Morgan, Gareth

University of Thessaly Institutional Repository

THE CANEA EARTHQUAKE OF 1 595*The life and writings of Onorio Belli of Vicenza were descri­bed by the antiquary Edward Falkener exactly a century ago. Since then there has been, to my knowledge, no new work upon him; and as an introduction to the letter published here we can­not do better than quote Falkener’s short biography * 2:«Onorio Belli was descended from a family of artists, many of the members of which are also distinguished in the annals of literature. . . In 1583 he was appointed physician to the prove- ditor General of Candia, Luigi di Antonio Grimani dei Servi, and left Vicenza on the 31st day of March. Grimani finding the country in a state of great disorder, determined to reestablish it, if possible, by making a personal tour of the island; and Belli had thus an ample opportunity to write a particular description of the whole province, and to investigate its antiquities. He even persuaded Grimani to undertake excavations among the ruins of the principal cities and the success which attended them amply compensated their labours; for not only did they find statues, but many inscriptions were dug up, several of which indicated the names of ancient cities, the sites of which were previously unknown. Grimani, having reestablished order, retur­ned to Venice, leaving Belli behind him, at the urgent request of the inhabitants of Canea, as physician to that city. In this capacity, and in the enjoyment of a handsome salary, he conti­nued for some years, during the leisure of which time he prose­cuted his work, but owing to constant occupations ’it was not till last summer (1596)—-when I had a little respite — that I was enabled to bring to completion that which I had commen­ced so long before ...'(a History of Candia, a work now lost, but much praised by his contemporaries, and preserved in precis and extracts by the Venetian Apostolo Zeno).') There is a passing reference in E. K. Π λ a τ ά κ η ς, Oi σεισμοί τής Κρήτηε («Κρητικά Χρονικά», Δ' (1950), ΡΡ· 463 - 528)· See ρ. 487.2) Ε. Falkener, A description of some important theatres and other remains in Crete, from a MS history of Candia by Onorio Belli in 1586, London 1854 pp. 3 - 5.Institutional Repository - Library & Information Centre - University of Thessaly08/12/2017 06:55:29 EET - 137.108.70.776 Gareth Morgan«But Belli not only distinguished himself as a physician and an antiquary; he was celebrated also as a botanist. Several of his letters on this subject are extant, and some of them are pu­blished .... How long he remained on the island is uncertain. We know him to have still been living at Canea in 1596. His death took place in 1604».This letter is found on folios 39ir - 392r of MS R 122 sup. in the Ambrosian Library at Milan.GARETH MORGANAl Magnifico Signore Alfonso Ragona mio servizio ossequio- so. Vicenza.Perche alle 16 del mese di Novembre