Het Paleis aan de Maas : Giudici’s nieuwe zeemagazijn van de Rotterdamse Admiraliteit (1785-1788)

The new arsenal for the ‘Admiralty of the Meuse’, built between 1785 and 1788 on Reuzeneiland on the east side of Rotterdam, was one of the Dutch Republic’s largest structures, yet it has been all but forgotten since it burned to the ground in 1891. Fifteen surviving design drawings by its architect, the Italian Giovanni Giudici (1746-1819), provide insight into the design phases, technical detailing and the evolving design of the facade and interior. The arsenal’s primary function was to store naval weaponry and ship’s supplies. However, its architecture belied this utilitarian purpose. The symmetrical, monumental facade with checked pilaster strips, main floor, balconies and sculptures on the crowning attic block lent the building a palatial aura and explains why it was also known as ‘the Palace’. Giudici’s design differed from Daniël Stalpaert’s seventeenth-century warehouses for the Dutch East India Company (VOC) and the Amsterdam Admiralty. Although also of monumental design, their warehouse function was clearly visible in the their exteriors. The palatial design of the Rotterdam arsenal had to do with the building’s hybrid nature: part warehouse, part office and part ‘events hall’. In addition to storage spaces, workshops and offices, a large part of the building was reserved for ceremonial rooms. The west wing included a grand entrance hall, a library room, an armoury and a salon overlooking the river. Another surprising presence in an arsenal was a huge kitchen equipped for large banquets. The central wing contained a huge multifunctional space with an eleven-metre clear span made possible by a massive auxiliary structure from which the floor joists of the second storey were suspended. This space could be used for storage, but also for large-scale affairs like the visit of Tsar Alexander I in 1814. Thanks to its location at the bend in the river Maas, with a specially designed water-facing facade, the arsenal occupied a prominent place in Rotterdam’s cityscape. As such it was in keeping with wider eighteenth-century trends whereby admiralty buildings, in addition to their function as logistical infrastructure, also gave expression to military and political ambitions. This Rotterdam example demonstrates how utilitarian architecture could be deployed for visual representation on an urban scale and an analysis of its building history contributes to a better understanding of the role of maritime architecture in the late eighteenth-century Republic.Het nieuwe zeemagazijn van de Admiraliteit op de Maze, gebouwd tussen 1785 en 1788 op het Reuzeneiland aan de oostkant van Rotterdam, was een van de grootste bouwwerken uit de Republiek der Nederlanden, desalniettemin is het nadat het in 1891 afbrandde bijna geheel in de vergetelheid geraakt. Vijftien bewaarde ontwerptekeningen van de architect, de Italiaan Giovanni Giudici (1746-1819), geven inzicht in de ontwerpfases, technische detaillering en veranderende vormgeving van façade en interieur. Het zeemagazijn had primair de functie van opslag van wapentuig en scheepsmateriaal. Toch verried de architectuur deze utilitaire bestemming niet. De symmetrische, monumentale gevel met geblokte lisenen, bel-etage, balkons en beeldhouwwerk op het bekronende attiekblok gaf het gebouw een paleisachtig voorkomen. Vandaar dat het zeemagazijn in Rotterdam ook wel bekend stond als het ‘Paleis’. Giudici’s ontwerp week af van Stalpaerts zeventiende-eeuwse pakhuizen van de VOC en Amsterdamse Admiraliteit, die weliswaar ook een monumentale vormgeving hadden, maar waarvan de functie als pakhuis zichtbaar tot uitdrukking kwam in het exterieur. De paleisachtige vormgeving van het Rotterdamse magazijn hield verband met het hybride karakter van het gebouw: deels pakhuis, deels kantoor en deels ‘evenementenhal’. Naast opslagruimtes, werkplaatsen en kantoren was een aanzienlijk deel van het gebouw bestemd voor representatieve vertrekken. Het westelijke paviljoen bevatte onder andere een monumentale vestibule, een bibliotheekkamer, een wapenkamer en een salon met uitzicht op de rivier. Opvallend voor een magazijn is ook de aanwezigheid van een forse keuken die was toegerust voor grote eetfestijnen. In het middenpaviljoen werd een enorme multifunctionele ruimte gecreëerd met een vrije overspanning van elf meter, mogelijk gemaakt door een zware hulpconstructie, waaraan de vloerbalken van de tweede verdieping werden opgehangen. Deze ruimte kon worden gebruikt voor opslag, maar ook voor grootschalige evenementen, zoals het bezoek van tsaar Alexander I in 1814. Door zijn ligging in de bocht van de Maas, met een bewust ontworpen façade gericht op de waterzijde, speelde het zeemagazijn een prominente rol in het stadsbeeld van Rotterdam. Daarmee sluit het aan bij bredere achttiende-eeuwse ontwikkelingen waarin admiraliteitsgebouwen niet alleen als logistieke infrastructuur fungeerden, maar ook militaire en politieke ambities tot uitdrukking brachten. Het Rotterdamse voorbeeld toont hoe utilitaire architectuur kon worden ingezet voor visuele representatie op stedelijke schaal en de bouwhistorische analyse ervan draagt bij aan een beter begrip van de rol van maritieme bouwkunst in de late achttiende-eeuwse Republiek

