Kochman, Małgorzata

Motyka, Marek

Stępień, Edyta

Polish

Jagiellonian Univeristy Repository

Marek Motyka, Małgorzata Kochman* Edyta StępieńMarek Motyka, Małgorzata Kochman* Edyta StępieńWpływ poczucia koherencji na stan psychosomatyczny pacjentów w okresie pooperacyjnymInfluence of the sense of coherence on the psychosomatic condition of patients in post- surgical periodZakład Psychologii Zdrowia UJ CM, Kraków Specjalistyczny Zespół Gruźlicy i Chorób Płuc w Rzeszowie*WprowadzenieWraz z rozwojem psychologii i socjologii zdrowia, a także w związku z dynamicznym ruchem promocji zdrowia i upowszechnie­niem się podejścia salutogenetycznego (Antonovsky, 1995; 1997; Heszen-Niejodek, Sęk, 2007), w naukach medycznych zaczęto coraz bardziej uwzględniać rolę czynników psychospołecznych. Przesuwając punkt ciężkości z uwarunkowań patologii na źró­dła i uwarunkowania zdrowia, coraz więk­sze znaczenie zaczęto przypisywać ’’zaso­bom osobistym”, traktowanym jako osobi­ste warunki odporności człowieka na stres. Szczególną rolę wśród tych zasobów odgry­wa tzw. poczucie koherencji, rozumiane jako swoisty metazasób, od którego w dużej mie­rze zależy wykorzystanie innych zasobów (Antonovsky, 1995; Heszen, Sęk, 2007). Należy pamiętać, że choroba zwykle sta­nowi dla człowieka poważne źródło stresu(por. Bishop, 2000; Motyka, 2002; Heszen, Sęk, 2007; Sheridan, Radmacher, 1998 ). Szczególnie jest tak w przypadku osób, któ­re mają być poddane, lub zostały poddane zbiegowi operacyjnemu (Motyka, 2001). Każdy zabieg naruszający integralność cielesną człowieka, cechujący się ponad­to pewnym stopniem nieprzewidywalności jego konsekwencji, łączy się z poczuciem zagrożenia. W  dodatku, stres wcale nie mija z chwilą ” wybudzenia się po zabiegu”, gdyż pojawiają się wówczas kolejne problemy, choćby takie jak obawa przed powikłaniami, bólem, okresowym pozbawieniem samo­dzielności w wykonywaniu podstawowych czynności, ograniczeniami dotychczasowej aktywności, itp.Poprzez odpowiednią psychiczną opiekę nad pacjentem, realizowaną w formie komu­nikacji terapeutycznej (Motyka, 2003; 2011), lekarze i pielęgniarki mogą wzmacniać jego13Wpływ poczucia koherencji na stan psychosomatyczny pacjentów w okresie pooperacyjnymInfluence of the sense of coherence on the psychosomatic condition of patients in post-surgical period’’zasoby odporności na stres”, tak aby pa­cjent mógł się lepiej zaadaptować do nowej, trudnej dla siebie sytuacji i lepiej radził sobie ze stresem choroby.Cel pracyCelem pracy była ocena wpływu poczucia koherencji pacjentów na stan psychosoma­tyczny pacjentów w okresie pooperacyjnym. Przyjmując założenia koncepcji salutoge- netycznej oraz model poczucia koherencji (Antonovsky, 1995; 1997), postawiono hi­potezę zgodnie z którą, wysokie poczucie koherencji wywiera zdecydowanie korzystny wpływ na stan psychosomatyczny pacjen­tów w okresie pooperacyjnym.Charakterystyka badanej grupyBadania przeprowadzono w Oddziale Chirurgii Ogólnej SPZOZ-u, w Proszowicach. Dobór pacjentów do badań maił charaktercelowy i odbył się w oparciu o przyjęte wcze­śniej kryteria, tj.:- pacjenci hospitalizowani, po zabiegu chirurgicznym, pełnoletni, wyrażający zgodę na udział w badaniu,ogólnie dobry stan psychiczny pa­cjentów - pozwalający na dobry kon­takt werbalny,względnie dobry stan fizyczny - pa­cjenci bez silnych dolegliwości bólo­wych,pacjenci w 2-ej do 3-ej doby po za­biegu.W  badaniu wzięło udział 40 osób, w tym 15 (62,5%) kobiet i 25 (37,5%) mężczyzn w różnych przedziałach wiekowych (tabela 1). Najliczniejszą grupę stanowili pacjenci w wieku 31-45 lat (32,5%), najmniejszą zaśpacjenci powyżej 65 roku życia.