passalo alle 12 ore gior- no di Dominica fa in tutta quesla Isola, el fuori, un terramoto horrendo, ho voluto descriverlo al meglio che so ο V. S., accioche sappi, che se qualche volla ha inteso dire, che per qualche terra­moto gl’huomeni siano usciti di seno, non se ne faccia beffe : per­che chi d’ un accidenle tale non ha paura e del tutto privo d’in- telletto - massime ritrovandosi in casa come feci io, che scrivevo una lettera per Venetia.Era Γ acre sereno, et chiaro, et il mare in calma, quando all’ improviso si senti un ribombo, et trepito come se quindeci 0 ven-Στο Μεγαλοπρεπή Κύριο Άλφόνοο Ραγκόνα, Βικέντσα, ταπεινή μου εκδούλευση*Στις 16 τον περασμένου μήνα Νοέμβρη στις 12 ή ώρα, ημέρα Κυριακή, έγινε σ’ ολο αυτό τό νησί, και έξω άπ'αύτό, ένας σεισμός τρομερός** καί ΰέλησα να τον περιγράψω στην *Αφεντιά σας δσο πιο καλά ξέρο), για να μά&ει, διι αν καμιά φο­ρά ακούσει νά λένε, πώς σε κάποιο σεισμό οί άνθρωποι έχασαν τά λογικά τους, νά μη γελάσει γι αυτό κοροϊδευτικά' γιατί δποιος δεν φοβάται σε μιά τέτια συμ­φορά δεν έχει μυαλό t καί μάλιστα όταν βρίσκεται στο σπίτι, δ πως εγώ, πού έγρα­φα μιά επιστολή στη Βενετία.Ή ατμόσφαιρα ήταν ήρεμη καί κα&αρή κι ή ΰ’άλασσα γαλήνια δίαν ξαφνικά ακούστηκε ένα βούισμα κι ένα τράνταγμα, σάν νά 9τρεχαν μαζί δεκαπέντε ή εϊκο-*) Ή Σύνταξις των «Κρητικών Χρονικών» έΦεώρησε απαραίτητον, χάριν τών 'Ελλήνων αναγνωστών, νά παραφέση παρά πόδας του ένειικου κειμένου μετάφρασιν εις την ελληνικήν, φιλοπονηθεΐσαν υπό τού κ. Στεργίου Γ. Σπα- νάκη.**) *0 σεισμός αύτός άναφέρεται καί στον Κώδ. *Αγ. Νικολάου "Ανδρου 1595 έγινεν μεγας σεισμός Νοεμβρίου 16. Βλ. Σπ. Λάμπρου, Βραχέα Χρο­νικά εις Μνημεία 'Ελληνικής 'Ιστορίας, τόμ. Α\ τεΰχ. I, σ. 68.Institutional Repository - Library & Information Centre - University of Thessaly08/12/2017 06:55:29 EET - 137.108.70.7The Canea earthquake of 1595 77ti carozze a un tempo corressero sopra strada sassosa, con un fremito nell’ aere, un ribombo ndla terra, et fragore nelle case: misto et accompagnato da una caligine, polvere, et fumo, uscito dalle rovine de muri caduli, die in altro modo non so chiamarlo che vera sembianza di Inferno. Tremava horribilmente la terra, bolliva il mare, le case creppavano, muri, pietre, calcina, et ter­ra, et travi, che chi non ha veduto questo spavenlo con gl’occhi, et udito con le orechie questo horribil suono, non pud capire cost gran terrore, spavento, et confusione, che il tutto assordava con armonia horrenda.Se questo infortunio veniva di notte, overo ad altra hora, cre­do che haveria ucciso una infinita de genti, ma lodato il Signo­re che pochi sono morti. Li Franchi alV hora haveano finite di celebrar le messe; ma li Greci all’ hora le udivano, et giurono tutti che si sono aperti li volti delle chiese, et hanno veduto il cie- lo per le fissure, che erano larghe un passo, che si sono tornate a congiungere insieme, benche molte chiese hanno patito grande- mente. S. Francescho