Included | Architecture Repurposed : Architectuur als middel voor een nieuwe toekomst | Office Winhov

Review of two books written by Sanne van den Breemer & Robert Winkel and Uri Gilad, Annuska Pronkhorst & Jan Peter Wingender (eds)Bespreking van twee boeken van Sanne van den Breemer & Robert Winkel en Uri Gilad, Annuska Pronkhorst & Jan Peter Wingender (red.

Pacheco en Passage 44: Brussels (post)modernisme als erfgoed van morgen

Located in the centre of Brussels, Pachecolaan 44 is a remarkable sixteen-level office building (thirteen aboveground and three underground). Strategically situated on Brussels’ ring road, it acts as a landmark for the neighbourhood. The building is an eye-catcher owing to the wickerwork pattern of the concrete modules in the elevations. It was designed in 1964 by the architect Marcel Lambrichs and his team for the former Gemeentekrediet (Crédit Communal de Belgique) bank. Pacheco, as the complex was known, provided over six thousand square metres of office space and was the bank’s headquarters until 2015. Its plinth was a mixed-use arcade housing a cinema, restaurants, shops, exhibition space and an auditorium. In the 1970s, this ‘Passage 44’ had a reputation as a vibrant centre of cultural life. Today the tower is home to Belgium’s Immigration Department, while the plinth has been converted into a KU Leuven campus. Pacheco and Passage 44 belong indisputably to Brussels’ collective memory and by extension to that of Belgium, due in part to the well-attended exhibitions and lectures that Gemeentekrediet organized in ‘its’ arcade. The bank presented itself as a socially engaged business and regarded the promotion of art and knowledge as one of its core tasks. In addition, the building’s history is closely tied to post-war developments in the fields of urban planning and architecture in Brussels. Its historical and urban design values were part of the reason why the Gemeentekrediet’s former headquarters was added to the Brussels Capital Region’s official heritage register in 2024. Despite Pacheco’s heritage credentials, it has received very little attention in the literature. By placing Pacheco and Passage 44 in their architectural-historical context once more, this article aims to contribute to knowledge of Brussels’ post-war heritage. It does so by considering two key moments: the original design and construction phase in the 1960s, and the staff restaurant project by the designer Frans L. Van Praet, which was executed around the turn of the century. The works carried out in these two periods can be classified respectively as ‘modern’ and ‘postmodern’. The integration of these antithetical design concepts within the same building complex is unique in the Belgian context. As well as an examination of the past, this article offers an insight into future possibilities for large-scale post-war projects. In light of growing interest in the modern movement and in young heritage, the article considers theory, heritage policy and restoration practice within the Brussels Capital Region. Although young heritage has gained (academic) recognition and legal protection, the translation of theoretical heritage evaluation into restoration practice is faltering. The development of a broader methodology in the field of ‘value mapping’ can offer a solution to this. An analysis of the Pacheco case provides valuable insights of benefit to the sustainability of future projects.In het centrum van Brussel staat aan de Pachecolaan 44 een opmerkelijk gebouwcomplex van zestien bouwlagen (dertien bovengronds en drie ondergronds). Strategisch gelegen aan de Kleine Ring, fungeert het als herkenningspunt voor de buurt. Het gebouw is een blikvanger door het vlechtwerk van betonnen elementen in de gevel. Architect Marcel Lambrichs en zijn team ontwierpen het gebouw in 1964 voor het toenmalige Gemeentekrediet van België (Crédit Communal de Belgique). Pacheco, zoals het complex kortweg werd genoemd, bood meer dan zesduizend vierkante meter kantoorruimte en was tot 2015 de hoofdzetel van de bank. In de plint ter hoogte van de Kruidtuinlaan bevond zich een commerciële galerij met bioscoop, restaurants, winkels en auditorium. Deze ‘Passage 44’ stond in de jaren 1970 bekend als een bruisend cultureel centrum. Vandaag huisvest de toren de Dienst Vreemdelingenzaken, terwijl de plint wordt omgebouwd tot campus van de KU Leuven. Pacheco en Passage 44 zijn een onmiskenbaar onderdeel van het Brusselse collectieve geheugen en bij uitbreiding van dat van België. Aanleiding hiervoor zijn onder andere de drukbezochte tentoonstellingen en lezingen die het Gemeentekrediet in ‘zijn’ galerij organiseerde. De bank profileerde zich als maatschappelijk geëngageerd bedrijf en beschouwde het bevorderen van kunst en kennis als een van haar kerntaken. Daarnaast is de geschiedenis van het gebouw nauw verbonden met de naoorlogse ontwikkelingen op het gebied van stedenbouw en architectuur in Brussel. Omwille van, onder andere, zijn historische en stedenbouwkundige waarden is de voormalige hoofdzetel van het Gemeentekrediet sinds 2024 ingeschreven in de wettelijke erfgoedinventaris van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Ondanks de interesse uit de erfgoedhoek komt de casus Pacheco in de bestaande literatuur weinig aan bod. Dit artikel kadert Pacheco en Passage 44 opnieuw in hun architectuurhistorische context en levert zo een bijdrage aan de kennis over het Brusselse naoorlogse erfgoed. Daarbij wordt stilgestaan bij twee sleutelmomenten: de ontwerpfase en opbouw in de jaren zestig en het project voor het personeelsrestaurant door ontwerper Frans L. Van Praet, dat rond de eeuwwisseling werd uitgevoerd. De werken die in deze periodes werden uitgevoerd, vallen respectievelijk onder te brengen onder de noemers ‘modern’ en ‘postmodern’. De integratie van deze tegengestelde ontwerpvisies binnen eenzelfde gebouwencomplex is uniek in de Belgische context. Naast een blik op het verleden biedt dit artikel een inkijk in de toekomstmogelijkheden voor grootschalige naoorlogse projecten. In het licht van een groeiende interesse voor de moderne beweging en voor jong erfgoed wordt stilgestaan bij theorie, erfgoedbeleid en restauratiepraktijk binnen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Hoewel het jonge erfgoed aan (academische) waardering en juridische bescherming heeft gewonnen, hapert de vertaling van de theoretische erfgoedwaardebepaling naar de restauratiepraktijk. De ontwikkeling van een bredere methodologie op het gebied van value mapping, kan hiervoor een oplossing bieden. Een analyse van de casus Pacheco biedt waardevolle inzichten die de duurzaamheid van toekomstige projecten ten goede komen