___________Tab. 1. Zestawienie liczby osób biorą­cych udział w  badaniach, w  poszczegól­nych grupach wiekowychWiekPłećLiczba osób Udział procentowy %Kobiety Mężczyźni18-30 3 2 5 12,5%31-45 10 3 13 32,5%46-60 5 7 12 30%61-65 5 2 7 17,5%>65 2 1 3 7,5%Razem 25 15 40 100%* Badania wykonała Edyta Stępień w ramach zbierania materiałów do pracy magister­skiej, pt. „Wpływ zasobów osobistych na przebieg okresu pooperacyjnego”, realizowa­nej w Zakładzie Psychologii UJ CM, pod kierunkiem pierwszego z autorów.14Marek Motyka, Małgorzata Kochman* Edyta StępieńPrzeprowadzone operacje dotyczyły: pę­cherzyka żółciowego (15 osób, co stanowi 37,5% ogółu badanych), przepuklin ( 10 osób, co stanowi 25 % ogółu badanych), wyrostka robaczkowego (10 osób, co sta­nowi 25 % ogółu badanych) oraz zespole­nia złamań kończyn dolnych (5 osób, co stanowi 12,5% ogółu badanych). W  zde­cydowanej większości zabiegi operacyjne dotyczyły narządów jamy brzusznej, naj­mniejszy procent stanowiły operacje kost­ne.Metoda badańW  badaniu wykorzystano metodę son­dażu diagnostycznego. Poczucie kohe­rencji oceniano na podstawie wyników Kwestionariusza Orientacji Życiowej (SOC- 29) A.Antonovskiego, natomiast stan psy­chosomatyczny pacjentów w okresie po­operacyjnym oceniano na podstawie wy­branych wskaźników odzwierciedlających samoocenę samopoczucia pacjentów, liczbę zgłaszanych obaw, objawy soma-tyzacji, lęku, złości i depresji mierzonych Kwestionariuszem Samopoczucia (KS-40) opracowanym w Zakładzie Psychologii Zdrowia UJ CM.W  związku z małą liczebnością badanej grupy pacjentów, przyjęto podział bada­nej zbiorowości na dwie równe podgrupy liczące po 20 osób, różniące się stopniem poczucia koherencji, biorąc za podstawę podziału medianę wyników uzyskanych w Kwestionariuszu Orientacji Życiowej (SOC-29).W  tak wyłonionych podgrupach (jedna o wysokim i druga o niskim poczuciu ko­herencji), porównywano problemy emocjo­nalne i somatyczne występujące u pacjen­tów w okresie pooperacyjnym. Średnia dla ogólnego poczucia koherencji w podgrupie wysokiego poczucia koherencji wyniosła 162,1 przy odchyleniu standardowym wy­noszącym 12,6, natomiast w podgrupie o niskim poczuciu koherencji, średnia ta wyniosła 104,9, przy odchyleniu standar­dowym wynoszącym 14,9.Wyniki badańTab. 2. Samoocena samopoczucia pacjentów w okresie pooperacyjnym.Ilość osób o niskim  poczuciu koherencji w skazujących daną odpowiedź (N = 20)Sam oocenasam opoczuciaIlość osób o wysokim  poczuciu koherencji w skazujących daną odpowiedź (N = 20)1 Dobre 145 Raczei dobre 613 Raczei złe 01 Złe 0Powyższe zestawienie (tab. 2), uwidacznia zdecydowane i statystycznie wysoce istotne róż-15Wpływ poczucia koherencji na stan psychosomatyczny pacjentów w okresie pooperacyjnymInfluence of the sense of coherence on the psychosomatic