Özdemir, Ayşe Nur

Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi

Turkish

Trakya University Academic Open Access System

Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 9, Ocak 2015, s. 223-227KİTABİYATAyşe Nur ÖZDEMİRAv. Atâ Terzibaşı, Kerkük Şairleri, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2013, 4Cilt, 1648 s.Osmanlı Devleti’nin yıkılmasındansonra yeni kurulan devletin sınırları dışındakalan Irak’ta yaşayan Türkmenle-rin kültürve edebiyatını ortaya koyan en ciddiçalışmalardan birisi, Atâ Terziba-şı’nınhazırlamış olduğu Kerkük Şairleri adlıeseridir.Atâ Terzibaşı on üç ciltlik bueserinde, yaklaşık dört yüz yıllık süreçteKerkük’te doğmuş ve yetişmiş olan 170’eyakın şaire geniş bir şekilde yervermiştir. Söz konusu eserin ilk cildi 1963yılında Bağdat’ta basılmış, 13. cildi ise 2012 yılında Kerkük’teyayımlanmıştır. Irak Türkmen edebiyatı alanında önemli bir rolü olan AtâTerzibaşı’nın uzun çalışmalar sonucu Arap harfleri ile ortaya koyduğu buhacimli eseri, geniş bir akademik çalışma grubu (Prof. Dr. Ali İhsan Öbek,Doç. Dr. Yüksel Topaloğlu, Ayşe Taşralı, Arş. Gör. Duygu Dalbudak veÇağdaş Albayrak) tarafından Latin harflerine aktarılmış ve Ötüken Neşriyattarafından Kasım 2013’te dört cilt halinde okurların dikkatine sunulmuştur.Irak Türkmenlerinin kültür ve edebiyatlarını kayıt altına alarak,unutulmasının önüne geçen bu büyük kültür araştırmacısı, 1924’te Kerkük’tedünyaya gelir. Öğrenim hayatına mahalle mektebinde başlayan Atâ Terzibaşı, Arş. Gör., Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü,aysenurozdemir@trakya.edu.trAYŞE NUR ÖZDEMİR224 Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi DergisiCilt: 5, Sayı: 9, Ocak 2015, s. 223-227eğitimine Türk okulunda devam eder.  Daha sonra Kerkük’te kaydolduğuArapça öğretim veren liseyi de tamamlayan Terzibaşı, 1950 yılında BağdatÜniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olur ve Kerkük’te serbest olarakavukatlık yapmaya başlar.Irak Türklerinin edebiyatı, kültür, tarih, dil ve folklor dünyası üzerineönemli çalışmalar ortaya koyan Atâ Terzibaşı, 1950’li yıllardan sonra isminiduyurur. Çeşitli dergi ve gazetelerde yazıları çıkan yazar, özgün çalışmalarıylada dikkatleri çeker. Yazarın araştırma ve incelemelerini iki temel alandayoğunlaştırdığını görürüz.Bunlardan ilki sözel kültür alanıdır. Terzibaşı, sözel kültür açısındanzengin bir birikime sahip olan Irak Türklerinin halk edebiyatı ve folklorürünlerini yoğun gayretler sonucu derlemiştir. Kerkük’ü merkeze alan buçalışmalarından üç ciltlik Kerkük Hoyratları ve Manileri adından daanlaşılacağı üzere folklorik bir çalışmadır. Bununla birlikte Kerkük Havalarıve Kerkük Eskiler Sözü de aynı minvalde ele alınan bir diğer eseridir. Yazarınyöneldiği ikinci inceleme sahası ise yazılı kültür alanıdır. Bu coğrafyadakonuşulan Türkçenin özelliklerini ortaya koyan Kerkük Ağzı ve TürkmenSözlüğü yazarın dil üzerine de mesai harcadığının göstergesidir. Bu çalışmalardışında yaklaşık yüz yıllık basın tarihini ele aldığı Kerkük Matbuat Tarihi adlıbir eseri daha vardır. Bununla birlikte ortaya koyduğu çalışmaların enkapsamlısı on üç ciltlik Kerkük Şairleri ve yine üç ciltlik Erbil Şairleri isimliçalışmalarıdır.Yaptığı çalışmalarla ünü Irak sınırlarını aşan yazar, binbir zorluklaortaya koyduğu Kerkük Şairleri isimli çalışmasının ön sözünde yararlandığıkaynakları belirtir. Geniş bir yelpazeye yayılan bu kaynakların arka planındaşiir mecmuaları, Irak’ta yetişmiş Türkmen şairleri hakkında