e tutto rovinato da fissure, et il suo cam­panile dicono molti che pii'i di tre volte lo viddero toccar sopra la chiesa di Santa Chiara postoli all’ incontro, et cid affermano con giuramento. Pur non ha patito se non un poco si e torto il scar- tozzo. Quello di San Nicolo delli Frati Predicantori, che e piu alto, et gia molt’ anni, minacciava rovina, non ha patito niente.Oi καροτσες πάνω σε πετρώδικο δρόμο, μOi * 3 ένα μπουμπουνιτό στον αέρα, ένα βρον"χο στη γή κι ένα πάταγο στα σπίτια, ανακατωμένο μαζί με ομίχλη, σκόνη και κα­πνό, που 3βγαιναν από τά ερείπια των πεσμένων τοίχων. 'Όλ3 αυτά δεν μπορώ νά τά ονομάσω παρά νά τά παρομοιάσω με μιά πραγματική κόλαση. *Ετρεμε φρι~ καλέα ή γη* εβραζε ή θάλασσα' τά οπίτια έσκαζαν' τοίχοι, πέτρες, ασβέστες, χώμα' τα και δοκάρια. "Οποιος δεν είδε με τά μάτια αυτή την τρομάρα και δεν ακούσε με τ3 αυτιά του αυτή την τρομερή βοή, δεν μπορεί νά νοιώσει ένα τέτιο μεγάλο τρομο, φόβο καί συγχυση, που ζεκούφαιναν τά πάντα με μιά φρικτή αρμονία.'Αν τό κακό αυτό γινόταν τη νύκτα ή καμιάν άλλη ώρα, πιστεύω πώς ϋ’ά σκό­τωνε άπειρο κόσμο. Μά, δόζα νά 3χει 6 Θεός, οι νεκροί είναι λίγοι. 01 φράγκοι τό­τε είχαν τελειώσει τη λειτουργία, μά οί όρΰόδοξοι λειτουργούσαν καί ορκίζονται ό­λοι, πώς άνθιζαν οί βόλοι τών εκκλησιών καί είδαν τον ουρανό από τις σχισμάδες, πού είχαν πλάτος ένα πόδι, πώς ζαναγύρισαν κα· ξανάσμιζαν [οί βόλοι) άν καί πολλές εκκλησίες έπαβαν σοβαρά. *0 "Αγιος Φραγκίσκος κατερειπώβηκε από τις σχισμές καί τό καμπαναριό του, λένε πολλοί, ότι τό *δαν, περισσότερες από τρεις φορές, νά εγγίζει πάνω στην εκκλησία τής 'Αγίας Κλαίρης, πού βρίσκεται απέναν­τι. Καί ιό βεβαιώνουν με όρκο. Δεν έπαβε όμως παρά μόνο λίγο στράβωμα τού γείσου. Τό καμπαναριό τού 'Αγίου Νικολάου τών ΙΙρεδικατόρων, πού είναι πιο ψηλό καί ήταν ετοιμόρροπο τώρα κα,ί πολλά χρόνια, δεν έπαβε τίποτα, *0 πύργος τήςInstitutional Repository - Library & Information Centre - University of Thessaly08/12/2017 06:55:29 EET - 137.108.70.778 Gareth MorganLa torre de Piazza del Religio e lutla in pezzi. Tutte le case so- no crepate, et parte delli muri caduti, et le pin, nobili, et grande, el none, hanno patito piu dalle alive ·. le fabriche basse nun hanno patito. Tre galere che erano in porto, et altre navi et navilii si sono quasi proffondatc.L’ istessi danni, et maggiori, lid falto a Rettimo e Candia et ά tutta V Isola. Ancor fino nell’ Arcipelago per tutte V Isole ha fatto danni notabilissimi. Et massime ά Milo alcune bar che che venivano da Rodi cinquanta et pin, miglia in mare sono stale per annegarsi. In somma ogn’ anno si sentono terramoti, ma ά com- parationc di guesto sono ciancie.Subilo dopo la furia li Greet corsero in processione con le cro- ci per tutta la cittd et fuori, misti putti, huomeni, vecchi, giova- ni, donne et putte, tutti ad alta voce cridando Chirieleison, Chi- rieleison, con gran devotione, che sentendoli et vedendoli moveano grandementc. Fecero in quel subito