Non-financial enterprises in 2023 seen through the eyes of entrepreneurs

Cel – Celem niniejszego artykułu jest prezentacja obrazu polskich przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2023 na tle lat wcześniejszych, zaprezentowanego przez samych przedsiębiorców w ankietach wypełnianych na potrzeby tzw. szybkiego monitoringu Narodowego Banku Polskiego. Autor opracowania wyznaczył sobie zadanie wyboru, interpretacji i skomentowania wybranych mierników i czynników aktywności biznesowej oraz charakterystyk składających się na obraz aktywności mikroekonomicznej w Polsce w roku 2023. Metoda badań – W artykule wykorzystano krytyczną analizę literatury przedmiotu, analizę historyczną oraz analizę porównawczą funkcjonujących w Polsce przedsiębiorstw niefinansowych. Wnioski – Zarówno prognozy gospodarcze, formułowane jeszcze przed rozpoczęciem roku 2023, jak i wyniki oraz oceny cząstkowe w trakcie trwania tego roku sugerowały, iż będzie to bardzo trudny, być może nawet kryzysowy czas dla aktywności gospodarczej na poziomie mikroekonomicznym w Polsce, a także w większości innych krajów. Twarde dane nie są jeszcze znane, jednak przeprowadzone badanie pozwala stwierdzić, iż sektor przedsiębiorstw w naszym kraju całkiem dobrze poradził sobie z zewnętrznymi szokami podażowymi, wygenerowanymi głównie przez wojnę w Ukrainie. Polskie przedsiębiorstwa uniknęły recesji w ich przypadku i faktycznie ziścił się scenariusz tzw. miękkiego lądowania. Oryginalność / wartość / implikacje / rekomendacje – Główne atuty niniejszego artykułu tkwią w aktualności poruszanej problematyki oraz względnej wszechstronności nakreślonego obrazu polskich przedsiębiorstw w roku 2023. Wreszcie istotną kwestią jest pokazanie zależności pomiędzy tym, co dzieje się na poziomie mikroekonomicznym, a pomyślnością sfery makroekonomicznej.Purpose – The aim of this article is to present Polish non-financial enterprises in 2023 against the background of previous years, as seen by the entrepreneurs themselves in surveys completed for the purposes of rapid monitoring of the National Bank of Poland. The author of the study has set himself the task of selecting, interpreting and commenting on selected measures and factors of business activity, as well as the characteristics that make up the landscape of microeconomic activity in Poland in 2023. Research method – The article uses a critical analysis of subject literature, historical analysis, and a comparative analysis of non-financial enterprises operating in Poland. Results – Both the economic forecasts formulated before the start of 2023, as well as the results and partial assessments made during this year, suggested that it would be very difficult, perhaps even crisis-like, for economic activity at the microeconomic level in Poland, as well as in most other countries. Hard data is not yet available, but the survey shows that the corporate sector in Our Country has coped quite well with external supply shocks generated mainly by the war in Ukraine. Polish companies avoided recession and the so-called soft landing scenario came true. Originality / value / implications / recommendations – The main advantages of this article lie in the topicality of the issues discussed and the relative comprehensiveness of the picture of Polish enterprises in 2023. Finally, an important issue is showing the relationship between what is happening at the microeconomic level and the prosperity of the macroeconomic [email protected] w BiałymstokuBenigno G., di Giovanni J., Groen J.J.J., Noble A.I., 2022, The GSCPI: A New Barometer of Global Supply Chain Pressures, Staff Reports 1017, Federal Reserve Bank of New York, https://www.newyorkfed.org/research/policy/gscpi#/overview [data dostępu: 2.06.2024].Błaszczak A., Firmy liczą na ożywienie, ale widzą sporo wyzwań, https://www.rp.pl/rynek-pracy/art39734911-firmy-licza-na-ozywienie-ale-widza-sporo-wyzwan [data dostępu: 2.06.2024].Fuss C., Vermeulen P., 2008, Firms’ investment decisions in response to demand and price uncertainty, “Applied Economics”, vol. 40(18), s. 2337–2351, DOI: 10.1080/0003 6840600959909Góralczyk B., 2023, Pan zagłada, książka i myśl Nouriela Roubiniego, „Obserwator Finansowy”, sierpień–październik, https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/trendy-gospodarcze/pan-zaglada-ksiazka-i-mysl-nouriela-roubiniego/ [data dostępu: 2.06.2024].Górka J.,2023, Mocna Polska, silny złoty, „Obserwator Finansowy”, sierpień–październik.Grabowska M., Otola I., 2022, Reorientacja struktur i modeli biznesu przedsiębiorstw wysokiego wzrostu w czasie pandemii COVID-19, „Przegląd Organizacji”, nr 7, s. 3–10.Li Q., Lin C., Xu L., 2020, Political Investment Cycles of State-Owned Enterprises, “The Review of Financial Studies”, vol. 33(7), s. 3088–3129, DOI: 10.1093/rfs/hhz090.Mellor R.B., Coulton G., Chick A., Bifulco A., Mellor N., Fisher A., 2011, Przedsiębiorczość, PWE, Warszawa.Noga A., 2009, Teorie przedsiębiorstw, PWE, Warszawa.Olejniczak-Szuster K., 2021, Przedsiębiorca społecznie odpowiedzialny – motywy i strategie działania w dobie pandemii COVID-19, Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa.Otoczenie współczesnych organizacji – szanse i wyzwania nowej normalności gospodarczej, 2023, Puto A. (red.), Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa.Podstawy nauki o przedsiębiorstwie, 2003, Lichtarski J. (red.), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław.Schoder C., 2013, Credit vs. demand constraints: The determinants of US firm-level investment over the business cycles from 1977 to 2011, “The North American Journal of Economics and Finance”, vol. 26, s. 1–27, DOI: 10.1016/j.najef.2013.04.002.Sopińska, A., 2022, Percepcja otoczenia zewnętrznego a strategia innowacji przedsiębiorstwa, „Przegląd Organizacji”, nr 12, s. 3–11.Szybki Monitoring NBP – Analiza sektora przedsiębiorstw, 2022, nr 4 (październik), https://nbp.pl/wp-content/uploads/2023/01/raport_4_kw_2022.pdf [data dostępu: 2.06.2024].Wnorowski H., 2011, Instytucjonalne uwarunkowania działalności przedsiębiorstw w krajach Unii Europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.Wnorowski H., Niklińska N., 2020, Wieloaspektowy wymiar cen w gospodarce współczesnej, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.von Schweinitz G., 2023, The importance of credit demand for business cycle dynamics, “IWH Discussion Papers”, nr 21, https://gvschweinitz.org/pdf/publication/Schweinitz_23_The%20importance%20of%20credit%20demand%20for%20business%20cycle%20dynamics.pdf [data dostępu: 2.06.2024].World Bank, 2024, Global Economic Prospects, January 2024, World Bank, Washington, http://hdl.handle.net/10986/40715 [data dostępu: 2.06.2024].2(116)14115

The experience of the crisis as a component of the collective memory of entrepreneurs

