Przymiotno kanadyjskie (Conyza canadensis (L.) Cronq.) w zbiorowiskach synantropijnych Podlaskiego Przełomu Bugu

Abstract

Wydział PrzyrodniczyStreszczenie: Pole uprawne, to powszechnie występujące specyficzne siedlisko poddane działalności człowieka. W wyniku nawożenia, mechanicznej uprawy gleby, wprowadzania materiału siewnego, powstaje sytuacja, stwarzająca warunki do wkraczania i bytowania gatunków obcych. Jednym z takich gatunków jest właśnie Conyza canadensis. Jest to roślina roczna, zaliczana do epekofitów, pochodząca z Ameryki Północnej (Kornaś 1968). Zasięg występowania obejmuje wszystkie kontynenty, a jej ekspansywność ma charakter złożony. Składają się na nią różne właściwości gatunku, a głównie olbrzymia płodność (Majda i in., 2007), niewiarygodna odporność na cięcie, odporność na herbicydy oraz szerokie adaptacje do rozprzestrzeniania diaspor (anemochoria). Do Europy Conyza canadensis przywędrowała w XVI-XVII w. Przez wiele lat w Polsce występowała tylko w siedliskach ruderalnych: wysypiskach śmieci, nasypach i torach kolejowych (Krawiecowa 1968, Ćwikliński 1968, Ćwikliński, Bartnik 1990). Szybko stała się jednak Conyza uporczywym chwastem pojawiającym się w zbiorowiskach segetalnych upraw zbożowych, okopowych, ściernisk pożniwnych, na ugorach i odłogach. Celem pracy jest analiza populacji Conyza canadensis na terenie Podlaskiego Przełomu Bugu na 10 różnych siedliskach w całym spektrum występowania gatunku oraz analiza florystyczna i fitosocjologiczna płatów z przymiotnem kanadyjskim. Badanymi siedliskami były: uprawy zbożowe, uprawy okopowe, ścierniska zbożowe, nieużytki, pola odłogowane, sady owocowe, zręby, pobocza dróg polnych, pobocza dróg leśnych oraz tory kolejowe. Przed pracą postawiono następujące pytania: - jaka jest aktualnie rola Conyza canadensis w fitocenozach poddanych działaniu człowieka, - czy gatunek ten stanowi zagrożenie dla roślin uprawnych i rodzimych ekosystemów? - czy przymiotno kanadyjskie jest w dalszym ciągu chwastem zachwaszczającym głównie pola uprawne - uprawy zbożowe i okopowe, - jakie siedliska są najbardziej zagrożone przez gatunek - na podstawie analizy biometrycznej wyjaśnić amplitudę ekologiczną Conyza, - czy istnieje grupa gatunków o znaczeniu taksonomicznym towarzyszących płatom przymiotna kanadyjskiego - analiza florystyczna płatów, Zbiór materiału polegał na losowym rzucie kołem o średnicy jednego metra w pięciu powtórzeniach. Zebrano 7375 osobników, z czego 5876 poddano analizie. Analizowanymi cechami były: wysokość, wysokość części kwitnącej, wysokość części niekwitnącej, liczba rozgałęzień kwiatostanu, liczba rozgałęzień pędu, ogólna liczba liści, liczba liści zielonych pędów oraz liczba liści uschniętych. Otrzymane wyniki pozwalają na wyciągnięcie wniosków końcowych: Badania wykazały, że Conyza canadensis aktualnie zachwaszcza głównie sady owocowe i pola odłogowane, zręby i nieużytki. Wskazuje na to analiza takich badanych cech jak wysokość całkowita, wysokość części kwitnącej, ilości rozgałęzień, ilość liści itp. oraz obliczenia statystyczne (testu Kruskalla Wallisa oraz jednoczynnikowej analizy wariancji). Średnie zagęszczenie w sadach owocowych wynosiło 78 osobników na m2, natomiast na polach odłogowanych 71 osobników na m2. Populacja występująca w sadach stanowiła 20,3% badanej próby (1194 osobniki) natomiast na polach odłogowanych 19,2% próbny (1130 osobników). Na tych czterech siedliskach: sady owocowe, pola odłogowane, zręby i nieużytki Conyza canadensis może stwarzać zagrożenie florze rodzimych zbiorowisk roślinnych. Średnie zagęszczenie przymiotna kanadyjskiego w uprawach okopowych wynosiło 3 osobniki na m2 a w uprawach zbożowych 20 osobników na m2. Populacja Conyza canadensis w uprawach okopowych stanowiła zaledwie 0,6% badanej próby (34 osobniki) a w uprawach zbożowych 2,6% badanej próby (154 osobniki). Dane te sugerują, że siedliskom tym gatunek ten nie stwarza zagrożenia. Jednoznaczne stwierdzenie o przesunięcie amplitudy ekologicznej przymiotna kanadyjskiego z pól uprawnych na sady, pola odłogowane, nieużytki itp. wymaga dodatkowych badań dotyczących plenności tego gatunku i jego siły kiełkowania z różnych siedlisk. We florze płatów z przymiotnem kanadyjskim (250 spisów florystycznych) stwierdzono tylko jeden gatunek występujący często – Apera spica-venti. Brak innych gatunków „związanych” z przymiotnem, można wytłumaczyć dużymi różnicami w siedliskach i florze badanych zbiorowisk.Cultivated