condition of patients in post-surgical periodnice samopoczucia w porównywanych gru­pach. Chi 2 = 10,85, p < 0,001. W  grupie pa­cjentów o niskim poczuciu koherencji więk­szość z nich określiła swoje samopoczucie po zabiegu jako „raczej złe lub złe”. Inaczej było w grupie osób o wysokim poczuciu ko­herencji, gdzie wszyscy pacjenci bez wyjąt­ku określili swoje samopoczucie jako „dobre lub raczej dobre”. Nikt z pacjentów z tej gru­py nie wyraził negatywnej samooceny swe­go samopoczucia.Kolejny wskaźnik subiektywnego stanu pa­cjentów dotyczył posiadanych obaw lub wąt­pliwości. Według uzyskanych wypowiedzi, obawy pacjentów w tym okresie dotyczyły:1. Mogących wystąpić powikłań (55% wypowiedzi),2. Braku wskazówek co do dalszego życia po zabiegu (12,5% wypowiedzi),3. Bólu (25% wypowiedzi),4. Wątpliwości co do słuszności decyzji poddania się zabiegowi (2,5%wypowiedzi),5. Trudności w poradzeniu sobie z codzien­nymi czynnościami (2,5% wypowiedzi). Szczegółowe dane na ten temat zawiera ta­bela nr 3.Tab. 3. Rodzaj obaw i wątpliwości w  po­szczególnych grupach.L.p. Rodzaj zgłaszanych obaw Ilość osób w grupie wysokiego poczucia koherencji wskazująca dane obawyIlość osób w grupie niskiego poczucia koherencji wskazujące dane obawy1. Powikłania 7 152. Brak wskazówek odnośnie dalszego życia1 43. Ból 3 24. Wątpliwości dotyczące decyzji poddawania się zabiegowi0 15. Trudności w radzeniu zcodziennymiobowiązkami0 1Razem: 11 2316Marek Motyka, Małgorzata Kochman* Edyta StępieńPorównując grupy pacjentów z wysokim i niskim poczuciem koherencji, pod wzglę­dem charakteru zgłaszanych obaw, łatwo zauważyć, że największa liczba osób w obu grupach wyrażała obawy przez mogącymi wystąpić powikłaniami, przy czym w grupie o wysokim poczuciu koherencji osób z tego typu obawami było ponad dwukrotnie mniej. Ponadto w grupie osób o niskim poczuciu koherencji oprócz częstszych obaw przedbólem i uwag świadczących o braku po­trzebnych informacji, pojawiły się jeszcze wątpliwości co do słuszności podjętej decy­zji o zabiegu, a także wątpliwości dotyczące poradzenia sobie z wykonywaniem obowiąz­ków życia codziennego.Dane dotyczące związku pomiędzy poczu­ciem koherencji a występowaniem obaw za­wiera tabela nr 4.Tab. 4. Zależność pomiędzy poczuciem koherencji a występowaniem obawOsoby o wysokim poczuciu koherencji N = 20Osoby o niskim poczuciu koherencji N = 20Liczba pacjentów zgłaszających obawy10 17Liczba pacjentów nie zgłaszających obaw10 3Jak wynika z danych zawartych w ta­beli nr 4, ponad % osób z niskim poczuciem koherencji wyrażała takie lub inne obawy po zabiegu, podczas gdy w grupie osób z wyso­kim poczuciem koherencji obawy takie poja­wiły się zaledwie u co drugiej osoby. Chi 2 = 4,1; p < 0,05, co świadczy o istnieniu wyraźnejzależności pomiędzy wysokim poczuciem ko­herencji a spadkiem liczby obaw po zabiegu.Tabela nr 5 obrazuje stopień kore­lacji pomiędzy poczuciem koherencji a na­sileniem występujących u pacjentów ob­jawów lęku, depresji, złości i somatyzacji.Tab. 6. Poziom korelacji pomiędzy poczuciem koherencji, a poziomem objawów emocjonalnych i somatycznych (Współczynnik Korelacji r Pearsona).Wskaźniki dolegliwości emocjonalnych i psychosomatycznychPoczucie koherencjiOgólny