bilgi veren nadireserler, divanlarına ve şiir mecmualarına rastlanan bir kısım Kerküklü şairineserleri ve haklarında yazılmış olanlar, Kerkük’te çıkmış olan dergi vegazeteler gibi çok zengin bir birikim bulunmaktadır. Yazar sadece Irak’tadeğil, Türkiye’de, İran’da ve başka yerlerde yayımlanan eserlerden deyararlanmıştır. Ayrıca erişemediği ve kullanamadığı ancak önemli olduğunudüşündüğü kaynakları de eserinde özellikle belirtmiştir. Yazar bu eseriyleIrak’ta Türkmen edebiyatı tarihini hazırlamak ve böylece umumi Türkedebiyatında noksan kalan bir alanın tamamlanması için de ilk adımı atmakgayesini taşır.Kitabında Kerküklü şairlerin hayatlarını geniş bir şekilde anlatmaya veeserlerinden, şiir ve nesirlerinden örnekler vermeye çalışan Atâ Terzibaşı,böylece eserine “Kerkük’te Türkmen Edebiyatı antolojisi” vasfınıKİTABİYAT225Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi DergisiCilt: 5, Sayı: 9, Ocak 2015, s. 223-227kazandırmak ister. Terzibaşı eserine her ne kadar antoloji vasfını kazandırmakamacı güttüğünü dile getirse de Kerkük Şairleri tertibi, yöntemi ve kaynakkullanımı bakımından edebiyat tarihi özellikleri de taşır. Eserde klasik şairlereönem verildiği gibi, halk şairlerine de yer verilmiştir. Atâ Terzibaşı değerlideğersiz ayrımı yapmadan Kerkük topraklarının yetiştirdiği bütün eski ve yenişairleri içine alacak şekilde eserini tertip etmiştir. İkinci baskısında eserinyanlışlarını düzeltme ve bazı yeni kaynaklar ışığında eksiklerini tamamlamafırsatını yakalayan yazar, kitabını genişletilmiş şekliyle ve resimlerle süslüolarak yeniden düzenlemiştir.Çalışmada şairler, kronolojik şekilde verilmiştir. Ele alınan şairin adı,doğum ve ölüm tarihleri belirtildikten sonra yararlanılan kaynaklaradeğinilmiştir. Ayrıca ele alınan şairin hayatı, şahsiyeti, şöhreti, tesiri veeserlerinden bahsedilmiş ve bölüm söz konusu eserlerden örnekler verilmeksuretiyle tamamlanmıştır.Yazar, eserini açık, duru ve saf bir Türkçeyle yazmıştır. Eserin dilözellikleri Türkçenin başka topraklarda yaşayan Türkler tarafından nasılişlendiğini ve Türkiye Türkçesine ne denli benzediğini göstermek açısındanda somut bir örnek teşkil eder.Bu değerli külliyatta yer verilen şairler ciltlere göre şöyle sıralanmıştır:Birinci Kitap (1. ve 2. Ciltler)Birinci Cilt: Nevres, Bedrî, Es‘ad, Kasımî, ‘Örfî, Sâfî, Sâkit, Kâbil,Zeynelâbidin ve Mail.İkinci Cilt: Müftü, Lutfî, Mûr ‘Ali Baba, Gulamî, Şeyh AbdurrahmanHâlis, Salih, Faiz, Şeyh Rıza, Hâlisî, Mehmet Rasih, Ömer Öztürkmen veBaha.İkinci Kitap (3., 4. ve 5. Ciltler)Üçüncü Cilt: Mihri, Tabiboğlu, Tabib, Muhammet Nevruzi, Şeyhoğlu,Hâkî, Râzî, Şakî, Nevres-i Sâlis, Hâvî, Ya’kub Ziyaî, Sakıp, Mehmet Salih,Zulmî, Hakî, Lutfullah bin Veli Efendi, İsmail Mekkî bin Veli Efendi,Fadlullâh bin Veli Efendi, Fevzî, Tıflî, Rencûrî, Narî, Nakşî, Haydaroğlu veAyvazoğlu.Dördüncü Cilt: Ahmet Medenî, Abdullah Kudsî, Cevat Necipoğlu,Rauf Görkem, Mektubizade Ömer Fevzi, Mustafa Sümer Salim, MollaSüleyman Salim, Mehmet Beha, Servet Kevser, Tisinli Rauf ve NakışlızadeMustafa Muhib.AYŞE NUR ÖZDEMİR226 Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi DergisiCilt: 5, Sayı: 9, Ocak 2015, s. 223-227Beşinci cilt: Mahmut Nedim, Salih Rifat, M. Galip, Aziz Sami, MekkiLebib, Abdülkâdir Hulusî, Molla Kasım Hulusî, Sa’id Fıtrat, Seyit Salih,Ahmet Sabrî, Abdussamet Sabrî, Süleyman Vehbî, Abdulfettah Vehbî, KâmilVehbî, Kerimî, Rüşdî, Reşit Ali Dakuklu ve Reşit Kâzım Bayatlı.