L-awtur jistħarreġ dwar id-definizzjoni tal-poeżija kif inhi espress minn diversi studjużi u poeti ta’ qabilna.peer-reviewe

Caruana Demajo, G.

OAR@UM

G. CARUAN·A DEMAJO x·INHIJA L-POE.żiJA? Studjużi u Poeti Jgħidulna x' Jaħsbu Dwarha X'jaħseb fuq il-poeżiJa min jiktibha, u kemm inbidel dan il-ħsieb matul iż-żmien u fost popli differenti? Dan wieħed jista' jarah billi jqabbel x'qalu b'bosta ilsna 1-poeti ta' bosta żminijiet. Wieħed fost l-ewwel li kitbu fuq il-poeżija kien il-filosfu Grieg Aristotle, li jitkellem fuq is-suġġett tal-poeżija b'mod xjentifiku fit-trattat tiegħu "Peri Poetikes". Aristotle jgħid li, bħwlil-mużika, iż-żf1n, it-tpinġija u 1-iskuitura, il-poeżija, fi'l-qofol tagħha, hija imitazzjoni u taf il-ħolqien tagħha lill-ġibda istintiva li l-bniedem iħoss lejn 1-imit-azzioni ta' dak li jara madwaru. Jaqsam il-poeżija fi tnejn: dik epika jew narrattiva, u dik drammatka. Din ta' I-aħħar jerġa' jaqsamha f'dik li tgħolli '!~bniedem, jiġifieri t•traġedja, u f'dik li tbaxxih, il-kummidja. Jitkellem fuq l-iskop tat-traġedja, dak ta' puri.fikazzjoni, u jgħid li, aktar mill-istorja, għandha x'taqsam mal-filosofija għax turi verita uni-versali u mhux ġrajjiet ta' darba. (l) Kittieb ieħor ta' l-era klassika li qal xi ħaġa fuq il-poeżi.ja kien Dijonisju t' A'likarnassu li barra milli kien stud~uż ta' 1-iostorja, kien ukoll kritiku. Waħda mill-osservazzjonijiet l-iktar magħrufa tiegħu hi li l-istil li wieħed juża huwa l-marka distintiva tiegħu. Barra minn dan, huwa jaghraf 1-im:;>ortanza tas-sustanza tal-poeżija aktar minn tal-forma (2). Il-poeta Latin Orazju ħailielna trattat poetku fuq l-istess poeżija magħruf bħala "Epistula ed Pisones'' jev.r ''Ars Poetica". Wara li jagħti parir fuk affarijiet tekniċi, bħall-forma, il-mertu jew il-proporzjon, jid-ħol fil-qalba tas-suġġetti u jitlob 'il dawk li jixtiequ jsiru poeti biex jiftakru li 1-poeżija hi haġa serja li jista' jiktibha biss min ·studja fil-fond il-ħajja u r-relazzjonijet uman. Ghalxejn wiehed jipprova jik-teb jekk mhux ispirat mill-Muża, iżda 1-lehma mhix bi7żejjed, wie-ħed ghandu jgħarbilha għal disa' snin sħaħ qabel ma jippublikbaha, u għandu wkoll ifittex l-opinjoni ta' wieħed gharef. H-poeti l-kbar kollha għarfu li hpoeżija fiha ispirazzjoni u xogħol ta' tiftix u reqqa fir-reviżjoni. Fil-bidu ta' xi poeżiji Latini tidher xi l. Aristotle: ''Poetics''. Traduzzjoni ta· J. vVarrington. (Everyman's Library) 2. The Oxford Companion to Classical Literatnrs. Sir P. Harvey. (O.U.P.) X'INHiJA L-POEż[JA? 21 invokazzjoni lejn xi Muża jew xi alla. Lukrezju jibda 1-poema kbir tiegħu "De Rerum Natura" billi jitlob l-ghajnuna ta' Venere: " ....... hominum divumque voluptas. alma Venus ..... . te sociam studeo scribendis versibus esse." (3) Virġilju wkoll jibda 1-Enejde b'talba lil Clio u Melpomene, il-Mużi ta' l-istorja u tat-traġedja: "Musa mihi causas memora ...... " (4) u lil Venere: "Si mihi susceptum fuerit decurrere munus, o Paphon, o sedes quae colis Idalias, Troius Aenea·s Romana per oppida digno iam tandem u t tecum carmine vectus est: non ego ture modo aut pieta tua templa tabella ornabo et puris serta feram manrbus -corniger hos arie.s. humilis et maxima taurus victima sacratos sparget honore focos, marmoreusque tibi vel mille