field is a commonly found specific habitat subjected to human activity. As a result of fertilisation, mechanical tillage, seed input, the conditions for the occurrence and the existence of extraneous species have become possible. One such species is Conyza canadensis. It is an annual plant that belongs to the epecophytes, originated from North America (Kornas 1968). Its occurrence ranges across all continents and its expansiveness is complex. It is characterised by various properties of the species, mostly enormous fertility (Majda et al., 2007), incredible resistance to cutting, resistance to herbicides and broad adaptation to the spread of seeds (seeds dispersal). Conyza canadensis was brought to Europe in the sixteenth and seventeenth centuries. For many years in Poland it occurred only in ruderal plant communities: landfills, embankments and railway tracks (Krawiecowa 1968, Ćwikliński 1968, Ćwikliński, Bartnik 1990). However, Conyza soon became a persistent weed appearing in segetal communities of cereal crops, root crops, post-harvest stubble, on fallow fields. The aim of this study is to analyse the population of Conyza canadensis in the Podlaski Przełom Bugu mesoregion on 10 different habitats within the whole spectrum of the species and the floristic and phytosociological analysis of patches with Conyza canadensis. The studied habitats were: cereal crops, root crops, cereal stubble, wastelands, fallow fields, orchards, forest clearings, field roadsides, forest roadsides and railroad tracks. The following questions have arisen in the study: - what is the current role of Conyza canadensis in phytocoenoses subjected to human activity, - whether this species poses a threat to farm crops and native ecosystems, - whether Conyza canadensis is still a weed infesting mainly field crops - cereal and root crops, - which habitats are threatened most by the species - based on biometric analysis to explain the ecological amplitude of Conyza, - whether there is a group of species of taxonomic significance accompanying patches with Conyza canadensis – the floristic analysis of patches, The collection of specimens was selected randomly by throwing a ring of 1m diameter in five repetitions. 7375 specimens were gathered, 5876 of which were analysed. Such features as total height of weed, the height of the flowering part of plant, the height of the unflowering part of plant, the number of ramifications of the inflorescence part, the number of shoot ramifications, the number of leaves in total, the number of green leaves and the number of withered leaves were analysed. The following final conclusions can be drawn from the obtained results: Studies have shown that Conyza canadensis currently infest mainly orchards and fallow fields, forest clearings and wastelands. It is indicated by the analysis of such studied features as total height, the height of the flowering part of plant, the number of ramifications, the number of leaves, etc., and statistical calculations (the Kruskall Wallis test and the single-factor analysis of variance). The average concentration in orchards was 78 individuals per m2, while in the fallow fields 71 individuals per m2. The population occurring in orchards accounted for 20.3% of the studied sample (1,194 individuals), while on fallow fields 19.2% of the sample (1130 individuals). In these four habitats: orchards, fallow fields, forest clearings and wastelands Conyza canadensis can pose a threat to the flora of native plant communities. The average concentration of Conyza canadensis accounted for 3 individuals per m2 in root crops and 20 individuals per m2 in cereal crops. The population of Conyza canadensis in root crops accounted for only 0.6% of the studied sample (34 individuals) and in cereal crops 2.6% of the sample (154 individuals). These data indicate that the habitats are not endangered by the species. Unequivocal statement of the ecological amplitude shift of the Conyza canadensis from field crops to orchards, fallow fields, wastelands, etc., require additional research on the fertility of the species and its germination from different habitats. Within the flora patches with Conyza canadensis (250 floristic registers) only one species which occurred frequently was found - Apera spica-venti. The lack of other species "associated" with Conyza can be explained by the significant differences in habitats and the flora of researched communities