L-istorja ta’ art twelidna sa ftit taż-żmien ilu, qatt ma kienet miktuba b’metodu loġiku u b’sistema analitika. Kienet f’għamla ta’ rakkont kronoloġiku b’sensiela ta’ dati u fatti bla ħjiel ta’ rabta bejniethom.peer-reviewe

Galea, Ġużè

OAR@UM

KRITERJU ĠDID FL-RSTUDJU T AL"'ISTORJA ĠUŻE' GAlEA B'xorti ħażina għalina l-Maltin, l-istorja ta' art twelidna sa ftit taż-żmien ilu, qatt ma kienet miktuba b'metodu Joġiku u b'sistema analitiku; kienet f'ghamla ta~ rakkont krono~oġiku b'sensila ta' dati u fatti bla hjiel ta' rabta be_iniethom. Din hi ghamla żbaljata għax l-istorja bħala fergha ta' xjenza, jeħ­tieġ li tkun mistħarrġa u spjegata fuq żewġ fatturi ewlenin: kawża u effett. Fil-ħolqien xejn ma jiġri jew isir mix-xejn; kull ġrajja, kull fatt, kull xejra fil-ħajia tal-bnedmin jew fi-istorja ta' pajjiżhom, għand­hom ir-raġuni, il-motiv jew il-kawża tagħhom; u billi wieħed jirrak-konta 1-ġrajja biss bla: ma jfisser il-motiv li qanqalha, ma jkunx qiegħed jirreġistra tajjeb l-istorja. L-istoriku jeħtieġlu jikteb mhux biss dwar dak li jidher u jiġri, imma wkoll irid jistħarreġ dwar in-nisġa tal-ġraija; biex ikun kauaċi jagħmel hekk, irid ikun studia u fehem il-filosofija ta' l-istorja: ħaġa li l-ewwel storiċi ta' Malta ma ħabblux rashom fuqha, L-ewwel storiku tal-Gżira tagħna kien il-Kommendatur Gio. Fran-ġisku Abela li ħareġ il-ktieb tiegħu f'nofs is-seklu sbatax. Kienet bi1ċċa xogħol meritevoli imma aktar kellha xejra lawdatorja milli spe-kultiva. Mid-dehra, Abela kellu ħsieb li jiġbor dak kollu li sab mik-tub jew magħdud fuq Malta, u poġġieh bħala material ta' għożża jew ta' ftaħir aktar milli bħala tifkira dolmmentata tal-ħajja politika u soċjali ta' pajjiżna sa żmienu. Tant hu hekk li fil-ktieb ta' .Abela naqraw episodji mnebħin milJ-mitoloġija, rakkonti u fatti mżewqin b'elementi fantastiċi, u deskriz-'zjonijiet ta' ġraija u ta' persunalitajiet miġbudin fit-tul żejied. Fuq kollox Abela kien Membru ta' l-Ordni ta' San Ġwann, u jekk wieħed iifli sewwa l-ktieb tiegħu, għandu jintebaħ li l-awtur għalkemm kellu f'mohhu li jeżalta lill-Gżira ta' Malta, xtaq ukoll jitfa' ftit ta' l-inċens lill-Gran Mastru, lili-Kunsill u Iill-Kavallieri ta' San Ġwann li dak iż-żmien kienu jaħkmu fuq din il-Gżira. li-ħażin hu li dak il-ktieb ta' Abela serva ta' mudell lil storiċi li ġew warajh, u hekk ġara li fl-istejjer li kitbu barra li nosservaw plaġ­jariżmu, niltaqgħu ma' deskrizzjonijiet liriċi ta' bravuri eżaġerati, kapi-116 toli qishom .paniġirki, rakkonti ta' fatti miġibudin fit-tul u bla tagħrif fuq il-garanzija li ġraw tassew. Barra dan x'uħud mill-istoriċi ta' Malta kienu nies inkompetenti, li ma għamlux ħaġa oħra hlief ikkopjaw fil-ghama l-kotba ta' l-istorja li ħarġu qabilhom u ma kkontribwew xein ġdid, anzi kuH meta ppro-vaw jiktbu xi ħaġa huma, aktarx ħarġu b'xi hmerija gwappa, jew has-sru u ħawdu dak li kienu kitbu ta' qabilhom. Kien hemm ukoll kittieba kapaċi u ta' kultura li ndaħlu biex iik-tbu dwar xi episodji jew xi aspetti partikolari fi-istorja ta' Malta. X'uħud minnhom għamlu riċerki li kellhom riżultati siewia ħafna, ~mma mbaghad il-metodu li wżaw ma kienx tant ċar li seta' jmexxi Iil ta' warajhom biex jissuktaw fit-toroq imwiergħa tal-istħarriġ fil-qe-dem. Oħrajn kienu nies kompetenti u keUhom kapaċita biex jindahlu għal biċċa xogħol ta' reqqa u ta' sabar, u setgħu itemmuha tajjeb kieku riedu, imma jew