wskaźnik objawów emocjonalnych i somatycznych-0,78Wskaźnik somatyzacji -0,58Wskaźnik depresji -0,86Wskaźnik lęku -0,72Wskaźnik drażliwości (odczuwanej złości) -0,5417wysoce istotny wpływ na poziom wszystkich, branych pod uwagę w badaniu, kategorii do­legliwości emocjonalnych i somatycznych występujących w okresie pooperacyjnym. Uzyskany w badaniu, wysoki, ujemny współ­czynnik korelacji wskazuje, że im wyższe poczucie koherencji pacjentów, tym przeja­wiają oni mniej dolegliwości psychosoma­tycznych i emocjonalnych. Najsilniejszy, ne­gatywny związek wystąpił pomiędzy poczu­ciem koherencji a objawami depresji i lęku. Wyniki analizy korelacji pomiędzy kompo­nentami składowymi poczucia koherencji a stopniem objawów emocjonalnych i soma­tycznych zawierają kolejne tabele nr 7, 8 i 9.Wpływ poczucia koherencji na stan psychosomatyczny pacjentów w okresie pooperacyjnymInfluence of the sense of coherence on the psychosomatic condition of patients in post-surgical periodTab. 7. Poziom korelacji pomiędzy poczuciem zrozumiałości a dolegliwościami emo­cjonalnymi i somatycznymi.Objawy emocjonalne i somatycznePoczucie zrozumiałościOgólny wskaźnik objawów emocjonalnych i somatycznych-0,74Wskaźnik somatyzacji -0,51Wskaźnik depresji -0,80Wskaźnik lęku -0,68Wskaźnik drażliwości -0,57Tab. 8. Poziom korelacji pomiędzy poczuciem zaradności a dolegliwościami emocjo­nalnymi i somatycznymi.Objawy emocjonalne i somatyczne Poczucie zaradnościOgólny wskaźnik objawów emocjonalnych i somatycznych-0,79Wskaźnik somatyzacji -0,62Wskaźnik depresji -0,85Wskaźnik lęku -0,73Wskaźnik drażliwości -0,51Wyniki analizy korelacji w sposób wyraźny i spójny wskazują na występowanie silnego, negatywnego związku pomiędzy po­czuciem koherencji badanym przy pomocy Kwestionariusza Orientacji Życiowej (SOC -  29), a stopniem dolegliwości emocjonal­nych i psychosomatycznych, mierzonych Kwestionariuszem Samopoczucia (KS -  40). Dla N = 40 wartość krytyczna współczynni­ka korelacji, dla poziomu istotności p < 0,01, wynosi 0,40( patrz. tab. 6).Jak wynika z danych zawartych w tabeli, poziom poczucia koherencji pacjentów ma18Marek Motyka, Małgorzata Kochman* Edyta StępieńTab. 9.Poziom korelacji pomiędzy poczuciem sensu a dolegliwościami emocjonalny­mi i somatycznymi.Objawy emocjonalne i somatycznePoczucie sensuOgólny wskaźnik objawów emocjonalnych i somatycznych-0,73Wskaźnik somatyzacji -0,55Wskaźnik depresji -0,81Wskaźnik lęku -0,67Wskaźnik drażliwości -0,46Jak wynika z wyżej prezentowanych ta­bel, wszystkie wskaźniki korelacji są bardzo wysokie i negatywne, co ozna­cza, że im wyższy stopień poczucia zro­zumiałości, poczucia zaradności, lub poczucia sensu u pacjentów, tym m niej­sze nasilenie objawów emocjonalnych w okresie pooperacyjnym, związanych z depresją, lękiem i drażliwością, a także objawów o psychosomatycznym charak­terze. Stosunkowo najwyższe wskaźniki negatywnych korelacji dotyczyły związku poczucia zaradności z depresją i lękiem. Można zatem sądzić, że dla pacjentów po zabiegach chirurgicznych szczególnie ważne jest przekonanie, że potrafią sobie poradzić z pojawiającym i się problemami, a przekonanie to pozwala w sposób bar­dziej skuteczny radzić sobie ze stresem pooperacyjnym, a zw