Üçüncü Kitap (6., 7., 8. ve 9. Ciltler)Altıncı Cilt: Hicrî Dede, Abdullah Niyazi, Hüşyar Dede, Didar Dede,Abdülmecit Vâfî, Mustafa Vâfî, Süleyman Vâfî, ‘Aşkî, Süleyman Samî,Süleyman Ali Samî, Sıddik Osman, Abdullah Mazhar ve Hıdır Lûtfî.Yedinci Cilt: Reşit Akif, Mehmet Sadık, Esat Naip, Sadullah Müftî,Saîd Besim ve Mehmet Hatip.Sekizinci Cilt: Osman Mazlum, İzzettin Abdî, Tevfik Celâl Orhan,Nâzım Refik Koçak, Ömer Ağa Piryadî, Arap Fehmi, Celal Rıza ve Tâkî Bey.Dokuzuncu Cilt: İnâyet Koçak, Şâkir Sâbir Zirâatçi, Mehmet İzzetHattat, Ahmet Otrakçıoğlu, Necmettin Esin, İsmet Özcan, Ata Bezirgân, AliRıza Alaslan, Âşık Abbas, Yusuf Nuri, Sait Âşık ve Şehnaz Hanım.Dördüncü Kitap (10., 11., 12. ve 13. Ciltler)Onuncu Cilt: Abdurrahman Askerî, Hâkî, Vecihî, Kâmî, Hamdî, Tıflî,Muhammed Salih Mektebdar, Tevfik Erkân, Hasan Hüsnî, Halil Münevver,Razî, Hasan Görem, Âşık Rızâ, Şükür Hanzad, Mustafa Gökkaya, FerahGökkaya, Şekibe Vandavî, Leyla Merdan ve Ümmî Nedime.On Birinci Cilt: Mehmet Ramiz, Abdussettar Abdî, Abbas Kemal,Burhan Celal, Nasih Bezirgân, Fatih Saatçi, Ömer Zeynel, Hasan NecefFelahî, Ekrem Pamukçu, Talip Semin Dakuklu, Yasin Mahir, MehmetHamlegil ve Hayrullah Bellevoğlu.On İkinci Cilt: Fuat Hamdi, Ali Marufoğlu, Abdulhalik Beyatlı,Bahaettin Salihî, Ali Saib, İsmail Serttürkmen, Fahrettin Ergeç, Hasan İzzetÇardağlı ve Sabah Karaaltın.On Üçüncü Cilt: Mustafa Fevzî, Mahmûd Tıflî, Ali Hikmet,Abdurrahman Fâni, Seyyid Mehmet Emin, Reşîd Sâlih, Hacı Veled Şefkat,Refik Hilmi, Molla Halil Zeki, Sinân Sa’îd, Abdulkadir Nakîb, SeyfeddinBiravçı, Kahtân Hürmüzlü, Sami Tütüncü, İbrahim Neftçi, Cemil Emin,Mustafa Kemal Denden, Mehmet Mehdi Bayat ve Sabir Demirci.Atâ Terzibaşı, bir asra yaklaşan ömrünü, bir edebiyat incelemecisi vekültür araştırmacısı olarak doğduğu toprakların yazılı ve sözlü kültürürünlerinin derlenmesine adamış bir şahsiyettir. Irak Türkmenlerinin yaşadığıKİTABİYAT227Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi DergisiCilt: 5, Sayı: 9, Ocak 2015, s. 223-227topraklarda Türk kültürü hakkında birçok ürünü bir edebiyat tarihçisi dikkatiile dar çevrelere sıkışmaktan kurtarmış ve geniş okuyucu kitleleri ilebuluşturmuştur. Terzibaşı, özelde Türkmen edebiyatını genelde ise Türkedebiyatını yerel ve evrensel yönleriyle tüm dünyaya tanıtmak amacıylahareket etmiştir.Kerkük’te yetişen şairlerin hayatlarını ve eserlerini toplu olarak ortayakoyan bu çalışma, uzun ve yorucu bir araştırmanın ürünüdür. Türkedebiyatının belli bir coğrafyayla sınırlı olmadığını, tarih boyunca farklı edebîbiçimlerde ürünler yarattığını göstermesi açısından çalışmanın önemibüyüktür. Türk dilinin ve edebiyatının uzun yıllar aynı coğrafyayıpaylaştığımız insanların zihin ve kalplerinde nasıl tezahür ettiğini ve bugünküedebiyatımızla bu ürünlerin etkileşimini metinler üzerinden görmek ve aynıkökten türemiş iki edebiyatı karşılaştırmak açısından da eserin faydasıtartışılmazdır.Bu tarz metin aktarmaları, kuşkusuz alfabe engeline takılan okurlarayeni bir ufuk ve alan açıyor. Bu itibarla Kerkük Şairleri gibi önemli birkülliyatı sorunsuz şekilde yeni yazıya aktaran ekibi kutlamak gerekiyor.

Av. Atâ Terzibaşı, Kerkük Şairleri, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2013, 4 Cilt, 1648 s.

http://dspace.trakya.edu.tr/xmlui/bitstream/trakya/5674/1/5674.pdf

Av. Atâ Terzibaşı, Kerkük Şairleri, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2013, 4 Cilt, 1648 s.

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Trakya University Academic Open Access System