XVIII. ve XIX.yüzyılda Balkanlarda tasavvuf akımları

Balkanlar'da tasavvuf akımları XIII. ve XIV. yüzyıllarda yerleşmeye başlamış olmakla berâber XVIII. ve XIX. yüzyıllarda tasavvuf, sanat ve sosyal faâliyetler açısından daha faâl olmuşlardır. Bu çalışmamızda ilk önce Balkan bölgesindeki tasavvufun, müessese ve temsilcilerinin geçmişe dönük haritasını ortaya koyma, ardından da XVIII. ve XIX. yüzyılda Balkanlar'ın Bosna-Hersek, Sırbistan, Kosova, Makedonya ve Arnavutluk bölgelerinde tasavvuf akımlarını, büyüklerini, etkisinde kalıp faâliyet gösteren şahısları, ulaşabildiğimiz kaynaklardan inceleyip tarafsız bir şekilde ortaya koymaya çalıştık. Çalışmamız bir giriş, üç bölümden ve ekler kısmından oluşmaktadır. Giriş kısmında Bosna-Hersek, Sırbistan, Makedonya ve Arnavutluk'un Osmanlı öncesi durumları, ve oralara Osmanlı'dan önce yerleşen seyyah dervişler (Sarı Saltık) ile Boşnaklar ve Arnavutlar'ın İslâm dînini kabul etmelerinde önemli ölçüde etkili olan Bogomil hareketi üzerinde durulmuştur. Birinci bölümde, Osmanlı'nın kuruluşundan XIX. yüzyılın sonlarına kadar Osmanlı Devletinde tasavvuf kültürünü yayan mutasavvıflar, mensup oldukları tarîkatlar ve özelliklerini kısaca tanıtılmış ve tasnîf edilmiştir. Bu bölümde aynı zamânda XVIII. ve XIX. yüzyılda Balkanlar'ın siyâsî, içtimâî, iktisâdî, ilmî, kültürel ve sanat durumu da incelenmiştir. İkinci bölüm Bosna-Hersek, Sırbistan, Kosova, Makedonya ve Arnavutluk'ta XVIII. ve XIX. yüzyıllarda faâliyet göstermiş tasavvuf akımları, tekkelerine ve temsilcilerine ayrılmıştır. Önce tarîkat, sonra da bu tarîkata mensup tekke ve meşâyih tanıtılmış, bâzı tekke postnişinlerin, gerekli atıflar yapılarak sâdece isimleri zikredilmiştir. Varsa eseri, resmî görevi ve sosyal etkinliği vurgulanmıştır. Üçüncü bölümde şeyhlerin ilmiye sınıfı, devlet ricâli, halk ile münâsebeti misâlleriyle ortaya konmaya çalışılmıştır. Ayrıca, tekkelerin kuruluşundaki rolundan ve tasavvufun Arap harfleriyle yazılmış Arnavut ve Boşnak edebiyâtındaki etkisinden de bahsedilmiştir. Ekler kısmında ise bâzı bölge haritalarına ve fotoğraflara yer verilmiştir. Tassawuf streams have begun to settle in the Balkans during the 13th and 14th centuries, but their most rapid activity was in the 18th and 19th centuries. In this study in an objective way based on existing sources firstly we have presented the situation of the Sufi streams in the earlier centuries and then we have focused on the presentation of the tassawuf streams, their leaders, activists under their influence in Bosnia and Herzegovina, Serbia, Kosova, Macedonia and Albania in the 18th and 19th centuries. This study consists of Introduction, three chapters and Annex. The Introduction presents the situation in Bosnia and Herzegovina, Serbia, Kosova, Macedonia and Albania prior to the arrival of the Ottomans, settlement of travelling darvishs in the pre-Ottomanic period (Sari Saltuk), as well as the influence of Bogomilism on embracement of Islam by the inhabitants of these parts. The first chapter deals with the presentation of the Sufis, turuqs (tariqats) and their characteristcs beginning with the foundation of the Ottoman State until the end of the 19th century. The political, social, economic, scientific, cultural and artistic situation of the Balkan countries in the 18th and 19th century is also being mentioned in this chapter. The second chapter is divided in turuqs, tekkes and their representatives in Bosnia, Serbia, Kosova, Macedonia and Albania in the 18th and 19th centuries. Firstly the tariqat is presented and then follow their tekkes and shaikhs. Also some information are given about shaikhs and their activities. The third chapter presents the relations between shaikhs and local administrators, men of knowledge and population. Also the influence of Tasawwuf on the development of the Alamiada literature is being explained. The Annex consists of some local maps and photos of tekkes