pact, et si accommodorono inimicitie incancante di molt’ anni, et usorono gran demostratio- ne di temer V ira del Signor Iddio. Li Franchi it giorno dietro corninciarono processioni insieme con li Greci, et per tre giorni si degiund, et quasi tutti si confessorono, et si communicorono, ma non si vidde in loro tanta contritions come nelli Greci. Li villani ancor loro, che mat vanno in chiesa, et rarissime volte όΠλατείας τής Θρησκείας έγινε κομμάτια. "Ολα τα σπίτια έχουν κάνει ρήγματα και μερικοί τοίχοι είναι πεσμένοι. Και τα πιο μεγάλα αρχοντόσπιτα και τά καινούργια έπαθαν περισσότερο από τά άλλα. Τά χαμηλά οικοδομήματα δεν έπαθαν Τρεις γα- λέρες που ήταν στο λιμάνι και άλλα πλοία και πλεούμενα σχεδόν βυθίστηκαν.*Ίδιες και μεγαλύτερες ζημιές έκαμε στο Ρέθυμνο και στο Χάνδακα και σ5 δλο τό νησί. *Ακόμη και στο Αρχιπέλαγος, σ’ όλα τά νησιά, εκαμε πολύ σημαντικές ζη­μιές. Στη Μήλο μάλιστα, μερικές βάρκες που ερχόταν άπό τή Ρόδο, πενήντα και περισσότερα μιλιά μακρυά στη θάλασσα, κόντειμε να βουλιάζουν. Μέ λίγα λόγιο, κά­θε χρόνο γίνονται σεισμοί αισθητοί, μά σέ σύγκριση μέ τούτο, εκείνοι είναι τί­ποτα.*Αμέσως υστέρα άπό τή μανία τού σεισμού οί ορθόδοξοι έιρεξαν χι έκα­ναν λιτανεία μέ τούς σταυρούς, σ’ ολόκληρη την πόλη κι έξω, ανακατεμένοι, άν- δρες, γέροι, νέοι, γυναίκες και κοπέΑες, φοονάζοντας δλοι δυνατά: Κύριε έλέησον !Κύριε έλέησον! μέ μεγάλ.η εύλάβεια, που προξενούσαν συγκίνηση 'σ9 δποιο τούς ά- κουε και τούς έβλεπε. 5Αμέσως τότε συμφιλιώθηκαν καί τακτοποιήθηκαν έχθριτες πού υπήρχαν άπό πολλά χρόνια καί άπόδειξαν πώς φοβούνται την οργή τού Κυ­ρίου. Οί Φράγκοι την ερχόμενη μέρα άρχισαν τις λιτανείες μαζί μέ τούς *Ορθόδο­ξους καί νήστεψαν τρεις μέρες χαί σχεδόν δλοι εξομολογήθηκαν κι9 έκοινώνησαν' μά δεν παρατηρήθηκε σ’ αυτούς τόση μετάνοια δση στούς Γραικούς. 5Ακόμη καί οί χωρικοί πού δέν πηγαίνουν ποτέ στην εκκλησία, πού ποτέ ή ελάχιστες φορέςInstitutional Repository - Library & Information Centre - University of Thessaly08/12/2017 06:55:29 EET - 137.108.70.7The Canea earthquake of 159s 79non mai odono messa, fecero degiuni, el processione da une villa all’ altra. El fino U Hebrei digiunarono ancor loro tre giorni.Si raccontano diversi accidenti et diversi prodigii, ma una cosa notabile intravene: che trovandosi fuori della cittd a loncjo la marina un giovane nel sabbione, V acqua del marc s’ alcio, in modo che lo colse et lo scotto tutte le gambc come fosse stato acqua bollente, et ha patito molto, ma non e morto.La causa di questo terramoto credo che sia stata perche que- sto autuno et vcrno e una siccita spaventosa, et era il mese di Novembre piu caldo che di Agosto: et hora e piu caldo che non e di Marzo e stato senza piovere fino alii 6 di Dicembre alia vec- chia. Onde si era in grandissimo timore perche fino a quel tempo non si havea cominciato seminare— cosa insolita in questo cli- ma. Nondimeno piovere alquante volte, et tutta via si semina, ne e ancor finilo