għax kellhom dmirijiet oħra x'jaqdu, jew għax ma kellhomx sabar jaħlu s-sigħat iaallbu u jiflu u jaqraw kotba, reġis­tri u dokumenti antiki, jew sempliċiment htija ta' għażż mentali, ik-kuntentaw bil-ftit u kitbu fuq fuq. Dawk I-isteiier ta' Malta li nkitbu fi-antik, wieħed isib fihom ak-tar ħeġġa sentimentali u tqanqil patrijottiku minn argumenti, kom· menti u spekulazzioniiiet Ioġiċi u analitiċi; aktar jappellaw għas­sentiment miHi għad-dehen tal-qarrej. B'dankoHu ma rridx ngħid li ma kelniex awturi li .ppruvaw jiktbu l-istoria ta' Malta b'metodu xjentifiku skond ma titlob H-filosofija ta' 1-istoria, imma billi fi żmien:hom dan i.I-metodu kien għadu mhux sta-bilit bir-regoli stretti li għandna llum, l-opri tagħhom għalkemm ta' fejda ma jaslux għal-livell li hemm Ilium. li-Professur Gio. Anton Vassallo kien minn ta' I-ewwel li fl-istoria ta' Malta li kiteb hu, ipprova mhux biss isemmi 1-ġrajja, imma wkoll jagħti xbieha tal-ħai!a tal-noplu. Hu għandu wkoll il-mertu li kien I-ewwel wieħed li ħareġ fi ktieb imdaqqas bil-Malti 1-istor.ia ta' Malta biex tinoara mill-kotra Maltija. Wara Vassallo kien hemm oħrajn li studiaw u stharrgu u qaUbu u fittxew f'reġistri, dokumenti u kotba antiki biex jiskopm fatti ġod· da jew biex jitfghu dawl ġdid fuq fatti jew tradizzjonijiet magħrufin. Imma bosta minn dawk ir-riċerkaturi għorrief ikkontentaw billi ppub-likaw is-seibiet tagħhom bla ma taw tagħrif fein jew kif sabu'hom, jew baqgħu ma integrawx dawk 1-iskoperti fil-milja ta' I-istorja tagħna Monsiniur Alfredu Mifsud, Ġuże' Gatt, Pietru Pawl Bellanti, Dr. Ant. Anetto Caruana, E.R. Leopardi haqqhom kull tifhir għax-xogħol tagħ· horn oriġinali imma limitat għall-perijodi jew episodji partikulari ta' KRITERJU ĠDiD FL-ISTUDJU TAL-ISTORJA 117 l-istorja tagħna. / U-Professur Temi Zammit, Dr. Albert Laferla, Mons. Salv. Laspina fil-kotba fuq !~istorja ta' Malta li ħarġu, taw xejra moderna lin-nisġa tal-ġrajja u Iill-milja tal-fatti. li-kotba tagħhom swew wisq biex it-tfal ,tagħna jitgħallmu ġrajjiet pajjiżhom, imma ma jissodisfawx għal kol-lox lill-eżiġenzi ta' llum dwar metodu ta' riċerki, sistema ta' espoż;iz­,zjoni u reqqa ta' annotazzjoni. Dawn U-kwalitajiet moderni u essenzjali wieħed isibhom fi-Istorja ta' Malta li ħareġ dan l-aħħar Andrew Vella, O.P., Professur ta' l-Istorja fi-Universita Rjali ta' Malta. !l-Professur Vella bena l-istorja tiegħu fuq bażi ta' loġika, inqeda bil-fatti magħrufin veri, ma ċaħadx it-tradizzjoni, imma ittrataha skond ~l-kredenzjali tagħha, u warrab ghal kollox, il-fantasija, hekk li hu ta 1n:hux biss ghamla ġdida imma wkoll xejra filosofika, għax mexa bi kriterju kollu kemm hu xjentifiku: xejn ma hu veru jekk mhux soq-tnut mill-provi. L-istorja ta' Malta dari kienu jibdewha mill-epoka tal-Feniċi, im-ma llum wara l-istudji, ir-riċerki u 1-iskoperti li saru fl-arkeoloġija, sirna nafu li minn mijiet ta' snin qabel 1-Feniċi, dawn il-Gżejjer tagħ­na keHhom il-.