Cel – Zidentyfikowanie przyczyn prowadzących firmę do kryzysu w mikroskali. Metoda badań – Wykorzystanie pogłębionych wywiadów jakościowych z przedsiębiorcami. Objęto nimi przedsiębiorców pracujących w zawodzie minimum od dwudziestu lat i reprezentujących sektor mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich firm. Wnioski – Doświadczenie kryzysu firmy w mikroskali jest indywidualnym stanem każdego przedsiębiorcy. Jest on świadkiem własnych pomyłek, co zwiększa jego kompetencje w zakresie zarządzania firmą i pomaga mu zarządzać ryzykiem, które podejmuje każdego dnia. Oryginalność / wartość / implikacje / rekomendacje – Na podstawie pogłębionych badań jakościowych, przy wykorzystaniu oryginalnych wypowiedzi przedsiębiorców, udowodniono, że kryzys firmy, postrzegany jako wydarzenie nagłe, ma swoją genezę w instytucjach nieformalnych, w tym zasadach etycznych i kulturowych, obserwowanych w relacjach międzyludzkich. Dużą rolę w łagodzeniu skutków kryzysu odgrywa słowo, język codziennej komunikacji przedsiębiorców z klientami, kontrahentami, a także rządzących z tą grupą zawodową.Objective – To identify and explain the reasons leading the company to a micro‑scale crisis, which is independent of the market crisis. Research method – The use of in‑depth qualitative interviews with entrepreneurs. They covered entrepreneurs working in the profession for at least twenty years and representing the sector of micro, small and medium‑sized enterprises. Result – The experience of a company crisis on a microscale is an individual experience for each entrepreneur, independent of the market situation. It is the building block of the collective memory of entrepreneurs. Originality / value / implications / recommendations – Based on in‑depth qualitative research, using original statements of entrepreneurs, it has been proven that the company’s crisis, perceived as a sudden event, has its genesis in informal institutions, including ethical and cultural principles in interpersonal relations. A large role in mitigating the effects of the crisis is played by the word, the language of everyday communication of entrepreneurs with clients, contractors, as well as those in power with this professional group.Publikacja jest efektem projektu realizowanego przez Uniwersytet w Białymstoku, finansowanego ze środków MNiE w ramach programu „Doskonała nauka – wsparcie konferencji naukowych”, numer umowy DNK/SP/549102/[email protected] Kazimierza Wielkiego w BydgoszczyAcemoglu D., Robinson J.A., 2014, Dlaczego narody przegrywają. Źródła władzy, pomyślności i ubóstwa, Zysk i S-ka, Warszawa.Bugdol M., 2010, Wymiary i problemy zarządzania organizacją opartą na zaufaniu, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.Bugdol M., 2014, Znaczenie sprawiedliwości w zarządzaniu ludźmi. Dlaczego warto być sprawiedliwym, Difin, Warszawa.Czernek K., 2017, O potrzebie badań jakościowych w ekonomii. Przykład sektora turystycznego, [w:] Wykorzystanie metod jakościowych w badaniach zachowań i zjawisk ekonomicznych, Dymarczyk W., Pyfel Ł. (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.Exposé Prezesów Rady Ministrów 1989–2019, 2021, Marszałek-Kawa J., Siemiątkowski P. (red.), Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.Fukuyama F., 1997, Zaufanie. Kapitał społeczny a droga do dobrobytu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Wrocław.Gardawski J., 2001, Powracająca klasa. Sektor prywatny w III Rzeczypospolitej, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.Glinka B., 2008, Kulturowe uwarunkowania przedsiębiorczości w Polsce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.Godłów-Legiędź J., 2020, Polska transformacja w świetle sporów o rynek, sprawiedliwość i ekonomię, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.Gruszewska E., 2012, Transformacja instytucji nieformalnych w Polsce, „Gospodarka Narodowa”, nr 3(247), s. 61–83.Gruszewska E., 2018, Wpływ interakcji instytucji formalnych i nieformalnych na przedsiębiorczość w Polsce, Oficyna Wydawnicza, Białystok.Hampden-Turner Ch., Trompenaars A., 2006, Siedem kultur kapitalizmu, Oficyna Ekonomiczna, Kraków.Hardt Ł., 2008, Rozwój ekonomii kosztów transakcyjnych. Od koncepcji do operacjonalizacji, Fundacja Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych, Warszawa.Hausner P., 2019, Społeczna czasoprzestrzeń gospodarowania. W kierunku ekonomii wartości, Wydawnictwo Nieoczywiste, Warszawa.Kamosiński S., 2019, Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa w sferze zarządzania zasobami ludzkimi a społeczna odpowiedzialność pracownika wobec przedsiębiorstwa. Rozwiązanie umowy o pracę, [w:] Społeczna odpowiedzialność biznesu – perspektywa zarządzania i ekonomii, Mazur-Wierzbicka E., Janczewska D. (red.), Studia i Monografie nr 103, Wydawnictwo Społecznej Akademii Nauk, Łódź–Warszawa.Kamosiński S., 2023, Przedsiębiorcy w Polsce w latach 1989–2019, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz.Kamosiński S., Zalesko E., 2022, Entrepreneurs Confronting the COVID-19 Pandemic Crisis: from Powerlessness in the Face of the Government’s Policies to Protests, “Studies in Logic, Grammar and Rhetoric”, vol. 67, issue 3, s. 397–424.Klimczak B., 2011, Etyka gospodarcza, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław.Kostrzewski L., 2019, Sukcesja w firmie na nowych zasadach, „Gazeta Wyborcza Mój Biznes”, s. 5.Kowalczyk K.A., 2021, Koronawirus uskrzydlił suszarki, „Rzeczpospolita”, https://www.rp.pl/opinie-ekonomiczne/art8690151-krzysztof-adam-kowalczyk-koronawirus-uskrzydlil-suszarki [data dostępu: 20.04.2022].Mateja A., 2004, Szkodliwy klimat, „Tygodnik Powszechny”, nr 49, s. 6.Mączyńska E., 2014, Anomiczne podłoże erozji ładu gospodarczego, [w:] Spontaniczne i stanowione elementy ładu gospodarczego w procesie transformacji – dryf ładu czy jego doskonalenie?, Pysz P., Grabska A., Moszyński M. (red.), PTE, Warszawa.McCloskey D.N., 2017, Burżuazyjna godność. Dlaczego ekonomia nie potrafi wyjaśnić współczesnego świata?, Instytut Edukacji Ekonomicznej im. Ludwiga von Misesa, Wrocław.North D.C., 2014, Zrozumieć przemiany gospodarcze, Wolters Kluwer Polska, Warszawa.Ochinowski T., 2013, Tradycje przedsiębiorczości w Polsce jako źródło kapitału kulturowego organizacji, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.Skwirowski P., 2021, Umiarkowany optymizm przedsiębiorców, „Rzeczpospolita”, https://archiwum.rp.pl/artykul/1450906-Umiarkowany-optymizm-przedsiebiorcow.html#.YpXw9lTP2Uk [data dostępu: 13.07.2023].Spontaniczne i stanowione elementy ładu gospodarczego w procesie transformacji – dryf ładu czy jego doskonalenie?, 2014, Pysz P., Grabska A., Moszyński M. (red.), Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa.Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw, t.j. Dz.U. 2021, poz. 170.Ustawa z dnia 23 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej, Dz.U. 2023, poz. 326.Wilkin J., 2016, Instytucjonalne i kulturowe postawy gospodarowania. Humanistyczna perspektywa ekonomii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.Winiecki J., 1999, Three Crucial Issues in Post-Communist Privatization: A Polish Case in Comparative Perspective, “Paper for the Mont Pelerin Society Regional Meeting: Transitions to a Free Society”, Potsdam, October.Zielewski P., 2023, W biznesie nauczyłem się stąpać ostrożnie, „Forbes”, s. 27, https://www.forbes.pl/biznes/krzysztof-suski-tworca-euroholding-jako-prezes-uslyszal-nic-nie-bedziesz-musial-mowic/8rs5n2b [data dostępu: 8.02.2024].Zook Ch., Allen J., 2017, Mentalność założyciela jako podstawa sukcesu firmy, MT Biznes, Warszawa.Zrozumieć kapitalizm. Podejście ewolucyjno-instytucjonalne, 2018, Ząbkowicz A., Miszewski M., Chmielnicki P., Czech S. (red.), Forum Myśli Instytucjonalnej, Sosnowiec–Kraków.1(115)688

The Source of Majority Capital and The Financial Stability of Banks Listed on The Warsaw Stock Exchange