Het Binnenhof Den Haag: Grafelijk machtscentrum in de 13e eeuw

Review of a book redacted by J. van Kesteren-Lok.Review of a book redacted by J. van Kesteren-Lok

Tweegesprek Bussels-Keblusek

‘Tweegesprek’ is een nieuwe, jaarlijkse rubriek in ons Bulletin waarin we een actueel en prikkelend vraagstuk binnen de interessegebieden van de KNOB (architectuur- en bouwgeschiedenis, stedenbouw, cultuurlandschap en monumentenzorg) centraal stellen. Op een Stelling volgt een Tegenstelling, waarin een vakgenoot reageert. Zo ontstaat een open dialoog tussen collega’s in het veld.‘Tweegesprek’ is een nieuwe, jaarlijkse rubriek in ons Bulletin waarin we een actueel en prikkelend vraagstuk binnen de interessegebieden van de KNOB (architectuur- en bouwgeschiedenis, stedenbouw, cultuurlandschap en monumentenzorg) centraal stellen. Op een Stelling volgt een Tegenstelling, waarin een vakgenoot reageert. Zo ontstaat een open dialoog tussen collega’s in het veld

Bouwmaterialen 1940-1990: Vernieuwing, constructie, toepassing

Review of a book written by Kees Somer and Ronald Stenvert (eds)Bespreking van een boek van Kees Somer en Ronald Stenvert (red.

Handel en hergebruik: De toepassing van tufsteen in de noordelijke Nederlanden (ca. 1000-1250)

