Etnografia - według James’a Clifforda, jednego z największych i najbardziej
wpływowych humanistów XX wieku - to sposób myślenia i pisania o kulturze, lecz
zawsze z perspektywy obserwatora, która bazuje na niezbywalnym podziale na
„swoich” i „obcych” (Clifford, 1988, 9). Zrozumienie natury źródła etnograficznego
oraz podłoża, na którym w dobie antyku ukształtowany został "etnograficzny
sposób myślenia", stanowi punkt wyjścia nie tylko do refleksji nad światem
antycznym i mentalité epoki rzymskiej, która wyłania się z dzieł zawierających opisy
barbarzyńców i zamieszkiwanych przez nich terytoriów. Dla archeologów to także
jeden z kluczy do interpretacji tła zjawisk kulturowych uchwytnych na podstawie
reliktów kultury materialnej z obszaru europejskiego Barbaricum (m.in. jego
północno-środkowej części, czyli wschodniego krańca Wielkiej Germanii -
obejmującego obecne ziemie polskie). Zadanie to nie jest jednak proste i musi być
poprzedzone osobną, antropologiczną refleksją. Jak zatem odczytywać uwagi
Cezara odnośnie Germanów, bądź też jak spoglądać na Swebię Tacyta, by nie
popaść (nawet przypadkiem) w pułapkę identyfikacji etnicznej? W pierwszej
kolejności prześledzić należy historię myśli związanej ze sposobami
interpretowania źródeł dotyczących barbarzyńców w naszej części Europy.
Dopiero następnym krokiem będzie próba zrozumienia natury antycznego źródła
etnograficznego i korzeni rzymskiej proto-etnografii. Rzymskie przekazy rzecz
jasna nie dostarczają gotowych obrazów zróżnicowania kulturowego na
terytoriach Barbaricum, albowiem - po pierwsze - tożsamość etniczna jest z
definicji stanem dynamicznym, a zatem podlegała ona ciągłym przeobrażeniom,
po drugie zaś - kategorie opisu, którymi posługiwali się autorzy, są z natury swej
subiektywne. Tymczasem, pośród literackich toposów (w tym świadectw wpływu
greckiej tradycji historiograficznej) odnaleźć można rozmaite, niezwykle
interesujące etnograficzne próby zdefiniowania „obcego”, jak również pewne
uwagi świadczące o niewątpliwie bacznej obserwacji i refleksji nad inną kulturą.
Nie należy więc zapominać, że to one przez wiele stuleci stanowiły tło wzajemnych
relacji między Rzymem a światem barbarzyńskim.According to James Clifford, an influential anthropologist and historian of the 20th century, ethnography is "ways of thinking and writing about culture", but always from an outsider’s perspective which is based on the not negotiable "we"/"they" division (Clifford, 1988, 9). Studying this in the light of Roman ethnographic texts is some starting point for reflection on the ancient mentalité, but not only. Archaeologists can try to put this into a context of Roman proto-ethnography of the European Barbaricum (especially the north-central part of this, including Germania Magna) in the first centuries AD, to understand some questions which arise during the interpretation archaeological and literary sources in relation to one another. However, there is not a simple task. How should we read some Caesar’s accounts of Germans or Tacitus’ description of the Suebic realm, to not to make a simple ethnic interpretation by accident? Despite of the fact that ancient writers created particular visions of the world to describe barbarians, they were generally very attentive and watchful observers of the reality. If we only go over the literary level of their works, shaped in the result of different historical and cultural factors, we get a chance to extract from these accounts some remarks and indications concern the way of Romans “ethnographic thinking”. It will be essential in trying to interpret single phenomena occurred in the materials dated to the period of Roman influences, but also - more broadly - the process of evolving ethnic constructs in Barbaricum. But firstly, we need to present the history of approaches to the collating archaeological and literary evidences in the north-central Europe in detail. Next, this requires an explanation of the complex nature of ancient ethnographic sources, and emphasising the fact that a basis of ethnographic thinking is the universal mechanism of perceiving the “otherness”