purche il Marzo, et Apr He piova due d tre volte, si stara bene, ma se sard questa siccita si morira da fame, qui e grandissima carestia de tutte le cose. Vale il formento lire set la mesura, cosa insolita, che se ne havevano tre gl’ altri anni. Lar­ne non si trova, perche per la siccita passata gl’ animali sono morti di fame, usandosi tenerli sempre alia campagna, et il mese d’ Ottobre con le pioggie nascono le hcrbe, che tutlo il vcrno gli fanno le spese. Ma fin qui ogni cosa e arso ne V herba ancor siακούουν τη λειτουργία νήστεψαν καί έκαμαν λιτανείες από τό ένα χωριό στο άλ· λο. Καί αυτοί οι *Εβραίοι νήστεψαν τρεις μέρες·.Διηγούνται διάφορα περιστατικά, καί διάφορα θαύματα μά ένα πράγμα αξιο­σημείωτο συνέβη. 'Ένας νέος βρισκότανε εξω από την πόλη, στην αμμουδιά’ τό νε­ρό τής θάλασσας φούσκωσε, τον εφτάσε καί του ζεμάποε ολόκληρα τά πόδια, σαν νά ήταν βραστό νερό ύπόφερε πολύ μά δεν πέσανε.'Η άφοομή του σεισμού αύιοϋ πιστεύω νά ήταν ή φοβερή ξηρασία πού υπάρ­χει αυτό τό φθινόπωρο καί τό χειμώνα· τον Νοέμβρη εκαμε περισσότερη ζέστη άπο τον Αύγουστο, καί τώρα ακόμα είναι πιο πολύ ζέστη από τό Μάρτη καί δεν έβρεξε μέχρι τις 6 του Δεκέμβρη με τό παλιό. Γι'* αυτό υπήρχε μεγάλος φό­βος, γιατί μέχρι τότε δεν είχαν αρχίσει ακόμη νά σπέρνουν, πράγμα ασυνήθιστο σ9 αυτό τό κλίμα. ΙΙαρ* δ λ9 αυτά, αν βρέξει κάμποσες φορές καί σπείρουν, μιά καί δεν τελ.ειωσε άκόμη ό Μάρτης, καί ό *Απρίλης βρέξει δυο ή τρεις φορές, θά εί­ναι καλά. Μά αν εξακολουθήσει ή ξηρασία αυτή θά πεθάνει ό κόσμος από τήν πείνα. 'Εδώ υπάρχει μεγάλη ελλειψη από δλα τά πράγματα. Τό σιάρι εχει 6 λίρες τό μουζοϋρι, πράγμα ασυνήθιστο, γιατί τ' αλλα χρόνια είχε τρεις. Κρέας δεν βρί­σκεταιγιατί από τήν ξηρασία πού πέρασε, ψόφισαν τά ζώα από τήν πείνα, επει­δή έχουν τή συνήθεια νά τά συντηρούν πάντα στην έξοχή, όπου τρων δλο τό χει­μώνα τά χόρτα, πού φυτρώνουν με τις βροχές τον Όχτώβρη. Μά μέχρι τώρα τά πάντα είναι καμένα’ ούτε τό χόρτο δεν φαίνεται άκόμη, εκτός αν ξεπροβάλλει τώ*Institutional Repository - Library & Information Centre - University of Thessaly08/12/2017 06:55:29 EET - 137.108.70.780 Gareth Morgan: The Canea earthquake of 1595vede se non spontare hor hora della terra.Con che facendo fine gli baccio le mani. In Turchia e maggior carestia, essendo slato il raccolto pessimo: hanno gucrra, fame, et peste, et pur non finiscono.Della Canea a di 22 Gennaro 1596D. V. S. Servitore Honorio Belliρα-τώρα από τό χώμα.Τελειώνοντας μ5 αυτό σάς φιλώ τα. χέρια. Στην Τουρκία είναι μεγαλύτερος λι­μός, γιατί ή εσοδεία ήταν χειρότερη : έχουν πόλεμο, πείνα καί πανούκλα καί παρ' ο λ' αυτά δεν έχουν τελειωμό.3Από τα Χανιά στις 22 του Γενάρη 1596.Δούλος τής 'Αφεντιάς σάς Όνόριο ΜπέλιInstitutional Repository - Library & Information Centre - University of Thessaly08/12/2017 06:55:29 EET - 137.108.70.7

The Canea earthquake of 1595

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

University of Thessaly Institutional Repository