Cel – Celem badań podjętych w artykule jest określenie zależności między źródłem pochodzenia kapitału większościowego a stabilnością finansową banków notowanych na GPW w Warszawie. Metoda badań – Badaniem objęto 11 banków notowanych na GPW w latach 2013–2022. Do pomiaru ich stabilności finansowej wykorzystano wskaźnik Z-score, który obliczono na podstawie danych zebranych z raportów rocznych tych instytucji. Wpływ źródła pochodzenia kapitału większościowego na stabilność finansową badanych banków określono przy użyciu jednoczynnikowej analizy wariancji. Wnioski – Przeprowadzone badanie wykazało większą stabilność banków z dominującym udziałem inwestorów zagranicznych niż banków z większościowym udziałem inwestorów krajowych wśród banków notowanych na GPW. Co więcej, wraz ze zmianą akcjonariusza dominującego z zagranicznego na krajowego w Alior Bank S.A. oraz Pekao S.A. nastąpiło obniżenie stabilności obu banków mierzonej wskaźnikiem Z-score. Niezależnie od źródła pochodzenia kapitału większościowego, banki odczuły skutki szoku pandemicznego oraz wybuchu konfliktu zbrojnego na Ukrainie. Oryginalność / wartość / implikacje / rekomendacje – Artykuł wypełnia lukę badawczą w obszarze pomiaru stabilności finansowej banków notowanych na GPW w zależności od źródła pochodzenia ich kapitału większościowego.Purpose – The purpose of the research is to identify a relationship between the source of majority capital and the financial stability of banks listed on WSE. Research method – The study covered 11 banks listed on the WSE in 2013–2022. The financial stability of the banks was measured by the Z-score index calculated on the basis of the data from the banks’ annual reports. One-way analysis of variance was applied to determine the impact of the source of majority capital on the financial stability of banks. Results – The study revealed greater financial stability of banks with a dominant share of foreign investors than of banks with a majority share of domestic investors among the banks listed on the WSE. Moreover, a decrease in the financial stability of Alior Bank S.A. and Pekao S.A. was noted with the change of the dominant shareholder from foreign to domestic one. Regardless of the source of majority capital, banks felt the effects of the pandemic shock and the outbreak of the armed conflict in Ukraine. Originality / value / implications / recommendations – The article is aimed to fill the gap in the field of measure of financial stability of the banks listed on GPW in relation to the source of majority capital of these institutions.Artykuł finansowany ze środków Wydziału Ekonomii i Finansów Uniwersytetu w Białymstoku.Agnieszka Ertman: [email protected] Kuźma: [email protected] Marcinkiewicz: [email protected] Ertman - Uniwersytet w BiałymstokuMagdalena Kuźma - Uniwersytet w BiałymstokuJacek Marcinkiewicz - Uniwersytet w BiałymstokuBasel Committee on Banking Supervisions, Basel III: A Global Regulatory Framework for More Resilient Banks and Banking Systems, 2010, Bank for International Settlements, https://www.bis.org/publ/bcbs189.pdf [data dostępu: 20.03.2024].Beck T., Hesse H., Kock T., Von Westernhagen N., 2009, Bank Ownership and Stability: Evidence from Germany, CEPR, 9.05.2009, https://cepr.org/voxeu/columns/bank-ownership-and-stability-evidence‑germany [data dostępu: 24.04.2024].Beck T., Ioannidou V., Schaefer L., 2018, Foreigners vs. Natives: Bank Lending Technologies and Loan Pricing, “Management Science”, vol. 64(8), s. 3792–3820, DOI: 10.1287/mnsc.2016.2706.Borsuk M., Kowalewski O., 2020, Wpływ systemowych zmian własnościowych na stabilność finansową polskiego sektora bankowego, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, vol. 64(5), s. 18–31, DOI: 10.15611/pn.2020.5.02.Bouzgarrou H., Jouida S., Louhichi W., 2018. Bank Profitability during and before the Financial Crisis: Domestic versus Foreign Banks, “Research in International Business and Finance”, vol. 44, s. 26–39, DOI: 10.1016/j.ribaf.2017.05.011.Chantapong S., Menkhoff L., 2005, Cost Efficiency of Domestic and Foreign Banks in Thailand: Evidence from Panel Data, Proceedings of the German Development Economics Conference, Kiel.Chen M., Wu J., Jeon B.N., Wang R., 2017, Does Foreign Bank pPnetration Affect the Risk of Domestic Banks? Evidence from Emerging Economies, “Journal of Financial Stability”, vol. 31, s. 45–61, DOI: 10.1016/j.jfs.2017.06.004.Chou S., Lin F., 2011, Bank’s Risk-taking and Ownership Structure: Evidence for Economics in Transition Stage, “Applied Economics”, vol. 43(12), s. 1551–1564, DOI: 10.1080/00036840903018791.Claessens S., Van Horen N., 2014, Foreign Banks: Trends and Impact, “Journal of Money, Credit and Banking”, vol. 46(1), s. 295–326, DOI: 10.2139/ssrn.1977446.Cornett M.M., Guo L., Khaksari S., Tehranian H., 2010, The Impact of State Ownership on Performance Differences in Privately-Owned Versus State-Owned Banks: An International Comparison, “Journal of Financial Intermediation”, vol. 19(1), s. 74–94, DOI: 10.2139/ssrn.1268989.De Haas R., Van Horen N., 2012, International Shock Transmission after the Lehman Brothers Collapse: Evidence from Syndicated Lending, “American Economic Review Papers & Proceedings”, vol. 102(3), s. 231–237, DOI: 10.1257/aer.102.3.231.Demirgüç-Kunt A., Detragiache E., 2002, Does Deposit Insurance Increase Banking System Stability? An Empirical Investigation, “Journal of Monetary Economics”, vol. 49(7), s. 1373–1406, DOI: 10.1016/s0304-3932(02)00171-x.Demirgüç-Kunt A., Detragiache E., Tressel T., 2008, Banking on the Principles: Compliance with Basel Core Principles and Bank Soundness, “Journal of Financial Intermediation”, vol. 17(4), s. 511–542, DOI: 10.1016/j.jfi.2007.10.003.Demirgüç-Kunt A., Levine R., Min H.G., 1998, Opening to Foreign Banks: Issues of Efficiency, Stability and Growth, [w:] The Implications of Globalization of World Financial Markets, Meltzer A. (red.), The Bank of Korea, Seul.Dungey M., Gajurel D., 2015, Contagion and Banking Crisis – International Evidence for 2007–2009, “Journal of Banking & Finance”, vol. 60(C), s. 271–283, DOI: 10.1016/j.jbankfin.2015.08.007.ElBannan M.A., 2015, Do Consolidation and Foreign Ownership Affect Bank Risk Taking in an Emerging Economy? An Empirical Investigation, “Managerial Finance”, vol. 41(9), s. 874–907, DOI: 10.1108/MF-12-2013-0342.Flotyński M., 2022, Stabilność finansowa w świetle regulacji ostrożnościowych banków, CeDeWu, Warszawa.Haselmann R., Wachtel P., Sabott J., 2016, Credit Institutions, Ownership and Bank Lending, in Transition Countries, [w:] The Palgrave Handbook of European Banking, Beck T., Casu B. (red.), Palgrave Macmillan, London.Iannotta G., Nocera G., Sironi A., 2013, The Impact of Government Ownership on Bank Risk, “Journal of Financial Intermediation”, vol. 22(2), s. 152–176, DOI: 10.1016/j.jfi.2012.11.002.Iwanicz-Drozdowska M., 2014, Stabilność finansowa, Narodowy Bank Polski, Warszawa.Jiraporn P., Jumreornvogn S., Jung C.S., Preechaborisutkul P., 2019, The Impact of Ownership Structure on Bank Performance and Risk: Evidence from ASEAN, “Thammasat Business Journal”, vol. 42(163), s. 1–22.Karkowska R., Korolczuk M., 2017, Zastosowanie wskaźnika Z-score w badaniu niestabilności sektora bankowego w krajach europejskich, „Studia Ekonomiczne”, vol. 325, s. 81–94.Kil K., 2017, Stabilność finansowa banków spółdzielczych w Europie, [w:] Modele bankowości spółdzielczej na rynku europejskim i ich ewolucja w okresie pokryzysowym. Wnioski dla Polski, Kurkliński L., Miklaszewska E. (red.), ALTERUM Ośrodek Badań i Analiz Systemu Finansowego, Warszawa.Lapteacru I., 2016, On the Consistency of the Z-score to Measure the Bank Risk, “LAREFI Working Paper”, vol. 2016, s. 1–36, DOI: 10.2139/ssrn.2787567.Lassoued N., Houda S., Mouna B.R.A., 2016, The Impact of State and Foreign Ownership on Banking Risk: Evidence from the MENA Countries, “Research in International Business and Finance”, vol. 36, s. 167–178, DOI: 10.1016/j.ribaf.2015.09.014.Levine R., 1996, Foreign Banks, Financial Development and Economic Growth, “Journal of Economic Literature”, vol. 35, s. 224–254.Litan R.E., Santomero A.M., 2010, Brookings-Wharton Papers on Financial Services: 2000, Brookings Institution Press, Washington.Mikita M., 2021, Stabilność systemu finansowego Unii Europejskiej, „Studia Biuro Analiz Sejmowych”, vol. 3(67), s. 87–116, DOI: 10.31268/StudiaBAS.2021.28.Miklaszewska E., Mikołajczyk K., 2010, Model biznesowy i wielkość banku a jego bezpieczeństwo, [w:] Bankowość detaliczna: idee – modele – procesy, Gospodarowicz A. (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław.Nguyen Q.N., 2020, Ownership Structure and Bank Risk-taking in ASEAN Countries: A Quantile Regression Approach, “Cogent Economics & Finance”, vol. 8(1), s. 1–19, DOI: 10.1080/23322039.2020.1809789.Nowakowski M., 2019, The ANOVA Method as a Popular Research Tool, „Studia i Prace WNEiZ US”, vol. 55, s. 67–77.Olszak M., 2014, Zależność między konkurencją w sektorze bankowym i stabilnością finansową banków – przegląd badań teoretycznych i empirycznych, „Internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny”, vol. 5(3), s. 8–34.Pyka I., Pyka J., 2017, Przesłanki i dylematy repolonizacji banków krajowych, „Organizacja i Zarządzanie”, vol. 108, s. 349–361, DOI: 10.29119/1641-3466.2017.108.31.Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2022 r., 2023, Narodowy Bank Polski, Warszawa.Szunke A., 2014, Wybrane miary niestabilności, „Studia Ekonomiczne”, vol. 171, s. 50–64.Unite A.A., Sullivan M.J., 2003, The Effect of Foreign Entry and Ownership Structure on the Philippine Domestic Banking Sector, “Journal of Banking & Finance”, vol. 27(12), s. 2323–2345, DOI: 10.1016/s0378-4266(02)00330-8.Wójcicka K., 2016, Ryzyko niedostatecznej dywersyfikacji struktury własności w sektorze bankowym, „Przedsiębiorczość i Zarządzanie”, vol. 17(8), s. 123–133.Zigraiova D., Havranek T., 2016, Bank Competition and Financial Stability: Much Ado about Nothing, “Journal of Economic Surveys”, vol. 3(5), s. 944–981, DOI: 10.1111/joes.12131.Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi, zmieniająca dyrektywę 2002/87/WE i uchylająca dyrektywy 2006/48; Dz.U. UE. L. 2013.176.338.Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniające rozporządzenie (UE) nr 648/2012; Dz.U. UE. L. 2013.176.1.3(117)8110

