The State of Contemporary Polish Pedagogy in the Context of Dualism of Scientific Paradigms

Abstract

Podstawowym celem pracy jest analiza kondycji współczesnej polskiej pedagogiki w sytuacji dualizmu paradygmatów uprawiania nauki. Pomimo faktu, że zasadnicze analizy skoncentrowane są wokół opozycji modernistycznego i postmodernistycznego wzorca naukowości, za kontekst dopełniający rozważania służy faktyczny stan pluralizmu odmian myślenia o pedagogice. Dociekania prowadzone w ramach pracy ulegają zawężeniu do trzech kwestii o charakterze podstawowym. Pierwszą płaszczyznę rozważań wyznacza problematyka naukowości polskiej pedagogiki. Druga grupa zagadnień dotyczy zagadnień językowych. Trzecia perspektywa odsyła do dziedziny aksjologii, zwłaszcza etyki. Praca składa się z pięciu zasadniczych części. Rozdział pierwszy poświęcony jest analizie modernistycznego paradygmatu uprawiania nauki. Podstawowego znaczenia nabiera problematyka epistemologicznych, filozoficzno-językowych oraz metafizycznych i aksjologicznych założeń modelu wraz ze wskazaniem podstawowych koncepcji rozwijanych w ramach każdej z płaszczyzn. Dalsze analizy skoncentrowane są wokół prób rekonstrukcji modernistycznego modelu pedagogiki, rozważanego z uwzględnieniem wskazanych, epistemologicznych, językowych i aksjologicznych perspektyw oglądu. Rozdział drugi poświęcony jest refleksji nad postmodernistycznym paradygmatem uprawiania nauki i konstrukcyjnie odpowiada strukturze rozdziału pierwszego. Przedmiot rozważań wyznacza epistemologiczna, filozoficzno-językowa oraz metafizyczna i aksjologiczna kondycja ponowoczesnego wzorca naukowości. Zwieńczeniem analiz prowadzonych w ramach rozdziału jest próba charakterystyki modelu pedagogiki postmodernistycznej. Rozdział trzeci skoncentrowany jest wokół zagadnienia nośnych kategorii współczesnej polskiej pedagogiki. Kluczowa część rozdziału, będąca zarazem próbą cząstkowej odpowiedzi na główny problem badawczy pracy, zawiera prezentację połączonych w pary kategorii nośnych paradygmatu modernizmu i postmodernizmu, obrazujących, w aspekcie tożsamości naukowej i metodologii, języka oraz aksjologii, kondycję dziedziny wiedzy o wychowaniu i edukacji. Za podstawę dociekań służy mappingowe, kategorialne ujęcie Joanny Rutkowiak, zmodyfikowane na potrzeby prowadzonej refleksji metateoretycznej. Rozdział czwarty stanowi rozwinięcie problematyki paradygmatyczności współczesnej polskiej pedagogiki podjętej w części trzeciej pracy. Przedmiot rozważań oscyluje wokół wskazania i próby opisu podstawowych problemów metateoretycznych wynikających z sytuacji pluralizmu odmian myślenia o dziedzinie wychowania i edukacji. Dalsza część rozdziału poświęcona jest generalnemu, filozoficznemu ujęciu problemu wieloparadygmatyczności jako cechy współczesnej pedagogiki wraz z analizą trudności generowanych wskutek niemożności osiągnięcia neutralnej, niezaangażowanej w rozstrzygnięcia żadnego z modeli postawy badawczej. Trzecia część rozdziału zawiera prezentację i krytyczną analizę teoretycznych propozycji przezwyciężenia opozycji wybrzmiewających na mapie odmian myślenia o dyscyplinie. Rozdział piąty poświęcony jest próbie odpowiedzi na szczegółowe pytania postawione we wstępie pracy, obejmujące problematykę przyczyn i konsekwencji funkcjonowania, na gruncie metateoretycznej refleksji nad pedagogiką, odmiennych i opozycyjnych rozstrzygnięć naukowych. Zwieńczenie rozważań stanowi wskazanie praktycznych implikacji podjętej w ramach pracy problematyki oraz koniecznych związków łączących teoretycznie i praktycznie zorientowaną działalność pedagogiczną. Zakończenie przedstawia generalne konkluzje wynikające z przeprowadzonych analiz oraz perspektywę dalszych badań.The main aim of the thesis is to analyze the state of contemporary Polish pedagogy in the situation of dualism of paradigms of science. In spite of the fact that the main investigations are concentrated around the opposition of modern and postmodern model of science, a wider context concerning the actual state of pluralism of the modes of thinking about pedagogy is taken into account.The investigations conducted in the thesis are narrowed to the three basic issues: the first layer of analyses is the problem of scientific character of the Polish pedagogy; the second set of issues pertains to linguistic problems; the third one – to axiology with particular emphasis on ethics.The thesis consists of five main parts. The first chapter is devoted to the analysis of modernistic paradigm of science. The main focus is on epistemological, linguistic-philosophical and metaphysical and axiological assumptions of the model and indication of the basic conceptions developed in the context of each of these layers. Further analyses concentrate around the attempts to reconstruct the modernistic model of pedagogy, analyzed with account on epistemological, linguistic-philosophical and axiological perspectives of insight.The second chapter deals with the postmodern paradigm of science and is constructed analogically to the first chapter. The subject of investigations is set forth by epistemological, linguistic-philosophical and metaphysical and axiological model of scientific conduct. The analyses are concluded by an attempt to characterize the model of postmodern pedagogy.The third chapter focuses on the issue of main categories of contemporary Polish pedagogy. The key part of the chapter, which is at the same time an attempt to partially answer the main research question of the thesis, contains a presentation of pairs of the main categories of modernistic and postmodern paradigm, which represent the condition of the knowledge about rearing and education is the aspect of scientific identity and methodology. The basis for these investigations of provided by mapping, conceptual account by Joanna Rutkowiak, albeit modified in accordance with aims of the condicted metatheoretical investigations. The fourth chapter develops the issues of paradigmatic character of the contemporary Polish pedagogy, began in the preceding part. The subject of investigations here oscillates around indication and the attempt to describe the basic metatheoretical problems arising from the situation of pluralism of the modes of thinking about the domain of rearing and education. Further part of the chapter is devoted to general, philosophical account of the problem of multiplicity of paradigms as a feature of contemporary Polish pedagogy, and the analysis of difficulties stemming from the impossibility of attaining of neutral research perspective, detached from any of the assumptions of the models. The third part of the chapter contains a description and critique of theoretical proposals concerning overcoming of the oppositions present on the map of modes of thinking about the domain.The fifth chapter is devoted to the attempt to answer to the specific research question posed in the introduction to the thesis, concerning the issues of causes and consequences of functioning, on the ground of metatheoretical reflection on pedagogy, the diverse and opposing scientific conclusions. The investigations are reassumed with practical implications of the problems accounted for in the thesis and with indication of necessary connections related to practically and theoretically oriented pedagogical conduct. Finally, the general conclusions and perspectives for further investigation are presented