der Kulturszene Österreichs, ist die Kenntnis und Popularität ihrer Werke in Polen verhältnismäßig bescheiden. Es wurden nur zwei von insgesamt über 20 Romanen und zwei kurze Prosatexte ins Polnische übersetzt. Das Interesse seitens der polnischen Leser beschränkt sich auf wenige akademische Zentren (Wrocław, Częstochowa). Da Barbara Frischmuth in ihrem Schaffen Fragen der Geschlechterbeziehungen und der heute besonders aktuellen Interkulturalität aufnimmt, verdient ihr Schaffen mehr Aufmerksamkeit und eine aktive Verlagspolitik.Impulsem dla zbadania obecności i recepcji utworów Barbary Frischmuth, jednej ze współzałożycieli Grazer Gruppe, w krajach niemieckiego obszaru językowego i w Polsce, był jubileusz 75. urodzin pisarki i jej wizyta autorska w Polsce. Z perspektywy ogromnej frekwencji twórczości Frischmuth i ilości literatury przedmiotowej na temat jej dzieł w krajach niemieckojęzycznych oraz znaczenia pisarki dla współczesnej kultury austriackiej znajomość jej utworów w Polsce jest stosunkowo skromna. Przetłumaczono zaledwie dwie z ponad 20 powieści, ponadto dwa krótkie teksty prozą. Zainteresowanie ze strony polskich badaczy ogranicza się do kilku centrów akademickich (Wrocław, Poznań, Opole, Częstochowa). Ze względu na aktualność i wagę poruszanej przez Frischmuth problematyki (relacje płci i interkulturowość) jej twórczość zasługuje na większe zainteresowanie i aktywniejszą politykę wydawniczą w Polsce

In Defence of Justice: Eleonora Kalkowska (1883-1937)—between Warsaw and Berlin

Szkic poświęcony polsko-niemieckiej aktorce i pisarce Eleonorze Kalkowskiej jest przyczynkiem do szerszej recepcji jej twórczości w Polsce. Autorka podejmuje próbę uporządkowania dotychczasowego stanu badań w Niemczech i w Polsce. Następnie wskazuje na rozwój artystyczny Kalkowskiej: od poezji miłosnej (Die Oktave, 1912) przez lirykę antywojenną (Der Rauch des Opfers, 1916) aż po dramat społeczny okresu międzywojennego (Josef, Zeitungsnotitzen, 1932), którego jest wybitną przedstawicielką. Podkreślona zostaje ponadnarodowa wartość pisarstwa tworzącej po niemiecku Kalkowskiej, którego istotą pozostaje idea sprawiedliwości społecznej i obrona człowieczeństwa jednocześnie z pozycji humanistycznych, chrześcijańskich i feministycznych.The study devoted to the forgotten Polish-German actress and writer, Eleonora Kalkowska, is a contribution to the reception of her works. The author makes an attempt to order the current state of the research in both Germany and Poland. Consequently, she depicts Kalkowska’s artistic development: from love poetry (Die Oktave, 1912), through anti-war lyrics (Der Rauch des Opfers, 1916), up to social drama of the in-between-the-wars period (Josef, Zeitungsnotitzen, 1932), of which Kalkowska is an eminent representative. Transnational quality of her works has been noticed here, whose most important idea is social justice and defense of humanity. The uniqueness of her writing is characterized by the form and manner of realizing her artistic mission, both from a humanistic, Christian and woman’s perspective