Image of Mother and Motherhood in Province of Posen Women’s Magazines at the Turn of 20th Century, pp. 262

Rozprawa doktorska pod tytułem Wzorce matki i macierzyństwa w świetle poznańskich czasopism dla kobiet na przełomie XIX i XX wieku została napisana pod kierunkiem dr hab. Agnieszki Szudarek, prof. US. Celem pracy doktorskiej jest prześledzenie, jak na łamach poznańskiej prasy dla kobiet i prasy kobiecej ewoluował wzorzec matki i macierzyństwa pod wpływem zaostrzającego się polsko-niemieckiego konfliktu narodowego oraz jakie treści były do niego włączane. W dotychczasowej literaturze przedmiotu dominuje pogląd o funkcjonowaniu jednego wspólnego wzorca Matki Polki i podporządkowaniu zadań matek misji narodowej. Celem rozprawy jest wykazanie, że punkt widzenia widoczny na łamach prasy kobiecej i prasy dla kobiet nie pozwala na takie jednoznaczne stwierdzenie, zaś sam dyskurs na temat matek i macierzyństwa był zdominowany przez „misje narodowe” kobiet, ale miał on charakter postulatywny. Występująca na łamach analizowanych tytułów potrzeba zmian w rozumieniu macierzyństwa i zadań oraz statusu matek wynikała bowiem z ogólnych przemian cywilizacyjnych. W momentach nasilania się polityki antypolskiej oraz wchodzenia w życie kolejnych antypolskich ustaw pewne elementy wizji nowoczesnego macierzyństwa były przez Wielkopolanki reinterpretowane na potrzeby narodowe.The PhD dissertation, entitled Image of Mother and Motherhood in Grand Dutchy of Posen women’s magazines at the turn of the 20th century was written under the supervision of dr hab. Agnieszka Szudarek, prof. US. The purpose of this dissertation is to seek an answer to the question of whether the situation in the Province of Posen had any modifying impact on the characteristics of the image of the mothers and motherhoods in that geographical area. The prevailing view in the literature has so far been that there was a single common The Polish Mother Patriot model in place and the mother’s tasks were subordinated to the national mission. The purpose of the dissertation is to demonstrate that the point of view published in the women’s press does not allow such an explicit statement, while at that time the discourse on mothers and motherhood itself was dominated by the „national mission” of women. However, it was postulative. Indeed, on the pages of the analyzed magazines, the need for change arose from the changes in civilization. At moments when anti- polish policies intensified and successive anti-polish laws had come into force, certain elements of the vision of modern motherhood were reinterpreted by women for national [email protected] Morawska-Tołek - doktor nauk humanistycznych w dyscyplinie historia, absolwentka Uniwersytetu Szczecińskiego. Jej zainteresowania badawcze oscylują wokół historii społecznej XIX w. ze szczególnym uwzględnieniem historii kobiet. Laureatka stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za wybitne osiągnięcia w roku akademickim 2016/2017. Wyniki swoich badań prezentowała m.in. na łamach „Czasopisma Instytutu Studiów Kobiecych”, „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym” oraz „Women’s History Review”.Uniwersytet Szczeciński1(16)24525

Debt Securities as Instruments of Financing Local Public Policy in Poland in 2012–2022