łaszcza z lękiem i depresją. Obserwacja ta wskazuje na wysoce pozytywną rolę jaką dla pacjen­tów może mieć odpowiednio zorganizo­wana i dostosowana do potrzeb edukacja,a w tym konkretne wskazówki dotyczące samoopieki w okresie pooperacyjnym.Podsumowanie:W  przeprowadzonych badaniach potwierdzono hipotezę o zdecydowanie korzystnym wpływie poczucia koherencji i jego składowych na przebieg okresu po­operacyjnego szczególnie w aspekcie su­biektywnych wskaźników tego przebiegu.Grupa osób o wysokim poczuciu koherencji różniła się w zasadniczy spo­sób od grupy osób niskiego poczucia ko­herencji w ocenie swego samopoczucia, częstość występowania rozmaitych obaw oraz częstości i nasilenia dolegliwości psychosomatycznych i emocjonalnych w takich kategoriach jak  objawy depresji, lęku oraz złości.W  badaniu wykazano wysokie, negatyw­ne korelacje pomiędzy poszczególnymi komponentami poczucia koherencji a w y­mienionymi wyżej dolegliwościam i.Dane te łącznie stanowią mocne potw ier­dzenie dla tezy o roli psychicznych zaso­19Wpływ poczucia koherencji na stan psychosomatyczny pacjentów w okresie pooperacyjnymInfluence of the sense of coherence on the psychosomatic condition of patients in post-surgical periodbów, a w tym szczególnie poczucia kohe­rencji na stan zdrowia i rekonwalescencji pacjentów  po zabiegach chirurgicznych. Ze względu na stosunkowo mało liczną grupę badanych, badania te należałoby jednak powtórzyć w grupie o w iększej li­czebności, poszerzając o analizę obiek­tywnych wskaźników przebiegu okresu pooperacyjnego, takich jak ilość przyjmo­wanych leków, liczba pojawiających się komplikacji, czy czas pobytu w szpitalu. Obecne doniesienie można traktować jako obszerny pilotaż dla tego typu badań. Pomimo, że poczucie koherencji bywa rozpatrywane zwykle jako względnie sta­ła postawa życiowa człowieka, to można ponadto sądzić, że do pewnego stopnia jest ona podatna na aktualne wpływy. Szczególnie pielęgniarki i lekarze jako osoby najczęściej ’’stykające” się z cho­rym, poprzez swój pozytywny wpływ i te ­rapeutyczny sposób komunikowania się, mogą zw iększać u niego poczucie sensu, rozumienia swej sytuacji oraz poczucie zaradności. Pomagać to będzie w tym aby pacjenci lepiej radzili sobie ze stresem swej choroby i odbierali sytuację w jakiej się znaleźli, bardziej jako wyzwanie, niż jako zagrożenie wobec którego czują się zagubieni i bezbronni.Wnioski:- W  procesie wpływającym na stan zdrowia pacjentówpoddawanych zabie­gomchirurgicznym, ważną rolę odgrywają ich psychiczne zasoby, a zw łaszczapo- czuciekoherencji,- Składowe poczucia koherencji pacjen­tów poddawanych zabiegom chirurgicz­nym powinnybyć przedmiotem uwagi personelu me­dycznego na równi z objawami choroby, wytyczającgłówne kierunki psychologicznych od­działywań (wyjaśnianie sytuacji, edukacja wzakresie um iejętności radzenia sobie z dolegliwościam i, wzmacnianie poczucia sensustosowanych działań leczniczych i pielę­gnacyjnych).StreszczenieCelem pracy było sprawdzenie hipotezy o związku pomiędzy zasobami osobistymi pa­cjentów a stanem psychosomatycznym pa­cjentów w okresie pooperacyjnym. Badania przeprowadzono w Oddziale Chirurgii Ogólnej, w okresie od stycznia do marca 2005 roku.W  badaniach