This article discusses the use of tuff stone in the period around 1000-1250 in what is now the Netherlands. During the Middle Ages tuff was used from the Rhineland to Denmark. The historiography of this subject comprises a great many books and articles on tuff and the earliest tuff stone buildings in the Netherlands, but a lack of written sources makes it difficult to get a detailed picture of the trade in tuff and its use in construction. The dating of buildings from this period is also very challenging. This article draws on contextual information in an attempt to provide more insight into the extraction, transport and trade in tuff before the year 1250, while also discussing the principal actors and material characteristics. To understand the context of tuff in the Netherlands one must first look at its distribution in Roman times. Tuff is known to have been used in over a hundred places in the Roman context and that material was sometimes reused in the Middle Ages. Although this reuse has never been systematically investigated, it can have consequences for the dating of medieval buildings, since that dating was sometimes based in part on certain characteristics of the material (block sizes). The article then looks at medieval tuff stone quarrying near Andernach. Quarrying of the stone had resumed in the tenth century, although it is impossible to give a precise date. Buyers played a crucial role, in particular the Cologne archbishops. The article names a number of these bishops as possible initiators of the interregional tuff-stone trade from the eleventh century onwards. In the Netherlands it can be assumed that the church building campaign of the Utrecht bishop Bernold had a major impact on the import of tuff from the Eifel region, judging by the massive size and regularity of the tuff-stone blocks used in the churches he commissioned. Unfortunately, building-historical aspects like masonry composition and stone sizes offer few reliable indicators for accurate dating per whole, half or quarter century. Contrary to what some writers have suggested, large- and small-sized blocks were used interchangeably. The same applies to architecture. Features like spaarbogen (arches formed in the ground to save on building material), arch friezes and other architectural-historical characteristics were used over a longer time span, some as late as the thirteenth century by which time brick had become the main building material. So the architecture of the buildings discussed here does not furnish any hard evidence for dating either. The article provides an inventory of over 500 locations where tuff was used in the Middle Ages, augmented with some 250 examples of tuff stone use in the Rhineland, thereby shedding light on the associated tuff stone landscape between Cologne and the North Sea. It concludes with an appeal for further research into each object, including systematic investigation of evidence of primary or reused (Roman) material. It is also recommended that traces of finishing be documented and mortar research be conducted, with the aim of gaining more knowledge about the Netherlands’ earliest tuff stone buildings.This article discusses the use of tuff stone in the period around 1000-1250 in what is now the Netherlands. During the Middle Ages tuff was used from the Rhineland to Denmark. The historiography of this subject comprises a great many books and articles on tuff and the earliest tuff stone buildings in the Netherlands, but a lack of written sources makes it difficult to get a detailed picture of the trade in tuff and its use in construction. The dating of buildings from this period is also very challenging. This article draws on contextual information in an attempt to provide more insight into the extraction, transport and trade in tuff before the year 1250, while also discussing the principal actors and material characteristics. To understand the context of tuff in the Netherlands one must first look at its distribution in Roman times. Tuff is known to have been used in over a hundred places in the Roman context and that material was sometimes reused in the Middle Ages. Although this reuse has never been systematically investigated, it can have consequences for the dating of medieval buildings, since that dating was sometimes based in part on certain characteristics of the material (block sizes). The article then looks at medieval tuff stone quarrying near Andernach. Quarrying of the stone had resumed in the tenth century, although it is impossible to give a precise date. Buyers played a crucial role, in particular the Cologne archbishops. The article names a number of these bishops as possible initiators of the interregional tuff-stone trade from the eleventh century onwards. In the Netherlands it can be assumed that the church building campaign of the Utrecht bishop Bernold had a major impact on the import of tuff from the Eifel region, judging by the massive size and regularity of the tuff-stone blocks used in the churches he commissioned. Unfortunately, building-historical aspects like masonry composition and stone sizes offer few reliable indicators for accurate dating per whole, half or quarter century. Contrary to what some writers have suggested, large- and small-sized blocks were used interchangeably. The same applies to architecture. Features like spaarbogen (arches formed in the ground to save on building material), arch friezes and other architectural-historical characteristics were used over a longer time span, some as late as the thirteenth century by which time brick had become the main building material. So the architecture of the buildings discussed here does not furnish any hard evidence for dating either. The article provides an inventory of over 500 locations where tuff was used in the Middle Ages, augmented with some 250 examples of tuff stone use in the Rhineland, thereby shedding light on the associated tuff stone landscape between Cologne and the North Sea. It concludes with an appeal for further research into each object, including systematic investigation of evidence of primary or reused (Roman) material. It is also recommended that traces of finishing be documented and mortar research be conducted, with the aim of gaining more knowledge about the Netherlands’ earliest tuff stone buildings

Rombout Verhulst 1624-1698 : Beeldhouwer in de Lage Landen

Review of a book written by Stefan GlasbergenBespreking van een boek van Stefan Glasberge

Rietveld Schröderhuis: Een biografie van het huis

Review of a book written by Natalie Dubois and Jessica van GeelReview of a book written by Natalie Dubois and Jessica van Gee

De toekomst van het verleden: Erfgoed en klimaat

Review of a book written by Thijs WeststeijnBespreking van een boek van Thijs Weststeij