Cel – Celem opracowania jest analiza wykorzystania dłużnych papierów wartościowych jako instrumentów finansowania lokalnej polityki publicznej w Polsce w latach 2012–2022 oraz identyfikacja cech tych instrumentów pod kątem prawno‑‑ekonomicznym. Metoda badań – Na procedurę badawczą złożyły się następujące elementy: analiza dostępnej literatury przedmiotu, odnoszącej się do zagadnień lokalnej polityki publicznej oraz dłużnych papierów wartościowych, analiza sprawozdań z wykonania budżetów JST, analiza danych pochodzących z Narodowego Banku Polskiego, agencji Fitch Ratings oraz zorganizowanego rynku papierów wartościowych Catalyst. Wnioski – W ostatnich latach emisje obligacji komunalnych stają się coraz ważniejszym źródłem finansowania lokalnej polityki publicznej. Wykazano, że finansowanie różnych płaszczyzn lokalnej polityki publicznej za pomocą emisji papierów wartościowych jest możliwe głównie w aspekcie inwestycyjnym. Płaszczyzny lokalnej polityki publicznej związane z ochroną środowiska mogą zostać finansowane emisją obligacji zielonych. Zwrócono uwagę, że emisja obligacji przychodowych jest relatywnie rzadko wykorzystywanym instrumentem w obszarze polskich finansów lokalnych. Oryginalność / wartość / implikacje / rekomendacje – Podjęta w artykule ocena dłużnych papierów wartościowych jako instrumentów lokalnej polityki publicznej implikuje konieczność rozszerzenia badań o uwarunkowania społeczno‑‑gospodarcze rozwoju poszczególnych JST i ich wpływ na emisje obligacji.Purpose – The purpose of the study is to analyze the use of debt securities as instruments for financing local public policies in Poland in 2012–2022 and to identify the characteristics of these instruments from a legal and economic perspective. Research method – The research procedure consisted of the following: analysis of the available literature on the subject relating to the local public policy issues and debt securities, analysis of reports on the implementation of the local government budgets, analysis of data from: the National Bank of Poland, Fitch Ratings agency and the organized securities market Catalyst. Results – In recent years, municipal bond issues have become an increasingly important source of financing the local public policies. It has been shown that the financing of various planes of local public policy through the issuance of securities is possible mainly in the investment aspect. The planes of the local public policy related to the environmental protection can be financed by issuing green bonds. It was noted that the issue of revenue bonds is a relatively rarely used instrument in the area of the Polish local finance. Originality / value / implications / recommendations – The evaluation of debt securities as instruments of local the public policy undertaken in the article implies the need to expand the research to include the socio‑‑economic conditions of development of individual TSUs and their impact on bond issues.Artykuł finansowany ze środków Wydziału Ekonomii i Finansów Uniwersytetu w Biał[email protected] w BiałymstokuBrzozowska K., 2018, Rynek obligacji komunalnych w Polsce w finansowaniu inwestycji jednostek samorządu terytorialnego, „Ekspertyzy i Opracowania”, nr 41, Narodowy Instytut Samorządu Terytorialnego, https://www.nist.gov.pl/nauka-i-badania/ekspertyzy-i-opracowania-nr-41,1130.html [data dostępu: 20.01.2024].Dylewski M., 2017, Nadwyżka operacyjna a decyzje finansowe jednostek samorządu terytorialnego, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia”, vol. LI(6), Sectio H, s. 75–84, DOI: 10.17951/h.2017.51.6.75.Dunn W.N., 2018, Public Policy Analysis: An Integrated Approach, Routledge, New York.Feltynowski M., 2015, Systemy informacji przestrzennej – narzędzie partycypacyjnej polityki rozwoju lokalnego, [w:] Nowoczesne metody i narzędzia zarządzania rozwojem lokalnym i regionalnym, Nowakowska A. (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.Flammer C., 2020, Green Bonds: Effectiveness and Implicationsfor Public Policy, “Environmental and Energy Policy and the Economy”, vol. 1(1), s. 95–128, DOI: 10.1086/706794.Fossati A., Panella G., 2005, Fiscal Federalism in the European Union, Routledge Studies in the European Economy, London and New York.Hajdys D., 2011, Obligacje komunalne na rynku regulowanym Catalyst, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, nr 158, s. 949–956.Hausner J., 2007, Polityka a polityka publiczna, „Zarządzanie Publiczne”, nr 1(1), s. 43–60.Huczek S., 2010, Obligacje komunalne na Catalyst, Wydawnictwo Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie SA, Warszawa.Jastrzębska M., 2012, Finanse samorządu terytorialnego, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa.Jędrzejowska K., 2022, Zrównoważone finanse, [w:] Wprowadzenie do zrównoważonego rozwoju. Podręcznik akademicki, Drosik A., Heidrich D., Ratajczak M. (red.), Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2022.Kaminker C., Stewart F., 2012, The Role of Institutional Investors in Financing Clean Energy, “OECD Working Papers on Finance, Insurance and Private Pensions”, no. 23, s. 28–47, DOI: 10.1787/5k9312v21l6f-en.Kraft M.E., Furlog S.R., 2007, Public Policy. Politics, Analysis and Alternatives, CQ Press, Waszyngton.Lipowicz M., 2023, Rola i miejsce zielonych obligacji w finansowaniu zrównoważonego rozwoju, „Studies in Risk and Sustainable Development. Ryzyko i Zrównoważony Rozwój. Studia Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach”, nr 397, s. 1–21, https://srsd.ue.katowice.pl/wp-content/uploads/sites/3/2023/03/2023_397_06_Lipowicz.pdf [data dostępu: 26.04.2024].Łukomska J., 2023, System finansowania samorządów do rewizji, [w:] Co dalej z samorządem?, Załuska J. (red.), Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa, https://www.batory.org.pl/wp-content/uploads/2024/01/Co-dalej-z-samorzadem.pdf [data dostępu: 26.04.2024].Martysz C., 2020, Polski rynek obligacji nieskarbowych – nowe zasady rejestracji obligacji oraz analiza rejestru zobowiązań emitentów, „Finanse i Prawo Finansowe”, vol. 3(27), s. 91–107.Mielech E., 2020, Instrumenty dłużne w lokalnej polityce publicznej na przykładzie miast na prawach powiatu, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.Paitner M., 2020, An Inconvenient Cost: The Effects of Climate Change on Municipal Bonds, “Journal of Financial Economics”, vol. 135(2), s. 468–482.Partridgel C., Medda F.R., 2020, The Evolution of Pricing Performance of Green Municipal Bonds, “Journal Of Sustainable Finance & Investment”, nr 10(1), s. 44–64, DOI: 10.1080/20430795.2019.1 661187.Pawłowski M., 2016, Rynek obligacji przychodowych w Polsce, „Ekonomiczne Problemy Usług”, nr 125, s. 289–298, DOI: 10.18276/epu.2016.125-23.Peters B.G., 2004, American Public Policy, Promise and Performance, CQ Press, Waszyngton.Przegląd Rynku Nieskarbowych Instrumentów Dłużnych, 2019, Rating&Rynek, Fitch Ratings, 31.12.2019, 12(388), https://www.fitchratings.com/research/pl/international-public-finance/rating-rynek-12-2019-25-02-2020 [data dostępu: 3.01.2024].Przegląd Rynku Nieskarbowych Instrumentów Dłużnych, 2020, Rating&Rynek, Fitch Ratings, 31.12.202012(400), https://www.fitchratings.com/research/pl/international-public-finance/rating-rynek-12-2020-03-03-2021 [data dostępu: 3.01.2024].Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2021 r., 2022, Narodowy Bank Polski, Warszawa, https://nbp.pl/system-finansowy/raporty-o-rozwoju-systemu-finansowego [data dostępu: 26.01.2024].Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2022 r., 2023, Narodowy Bank Polski, Warszawa, https://nbp.pl/system-finansowy/raporty-o-rozwoju-systemu-finansowego [data dostępu: 21.01.2024].Różnorodność polskich samorządów terytorialnych na tle wspólnych wyzwań, 2023, Bank Gospodarstwa Krajowego, Warszawa, https://www.bgk.pl/files/public/Pliki/Ekspertyzy_i_badania/22.05.2023_Roznorodnosc_polskich_samorzadow_final.pdf [data dostępu: 15.01.2024].Sprawozdania z działalności regionalnych izb obrachunkowych i wykonania budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego w 2022 roku, 2023, Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych, Warszawa, https://rio.gov.pl/153/sprawozdanie-krrio-za-2022-rok.html [data dostępu: 30.01.2024].Stefaniak S., Padiasek A., 2023, Zielone obligacje. Perspektywy wsparcia rozwoju rynku w Polsce, Instrat Policy Note 01/2023, Warszawa, https://odpowiedzialnybiznes.pl/wp-content/uploads/2023/06/Instrat-Policy-Note-01-2023-Zielone-obligacje.-Perspektywy-wsparcia-rozwoju-rynku-w-Polsce.pdf [data dostępu: 20.01.2024].Suwaj P.J., Szczepankowski R., 2009, Polityka publiczna jako instrument administrowania, [w:] Nauka administracji, Kudrycka B., Peters B.G., Suwaj P.J. (red.),Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa.Szacowanie poziomu zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego w warunkach zwiększonego ryzyka utraty płynności finansowej, 2013, Denek E., Dylewski M. (red.), Wydawnictwo Difin SA, Warszawa.Szołno-Koguc J., 2013, Przyczyny oraz możliwości zadłużania się jednostki samorządu terytorialnego, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia”, Sectio H, vol. 47, s. 201–208.Wiśniewski M., 2021, Dłużne papiery wartościowe w finansowaniu jednostek samorządu terytorialnego w Polsce, „Studia BAS”, nr 4(68), s. 131–146, DOI: 10.31268/StudiaBAS.2021.39.Zawadzka P., 2013, Prawne aspekty emisji obligacji przez jednostki samorządu terytorialnego, „Acta Universitatis Wratislaviensis Przegląd Prawa i Administracji”, nr 3515, s. 73–86.Zawora J., 2014, Obligacje komunalne jako zewnętrzne źródło finansowania zadań jednostek samorządu terytorialnego, „Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia”, nr 65, s. 205–214.www 1, https://www.gov.pl/web/finanse/sprawozdania-budzetowe [data dostępu: 15.02.2024].www 2, https://nbp.pl/statystyka-i-sprawozdawczosc/statystyka-monetarna-i-finansowa/naleznosci-i-zobowiazania-monetarnych-instytucji-finansowych-i-bankow/ [data dostępu: 15.01.2024].www 3, https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/gov_10dd_logd__custom_11112809/default/table?lang=en [data dostępu: 27.04.2024].www 4, https://gpwcatalyst.pl/statystyki [dostęp: 10.01.2024].www 5, https://bip.radom.pl/ra/finanse-podatki-i-oplaty-lokal/obligacje-przychodowe/56599,Informacja-o-obligacjach-przychodowych.html [data dostępu: 10.02.2024].www 6, https://leszno.pl/100_mln_zl_dla_MPWiK_w_Lesznie_z_obligacji_przychodowych_BGK.html [data dostępu: 15.02.2024].www 7, https://bip.uml.lodz.pl/urzad-miasta/programy-publikacje-raporty/ochrona-srodowiska/zielone-obligacje-green-bonds/ [data dostępu: 20.01.2024].www 8, https://obligacje.pl/pl/a/pierwsze-zielone-obligacje-komunalne [data dostępu: 19.01.2024].Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz.U. 2023 poz. 40.Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, Dz.U. 2023 poz. 1270.Ustawa z dnia 15 stycznia 2015 r. o obligacjach, Dz.U. 2022 poz. 2244.Ustawa z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych, Dz.U. 2023 poz. 1605.Ustawa z dnia 15 września 2022 r. o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2022 poz. 1964.3(117)11313

Forms of contact between the Crown Hetman and the nobility in the time of the first two rulers of the Vasa dynasty. The case of the Lviv Land