wykorzystano metodę son­dażu diagnostycznego. Poczucie kohe­rencji oceniano na podstawie wyników Kwestionariusza Orientacji Życiowej (SOC- 29) A.Antonovskiego, natomiast stan psy­chosomatyczny pacjentów oceniano na podstawie oceny samopoczucia (punkta­cja od 1 do 4), liczby zgłaszanych obaw, a także objawów lęku, złości i depresji okre­ślanych w oparciu o wyniki Kwestionariusza Samopoczucia (KS-40).Na podstawie przeprowadzonych badań wy­kazano wyraźną, pozytywną zależność po­między ogólnym poczuciem koherencji i jej składowymi a wskaźnikami subiektywnymi.20Marek Motyka, Małgorzata Kochman* Edyta StępieńSłowa kluczowe: poczucie koherencji, psychosomatyka, okres pooperacyjny3SummaryThe purpose o f this study was to verify a 4hypothesis on a correlation between the personal resources o f patients and their psychosomatic condition during a post- 5surgical period. The study was completed at the General Surgical Ward.The study employed the method o f d i­agnostic survey. A patient’s sense 6of coherence was evaluated based on A. Antonovsky’s Life Orientation Questionnaire (SOC-29). The psychoso- 7mafic condition o f patients was evaluated based on the subjective state of general feeling and the number of reported anxi­eties evaluated on self-evaluation scale.The Feeling Questionnaire (KS-40) was accepted as a measure o f anxiety, anger and depression symptoms.The study demonstrated a clear, positive 8correlation between the general sense of coherence and its components and objec­tive indexes of the patients’ health condi- 9 tion, as well as subjective indexes in the post-surgical period.Key words: a sense o f coherence, psy- chosomatics, post-surgical periodLiteratura:1. Antonovsky A.: Rozwikłanie ta ­jem nicy zdrowia. Jak radzić so­bie ze stresem i nie zachorować.W-wa, 1995. Fundacja IPN.2. Antonovsky A.: Poczucie kohe­rencji jako determ inanta zdro­wia. W: Heszen-N iejodek I., SękH. (red.), Psychologia zdrowia. W-wa, 1997. PWN.Bishop G.: Psychologia zdrowia. Wrocław, 2000. Wyd. Astrum. Heszen-N iejodek I., Sęk H.: Psychologia zdrowia. W-wa, 2007. PWN.Motyka M.: Obawy pacjentów przygotowywanych do zabiegu operacyjnego. Sztuka Leczenia, 2001, 4, s. 23-26.Motyka M.: Komunikacja terapeu­tyczna w opiece ogólnomedycz- nej. Kraków, 2002. Wyd. UJ. Motyka M.: Komunikacja te ra­peutyczna. W: Kwiatkowska A., Krajewska-Kułak E., Panek W. (red.), Komunikowanie interper­sonalne w pielęgniarstw ie. Lublin, 2003. Wyd. Czelej. Seria pod­ręczników dla studentów studiów pielęgniarskich.Sheridan Ch.L., RadamacherS .A .Psycho log ia  zdrowia. W-wa, 1998. PTP.Stępień E. :Wpływ zasobów oso­bistych na przebieg okresu po­operacyjnego. Kraków, 2005. (praca mgr niepublikowana).21

Influence of the sense of coherence on the psychosomatic condition of patients in postsurgical period

https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/245042/motyka_kochman_stepien_wplyw_poczucia_koherencji_na_stan_psychosomatyczny_pacjentow_2011.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Influence of the sense of coherence on the psychosomatic condition of patients in postsurgical period

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Jagiellonian Univeristy Repository