ġrajjiet tagħhom u kienu ċentru ta' ċivilta, ta' qawwa u ta' progress li ħalla tifkiriet kolossali bhalma huma t-tempji me--galitċi li għadhom sa llum jimlew bil-għaġeb lil min jarahom, Dan kollu hu spjegat mill-Professur Vella li jiftaħ l-istorja tiegħu bi studju etniku fuq in-nisel, fuq it-twemmin u fuq l-ilsien tal-Maltin. L-awtur jidher li ma jaċċettax dak li kitbu storjografi oħrajn jekk ma jsibx provi k;onvinċenti ta' l-awtentiċita tal-kitba tagħhom; għal­hekk il-ktieb tiegħu ma jistax ma jqajjimx xi ftit ta' kontroversji speċ­jalment fejn jindahlu elementi ta' nazzjonaliżmu eżaġerat, provinċjal­.iżmu jew wisq aghar, kampanaliżmu bhalma huma xi fatti li jingħadu dwar San Publiju, jew oħrajn dwar il-Konti Ruġġieru, il-Għarab f Malta, Zmien it-Tiranni, il-Kavallieri, eċċ. Minħabba f'hekk, nerġgħu ngħidu, din l-opra ta' Vella ma tistax ma tqajjimx kontroversji għax hawn ħafna li dak li tgħallmu jew qraw fi ċkunithom jew twebblu bih matul is-snin, jibqgħu jżommuh bħal vanġelju bla ma jqisu 1-idejat ġodda li jitnisslu minn studji, taq-lib, progress jew kixfiet ta' dokumenti. Madankollu l-kontroversji għandhom it-tajjeb tagħhom għax jis-timulaw għal studji ak;tar profondi u għal riċerki aktar bir-reqqa. Fil-ktieb ta' Vella niltaqgħu ma' fatti, episodji u ċirkustanzi li ma konniex nafuhom qabel, jew li bilkemm kienu msemmijin minn storjografi oħrajn, x'uħud minn dawk il-fatti u avvenimenti għand­hom importanza kbira fuq il-ħidma soċjali u ekomomika; p.e. id-dħul 118 IL-MALTI tas-swieni ta' l-ilma fil-Gżejjer tagħna, taż-żerriegħa tal-qoton, it-tnis-sil tal-lumi u larinġ fiż-Zmenijiet tan-Nofs; jew iċ-ċirkustanzi l-oħra meta habta ta' 1190, Malta minħabba l-Isqof Ġwanni. daħlet fid-diplo-mazija ta' l-Istat tal-Knisja. Aħna minn qaddisna nobogħdu lit-Torok u lill-pirati, .imma mbaghad ma noqogħdux niftakru li missirijietna ħarbtu u serqu u kis-sru fuq il-baħar xejn anqas mill-pirati Misilmin. li-Professur Vella jikteb ċar fuq il-qilla tal-pirati Maltin u jgħid li "missirijietna tilfu kull ġieħ, u billi tawha għas-sibi ma qagħdux iħarsu x'inhu tajjeb u x'inhu hażin .... ". żied ighid ukoll li "fl- 1377 minn fuq Sqallija u Gżir­itna għaddiet mewġa ta' anarkija, b'taqlib, rewwixti, inganni, assedji u xiżmi reliġjużi u ċivili". Bħala Patri Dumnikan, U-Professur Vella jħoss ruħu fid-dmir jis-pjega l-qaghda ta' 1-Inkwiżizzjoni f'Malta, imma 1-ispjega tiegħu hi oġġettiva u mhux inf'luwenzata minn ġibdiet lejn l-Ordni tal-Predika-turL Għeluq il-ktieb jaqleb għax-xejra tradizzjonali ta' 1-istejjer ta' Malta. L-aħħar kapitolu hu fuq l-Assedju l-Kbir u fih naqraw dwar dawk il-bravuri, atti ta' ero)żmu, reżistenza, ħila, qlubija u sagrifiċċju mill-K.avallieri u mill-Maltin ukoll li s-soltu naqraw fil-kotba ta' l-is-torja. Il-figura ta' La Valette tfiġġ majestuża u valoruża kif ilna nim-maġinawha minn żmien twil. Dan il-ktieb ta' Vella hu mogħni b'annotazzjoni u riferenzi li s'issa l-ebda storja ta' Malta ma fiha daqsu. Wara kull taqsima il-qarrej isib noti u indikazzjoni biex isahhu kull idea, kull fatt, kull epi-sodju, kull ċirkustanza li tissemma fil-paragrafi tat-taqsima. Dawk in-noti u 'riferenzi li hemm minnhom bi'l-mijiet, jiffurmaw kumpless ta' piwi bla tarf u jservu bħala dawl qawwi għal min jithajjar ifittex fuq xi aspett mudlam fi-istorja ta' Malta. Bla ma nidħol fil-merti letterarji ta' din l-opra, inżid li I-ktieb għandu ghamla pulita, stampat fuq karta tajba, imżejjen bi stampi sbieħ u dokumentarji, illegat bis-sengħa, jagħmel ġieħ f'kull librerija li jidher fiha. . ..• ___,.,.@.....,_._•·-. 

Kriterju ġdid fl-istudju tal-istorja

https://www.um.edu.mt/library/oar/bitstream/123456789/61596/1/Kriterju%20%c4%a1did%20fl-istudju%20tal-istorja.pdf

Kriterju ġdid fl-istudju tal-istorja

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

OAR@UM