The article deals with the forms of communication of the crown hetmans and regimentaries with the nobility of the Lviv Land. The author’s attention focuses on indirect forms of contact, excluding situations in which the hetman personally participated in the deliberations of noble assemblies. The author dealt with documents of a public nature, created and emblazoned on the books in connection with the Hetman’s performance of his duties. This category includes both documents directly addressed to the nobility (letters, universals, asseverations) and those that concerned individuals in a situation where the publication of such a document was likely (attestations, lawsuits before the Hetman’s court, letters of marque). Outside the area of interest, however, were private documents that were unrelated to the activities of the Hetman’s office. A study of the Lvov municipal books from the years 1587-1603 and 1608-1648 allows us to conclude that the most significant, and simultaneously the most common, form of contact between the hetman and the nobility of the Lviv Land were warning universals, although there were years in the period in question when no document of this kind was entered in the municipal books. Much rarer were universals concerning the Hetman’s judiciary, the issuance of selectmen from royal estates, military enlistments and soldier stations. Assurances, attestations, exemplifications, and letters of marque, drawn up in the Hetman’s chancellery and obliterated by interested parties, were equally rare. Almost completely absent are Hetman’s lists for sejmiks, known from other types of sources, such as nobles’ silva rerum or magnate archives. Translated by Stefan KubiakUKSW w WarszawieArchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie - Archiwum Radziwiłłów dz. II, rkp. 236.Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie - Archiwum Publiczne Potockich rkp. 9, t. I.Biblioteka Książąt Czartoryskich – Muzeum Narodowe w Krakowie rkp. 1621.Центральний Державний Історичний Архів України, м. Львів (CDIAUL) f. 1, op. 1, sprawa 197.Центральний Державний Історичний Архів України, м. Львів (CDIAUL) f. 9, op. 1, sprawy 346–356, 363–398.Центральний Державний Історичний Архів України, м. Львів (CDIAUL) f. 17, op. 1, sprawy 100/2, 101.Львівська національна наукова бібліотека України імені В. Стефаника f. 5, rkp. 1848/I.Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej, z archiwum tzw. bernardyńskiego we Lwowie, wyd. A. Prohaska, t. 20, Lwów 1909.Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. I: 1572–1620, wyd. S. Kutrzeba, Kraków 1932.Korespondencja Stanisława Koniecpolskiego, hetmana wielkiego koronnego 1632–1646, oprac. A. Biedrzycka, Kraków 2005.Pamiętniki o Koniecpolskich. Przyczynek do dziejów polskich XVII. wieku, wyd. S. Przyłęcki, Lwów 1842.Pisma Stanisława Żółkiewskiego, kanclerza koronnego i hetmana, wyd. A. Bielowski, Lwów 1861.Volumina Constitutionum, t. 2: 1550–1609, vol. 1: 1550–1585, wyd. S. Grodziski, I. Dwornicka, W. Uruszczak, Warszawa 2005.Bołdyrew A., Produkcja i koszty uzbrojenia w Polsce XVI wieku, Warszawa 2005.Czapliński W., Sprawa najazdów tatarskich na Polskę w pierwszej połowie XVII w., „Kwartalnik Historyczny” 70, 1963, 3, s. 713–720.Dziubiński A., Na szlakach Orientu. Handel między Polską a Imperium Osmańskim w XVI–XVIII wieku, Wrocław 1998.Filipczak-Kocur A., Skarbowość Rzeczypospolitej 1587–1648. Projekty – ustawy – realizacja, Warszawa 2006.Gawron P., Hetman i kanclerz wielki koronny Jan Zamoyski wobec sporu o uprawnienia buławy w dobie zjazdu kolskiego w roku 1590, w: Wobec króla i Rzeczpospolitej. Magnateria w XVI– XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Kraków 2012, s. 637–669.Gliwa A., Działania asymetryczne w wojskowości tatarskiej we wczesnej epoce nowożytnej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, Prace Historyczne 143, 2016, 4, s. 703–735.Gliwa A., O wojskowości tatarskiej w epoce nowożytnej i oddziaływaniu koczowników na osiadłe społeczności Rzeczypospolitej, w: Społeczeństwo Staropolskie, Seria Nowa, t. 4: Społeczeństwo a wojsko, red. A. Karpiński et al., Warszawa 2015, s. 89–133.Gliwa A., Uniwersały królewskie, hetmańskie i innych urzędników centralnych oraz ziemskich jako element przygotowań obronnych przed najazdami tatarskimi na Ruś Czerwoną w XVII wieku, w: Inter majestatem ac libertatem. Studia z dziejów nowożytnych dedykowane Profesorowi Kazimierzowi Przybosiowi, red. J. Stolicki, M. Ferenc, J. Dąbrowski, Kraków 2010, s. 31–59.Horn M., Chronologia i zasięg najazdów tatarskich na ziemie Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1600–1647, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 8, 1962, cz. 1, s. 3–71.Kołodziej R., Pierwszy sejm z 1637 roku, Toruń 2004.Król A., Sejmik ziem lwowskiej, przemyskiej i sanockiej w Sądowej Wiszni za panowania Wazów (1587–1668), Przemyśl 2018.Kubik-Pawłowska A., Rokosz sandomierski 1606–1609. Rzeczpospolita na politycznym rozdrożu, Toruń 2019.Majewski R., Z problematyki walk z Tatarami w pierwszej połowie XVII wieku, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 30, 1975, 2, s. 231–241.Nagielski M., Stanisław Żółkiewski i jego pogląd na stan obronności Rzeczypospolitej przed sejmem walnym 1616 r., w: Ustrój – polityka – kultura. Studia ofiarowane Profesor Stefanii Ochmann-Staniszewskiej, red. J. Maroń, R. Kołodziej, Wrocław 2011, s. 245–260.Podhorodecki L., Stanisław Żółkiewski, Warszawa 1988.Szejchumierow A.Ch., Armia Chanatu Krymskiego. Organizacja i taktyka (XV–XVIII w.), tłum. R. Przybyliński, W. Biernacki, Zabrze–Tarnowskie Góry 2021.Urwanowicz J., Przed szczytem kariery. Stanisław Żółkiewski na sejmie 1616 roku, w: Szlachta polska i jej dziedzictwo. Księga na 65 lat Prof. dr. hab. Jana Dzięgielewskiego, red. D. Kuźmina, R. Lolo, K. Łatak, E. Potkowski, Warszawa 2013, s. 199–216.Вінниченко О., Реєстрація шляхетської торгівлі канцелярією Львівського ґродського уряду (1631–1640), w: Lwów miasto – społeczeństwo – kultura, t. 7: Urzędy, urzędnicy, instytucje. Studia z dziejów Lwowa, red. K. Karolczak, Ł.T. Sroka, Kraków 2010, s. 33–79.213715

Jerzy Ossoliński towards the Khmelnytsky Uprising at the Sejms of the Polish-Lithuanian Commonwealth

The article shows the attitude of the Great Crown Chancellor Jerzy Ossoliński towards the Khmelnytsky Uprising at the Sejms of the Republic of Poland in the years 1648–1650. The introductory part of the article focuses on considerations on the reaction of the Polish nobility to the outbreak of the Cossack uprising. Two factions representing different concepts of solving the growing conflict were discussed. The first one, called “peaceful”, assumed an agreement with the Cossacks, while the second one, called military, demanded the military suppression of the “Cossack rebellion” and the restoration of relations in Ukraine from before the outbreak of the uprising. This part of the article also introduces the figure of Jerzy Ossoliński. The proper lecture focuses, on the one hand, on determining the views of the chancellor regarding the nature of this uprising – in other words, whether he showed a deeper understanding of the problem of the Cossack presentation, and on the other hand, on a detailed discussion of his position on the Khmelnytsky uprising in the Sejms of the Republic of Poland. The analysis of Ossoliński’s writings and, above all, his parliamentary speeches proved that he, like most of the nobility, perceived the Cossack speech in terms of social conflict. It should also be emphasized that Ossoliński was fully aware of Bohdan Khmelnytsky’s political ambitions expressed in his aspiration to create an independent state in Ukraine. In the light of the considerations undertaken, there is no doubt that Chancellor Ossoliński showed understanding for Khmelnytsky’s political ambitions, the implementation of which was a deadly threat to the existing political system of the Commonwealth.Uniwersytet w BiałymstokuArchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie; Archiwum Publiczne Potockich, ks. 32.Archiwum Państwowe w Gdańsku; Bibliotheca Archivi, rkps 300/R/Ee/15. Recesy Stanów Prus Królewskich, rkp. 300/29/133.Archiwum Państwowe w Gdańsku; Recesy Stanów Prus Królewskich, rkp. 300/29/133.Biblioteka Narodowa w Warszawie; Biblioteka Ordynacji Zamoyskiej, rkp. 1217.Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie; rkp. 367.Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie; rkp. 393.Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu; rkp. Steinwehr, F 37/III.Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu; rkp. 206.Львівська Національна Наукова Бібліотека України Імені В. Стефаника Національної Академії Наук України, Львів f. 5, nr 189.Diariusz sejmu elekcyjnego 1648 roku, oprac. i wstęp J.S. Dąbrowski, Kraków 2013.Jakuba Michałowskiego, wojskiego lubelskiego, a później kasztelana bieckiego, księga pamiętnicza z dawnego rękopisma będącego własnością Ludwika hr. Morsztyna wydana staraniem i nakładem c.k. Towarzystwa Naukowego Krakowskiego przez A.Z. Helcla, Kraków 1864.Oświęcim S., Dyaryusz 1643–1651, wyd. W. Czermak, SRP, t. 19, Kraków 1907.Pastorius J., Historiae Polonae pars prior de Vladislai IV Regis extremis, secutoq; inde interregno, et Joannis Casimiri Electione ac Coronatione. Interserta Cosacorum & Tartaricae simul gentis descriptio ac multa alia, liber IV, Gdańsk 1680.Radziwiłł A.S., Pamiętnik o dziejach w Polsce, t. 3: 1647–1656, przeł. i oprac. A. Przyboś, R. Żelewski, Warszawa 1980.Volumina Legum, wyd. J. Ohryzko, t. 3–4, Petersburg 1859–1860.Документи Богдана Хмельницького 1648–1657, yпоp. І. Крип’якевич, І. Бутич, Київ 1961.Документы об Освободительной войне украинского народа 1648–1654 гг., cост. А.З. Барабой, И.Л. Бутич, А.Н. Катренко, Е.С. Компан, Киев 1965.Реєстр Війська Запорозького 1649 року, Київ 1995.Biernacki W., Żółte Wody — Korsuń 1648, Warszawa 2008.Czapliński W., Ossoliński Jerzy, PSB, t. 24, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1979, s. 403–410.Czapliński W., Przyboś A., Kazanowski Adam, PSB, t. 12, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–1967, s. 250.Częścik Ł., Sejm warszawski w 1649/50 roku, Wrocław 1978.Dąbrowski J., Dlaczego ratyfikowano ugodę zborowską 1649 roku?, w: Inter maiestatem ac libertatem. Studia z dziejów nowożytnych dedykowane Profesorowi Kazimierzowi Przybosiowi, red. J. Stolicki, M. Ferenc, J.S. Dąbrowski, Kraków 2010, s. 87–120.Drozdowski M.R., My o nas i o innych. Szlachta Rzeczypospolitej wobec Kozaczyzny Zaporoskiej w latach 1648–1659, Białystok 2105.Drozdowski M.R., Od Wereszczyńskiego do Wiśniowieckiego. Koncepcje uregulowania kwestii kozackiej w Rzeczypospolitej w końcu XVI i pierwszej połowie XVII w., w: Człowiek w Europie. Migawki z podróży człowieka poprzez dzieje, red. M. Franz, B. Siek, Toruń 2011, s. 148–160.Drozdowski M.R., Szlachta wobec problemu kozackiego na sejmie elekcyjnym Jana Kazimierza, w: Kultura parlamentarna epoki staropolskiej, red. A. Stroynowski, Warszawa 2013, s. 223–233.Drozdowski M.R., Wojna czy pokój? – Sprawa kozacka na sejmie konwokacyjnym 1648 r., w: Od Zborowa do NATO (1649–2009). Studia z dziejów polsko-ukraińskich do XVII do XXI wieku. Monografia naukowa – Historia, red. M. Franz, K. Pietkiewicz, Toruń 2009, s. 72–89.Drozdowski M.R., Шляхта Речі Посполитої і козацька проблема на коронному сеймі Яна Казимира, „Соціум. Альманах соціальної історії”, 2020, вып. 15–16, s. 143–155.Kaczmarczyk J., Bohdan Chmielnicki, Wrocław 2007.Kłaczewski W., Jerzy Ossoliński. Wielki kanclerz Rzeczypospolitej, Lublin 2011.Kubala L., Jerzy Ossoliński, t. 1–2, Lwów 1883.Ochmann S., Sejm koronacyjny Jana Kazimierza w 1649 roku, Wrocław 1985.Rawita-Gawroński F., Bohdan Chmielnicki, t. 1: Do elekcji Jana Kazimierza, Lwów 1906; t. 2: Od elekcji Jana Kazimierza do śmierci (1648–1657), Lwów 1909.Sawicki M., Stronnictwo dworskie w Wielkim Księstwie Litewskim w latach 1648–1655, Opole 2010.Serczyk W.A., Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648–1651, Warszawa 1998.Tomkiewicz W., Jeremi Wiśniowiecki (1612–1651), Warszawa 1933.Tomkiewicz W., Ograniczenie swobód kozackich w 1638 r., KH 44, 1930, s. 125–175.Wasilewski T., Ostatni Waza na polskim tronie, Katowice 1984.Witusik A.A., Elekcja Jana Kazimierza w 1648 r., „Annales UMCS”, sectio F, t. 18, nr 7, Lublin 1962, s. 119–153.Wójcik Z., Jan Kazimierz Waza, Wrocław–Warszawa–Kraków 2004.9511

“I was by the voice of the lord assured that from the land of Drohiczyn I would be appointed to the deputy function…”. Jan Klemens Branicki and the sejmiks (1724–1767)

On the basis of information from correspondence addressed to Jan Klemens Branicki, an analysis of the sejmik policy of the Great Hetman of the Crown was carried out. The research sample was carried out on the basis of about 850 archival units (which is about 60% of the total correspondence from the Roski Archive ensemble stored at the Central Archives of Historical Records). The research has shown that the geographic range of sejmik information coming to Bialystok, covering almost all Crown and few Lithuanian sejmiks, as well as the relatively small variation in the number of mentions, mark the horizon of Jan Klemens Branicki’s interest. It is not apparent that his attention was focused on any particular region of the Crown. It comes as a surprise that Podlasie, the motherland of the Hetman’s influence, does not stand out in the number of mentions. One can only note a certain, not very intense, correlation occurring between the geography of the Hetman’s estates (Podlasie, Kraków, Ruthenia, Kiev provinces) and the number of mentions of sejmiks from this area. An analysis of the chronology of the inflow of sejmik mentions leads to the conclusion that the quantitative increase was caused by Branicki’s nomination to the office of the Grand Hetman of the Crown in 1752. The increase in the number of information was not the result of the Hetman’s efforts, but of the expectations of the opponents of the royal party and the Familia that he would stand at the head of a political grouping. Due to Branicki’s passivity, the flow of information ceased. Mentions of deputation sejmiks dominated over information on parliamentary sejmiks. This was partly the result of the high, compared to other assemblies, frequency of sejmiks of deputies. It is also worth noting that not only the deputy sejmiks provided a forum for political struggle. It also took place during deputy sejmiks. Branicki knew the mechanisms of the sejmik struggle and was able to use them. However, he did so ad hoc, without a broader political plan. He knew how to form a political party and lacked neither the means nor the partisans to do so. He was content with ad hoc sejmic tactics, and to a lesser extent with the implementation of strategic plans. Correspondence to the Hetman indicates that it was not politics that was the first choice in his activities, but economic affairs and investments in his numerous residences. He also lacked the energy to act in the political field. He was easily discouraged and withdrew in the course of an ongoing action. [Translated by Stefan Kubiak]Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD).Archiwum Roskie. Korespondencja (Roskie. Koresp.) III/40, III/53, IV/3, VII/32, VII/40, XI 29, XII/1, XII/1a, XIII/3, XIII/53, XIV/29, XIV/30, XIV/39, XV/57, XVI/20, XXII/10.Zbiór Anny z Potockich Ksawerowej Branickiej (ZAB) 347, 353, 486, 487, 488, 489.Zbiór Popielów (ZP) 122.Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie (BC) 517.Akta grodzkie i ziemskie z Archiwum Państwowego we Lwowie, t. 25: Lauda sejmikowe halickie 1696–1772, wyd. W. Hejnosz, Lwów 1935.Akta grodzkie i ziemskie z Archiwum t.z. Bernardyńskiego we Lwowie, t. 23: Lauda sejmikowe wiszeńskie, lwowskie, przemyskie i sanockie 1731–1772, wyd. A. Prochaska, Lwów 1928.Jakubowski W., Listy [--] do Jana Klemensa Branickiego, oprac. J. Bartoszewicz, Warszawa 1882.Kitowicz J., Opis obyczajów, Wrocław 1970.Matuszewicz M., Diariusz życia mego, t. 1 i 2, oprac. B. Królikowski, Z. Zielińska, Warszawa 1986.Niemcewicz J.U., Pamiętniki czasów moich, t. 1, Gdańsk 2000.Aleksandrowska E., Jakubowski Wojciech, PSB, t. 10, Wrocław 1962.Augustyniak U., Dwór i klientela Krzysztofa Radziwiłła (1585–1640). Mechanizmy patronatu, Warszawa 2001.Augustyniak U., Klientelizm w wojsku litewskim pierwszej poł. XVIII wieku, w: Patron i dwór. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Warszawa 2006, s. 11–22.Augustyniak U., W służbie hetmana i Rzeczpospolitej. Klientela wojskowa Krzysztofa Radziwiłła (1585–1640), Warszawa 2004.Czeppe M., Kamaryla pana na Dukli: kształtowanie się obozu politycznego Jerzego Augusta Mniszcha 1750–1763, Warszawa 1998.Dygdała J., Obserwacje i opinie sasko-polskiego konsyliarza Jana Beniamina Steinhausera o schyłku panowania Augusta III i o elekcji Stanisława Augusta, KH 111, 2004, 3, s. 45–62.Kisielewski W.T., Reforma książąt Czartoryskich na sejmie konwokacyjnym roku 1764, Sambor 1880.Konopczyński W., Branicki Jan Klemens, PSB, t. 2, Kraków 1936.Kowecka E., Dwór „najrządniejszego w Polszcze magnata”, Warszawa 1999.Kriegseisen W., Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991.Lityński A., Z problematyki klasyfikacji sejmików ziemskich, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego. Prace Prawnicze” 1, 1970, 5, s. 89–105.Lulewicz H. [et al.], Dzieje rodziny Ciechanowieckich herbu Dąbrowa, red. A. Rachuba, Warszawa 2013.Michalczyk Z., Oleńska A., Jamski P., Tyczyn miastem Jana Klemensa Branickiego. Dzieje i znaczenie fundacji artystycznych, Rzeszów–Tyczyn 2009.Nagielski M., Jerzy Lubomirski i jego wpływy w armii koronnej jako przykład patronatu wojskowego w XVII wieku, w: Patron i dwór. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Warszawa 2006, s. 37–56.Oleńska A., Jan Klemens Branicki „Sarmata nowoczesny”. Kreowanie wizerunku poprzez sztukę, Warszawa 2011.Płaza S., Sejmiki i zjazdy szlacheckie województw poznańskiego i kaliskiego. Ustrój i funkcjonowanie (1572–1632), Warszawa 1984.Rachuba A., Klientela hetmańska w armii litewskiej z lat 1648–1667, w: Patron i dwór. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Warszawa 2006, s. 23–36.Ronikier J., Adam Sieniawski i jego regimentarza. Studium z historii mentalności szlachty polskiej 1706–1725, Kraków 1992.Rostworowski E., Francja, Polska i podlaski Wersal, w: Polska czasów saskich, red. M. Wrzosek, Białystok 1986.Rostworowski E., Mokronowski Andrzej, PSB, t. 21, Wrocław–Warszawa–Kraków 1976.Szwaciński T., Sejmiki poselskie przed konwokacją 1764 r., KH 113, 2006, 1.Tygielski W., Listy – ludzie – władza. Patronat Jana Zamoyskiego w świetle korespondencji, Warszawa 2008.Urwanowicz J., Z królem. Wpływ regalizmu Branickich Gryfitów na karierę rodu w XV– XVIII wieku, w: Wobec króla i Rzeczpospolitej. Magnateria w XVI–XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Kraków 2021, s. 455–477.Wagner M., Dwór wojskowy i klientela hetmańska Stanisława Jabłonowskiego w końcu XVII wieku, w: Patron i dwór. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Warszawa 2006, s. 57–66.Zielińska T., Klientela w otoczeniu Jana Klemensa Branickiego kasztelana krakowskiego i hetmana wielkiego koronnego około połowy XVIII wieku, w: Patron i dwór. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Warszawa 2006, s. 209–223.Zielińska T., Magnateria polska epoki saskiej: funkcje urzędów i królewszczyzn w procesie przeobrażeń warstwy społecznej, Warszawa 1977.Zielińska Z., Morawski Ignacy Feliks, PSB, t. 21, Wrocław–Warszawa–Kraków 1976.Zielińska Z., Potocki Mikołaj Bazyli, PSB, t. 28, Wrocław–Warszawa–Kraków 1984–1985.Zielińska Z., Starzeński Michał Maurycy, PSB, t. 42, Warszawa 2003–2004.Zielińska Z., Walka „Familii” o reformę Rzeczypospolitej, Warszawa 1983.Zwierzykowski M., Klasyfikacja sejmików na przykładzie funkcjonowania sejmiku województw poznańskiego i kaliskiego w latach 1696–1732, w: O prawie i jego dziejach księgi dwie, ks. I, red. M. Mikołajczyk et al., Białystok–Katowice 2010, s. 589–594.41343

Magnate affairs in the instructions of the sejmiks of the Bielsk Land from the turn of the 16ᵗʰ and 17ᵗʰ centuries, recorded in the Brańsk town books

The article analyzes the instructions of the sejmik of the Bielsk land from the late 17ᵗʰ and early 17ᵗʰ centuries registered in the Brańsk town books in terms of the presence in them of provisions instructing deputies to claim rewards for the magnate or to support some of his cause. These instructions were compared with analogous documents of the Proszowice, Środa, Lublin and Chelm sejmiks. Against this backdrop, the Sejmik of Brac appears as an assembly that rarely patronized magnates (although in the corresponding instructions of other sejmiks the relevant provisions appeared with varying frequency), who most likely did not seek to obtain such patronage at it. Translated by Stefan KubiakArtykuł powstał na podstawie materiałów zebranych podczas realizacji projektu badawczego finansowanego w ramach konkursu PRELUDIUM 6 przez Narodowe Centrum Nauki (nr DEC-2013/11/N/HS3/04734).Wydział Prawa i Administracji UWArchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: Księgi grodzkie brańskie, sygn. 30.Nacyjanalny Histaryczny Archiu Bełarusi w Mińsku (Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі, Мінск,): f. 1708, op. 1, d. 13, 20, 27, 30, 86.Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego, t. 1, cz. 1, wyd. W. Dworzaczek, Poznań 1957.Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. 1: 1572–1620, wyd. S. Kutrzeba, Kraków 1932.Akta sejmikowe województwa lubelskiego 1572–1632, opr. H. Gmiterek, Fontes Lublinenses, t. 7, Lublin 2016.Akta sejmikowe ziemi chełmskiej 1572–1668, opr. W. Bondyra, H. Gmiterek, J. Ternes, Fontes Lublinenses, t. 5, Lublin 2013.Volumina Constitutionum, t. 2, vol. 2: 1587–1609, opr. S. Grodziski, Warszawa 2008; t. 3, vol. 1: 1611–1626, opr. S. Grodziski, M. Kwiecień, A. Karabowicz, Warszawa 2010.Kalinowski E., Szlachta ziemi bielskiej wobec bezkrólewi w XVI–XVII wieku, Warszawa 2020.Moniuszko A., Mazowieckie sądy ziemskie (1588–1648). Organizacja – funkcjonowanie – postępowanie, Warszawa 2013.Siedlecki J., Sejmiki szlachty ziemi bielskiej w Brańsku w XVI–XVIII wieku, PH 80, 1989, 2.Sierba M., Radziwiłłowskie dobra Orla (1585–1695), Białystok 2017.Urwanowicz J., Funkcjonowanie sejmików podlaskich w XVI–XVIII wieku. Typowość czy specyfika?, w: Cywilizacja prowincji Rzeczypospolitej szlacheckiej, red. A. Jankowski i A. Klonder, Bydgoszcz 2004.Wilkiewicz-Wawrzyńczykowa A., Spory graniczne polsko-litewskie w XV–XVII w., „Wiadomości Studium Historii Prawa Litewskiego”, t. 1, red. S. Ehrenkreutz, Wilno 1938.39741

Białostocki Oddział PTTK w czasach zmierzchu „socjalizmu z ludzką twarzą”

Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie45352