coloribus ales in morem pieta stabit Amor pharetra. adsis, o Cytherea: tuus te Caesar Olympo Pt Surrentini litoris ara vocat." (5) Dawn il-poeti jqisu 1-poeżija bħala xi ħaġa mill-allat għall-bnedmin u jqi·su lilhom infushom bħala 1-fomm ta' 1-allat u, għalhekk, f'pożizzjoni ta' privileġġ. Iżda din iġġib hafna xogħol iebes ukoll li jiħfief biss his-seher li taf toħloq il-poeżi·ja ta' min hu tassew poeta: ''inducit noc-tes vigilare serenas." UkoN f'xogħ'lijiet ta' poeti eqreb .lejn żminijietna, wieħed jara li dawn il-poeti jħossu li 1-poeżija, jekk ma tgħollihomx fuq l-oħrajn, għall-inqas tagħżilhom mill-oħrajn. Wordsworth igħid fuq il-poeta: "In common things that round us lie Some random truths he can impart, 3. T. Lucretius Carus: "De Rerum Natura". Lib. I l, 2,· 20. 4. P. Vergilius Maro: "Aeneis". Lib. I 8. 5. P. Vergilius Maro; "Catalepton XIV". 22 !L-MALTI - The harvest of a quiet eye That broods and sleeps on his own heart." (6) fejn haddiehor ma kien jara u jħoss xejn. Tennyson iħoss li: "The poet in a golden clime was born, With golden stars above; Dower'd with the hate of hate the scorn of scorn, The love of love. He saw thro' life and death, tbro' good and ili, He saw thro's his own soul. The marvel of the everlasting will, An open scroll, Before him lay ... " (7) Dan il-ħsieb insibuh ukoH f'poeti Maltin. Karmenu Vassallo ighid-ilna: X'barka tas-sema, x'kobor ta' miraklu tkun maħtur fost il-ftit b'Anġlu tal-poeżija.'' (8) Rużar Briffa, f' "li-Kotra u Jien", ighid li l-kotra ma tħossx is-seher tal-poeżija; ftit huma dawk li ji'lossuh, u hu wieħed minnhom. F'poeżija oħra, "Lil F.S. Caruana", ighid: "Twilidt ... ħa ngħolli ħsiebi fuq il-ħsieb ta' sħabi." Iktar 'il fuq ighid : " ... x'jibqa' fija jien, iekk niċħad ħolmti u nisfa bniedem - hekk - bhal m'hu kttlħadd." Jekk Hspioċalu din is-setgħa li jgħanni, jistqan li ma jibqax skop għal hajtu, u: "Hu miet għax le ma xtaq ikun mal-qtajja' ." (9) 6. W. Wordsworth: "A Poet's Epitaph". 7. C. Tennyson: ''The Poet". 8. K. Vassallo: ''Lil Gaspare Pace". ("Bejn Qcacen u Qigħan''. p. 69) 9. R. Briffa: "Lil F.S. Caruana". X'<INHIJA L-POEżUA? 23 Il-poeżija taeħtik ukoll is-setgħa li m'ghandux ħaddieħor. Ovidju jgħidilna li bis-saħħa tal-poeżija tista' tagħmel kollox, sa ċċaqlaq il-ġebel u tik:kwieta l-annimali feror.i · "Saxa ferasque lyre movit Rhodopeius Orpheus. Tartareosque lacus targeminumque canem." (10) Tennyscn igħid li l-għerf, permezz tal-kelma tal-posta, jista' jċaqlaq id-dinja. U meta jitkellem l-gl'lerf: " ... No sword Of wrath her right arm whirl'd, But one poor poet's scroll, and with his word S'he shook the world." (11) Min jista' jitkellem fuq il-qawwa tal-kelma fil-poeżija b'aktar qawwa minn Karmenu Vassello? " ... hemm l'lila fi lsieni daqskemm seher tal-għaġeb fil-ħolqien !'lsien jaf ixoqq daqskemm idewwi, jibni daqskemm iħott, bl-għollieq u x-xewk ixeblek daqskemm bl-għasel ibennen u bil-frott. ...• bi vrusi, naf inħannen u nħobb, nisħet u nqell." (12) Iżda 1-poeżija hija wkoll emozzjoni u tolqot 'il-qalb, kif igħid l-is-tess Vassallo: "għandha mid-dmija ini ċarċar Kristu għa:ll-midinbin." 10. P. Ovidius Naso: "Ars Amatoria'' iii. 315-6 11. vide 7. 12. vide 8. 13 K. Vl':.ssallo: "Il-lVIuza". (Bejn Qcacet u Qigħan p. 55) (13) 24 I L-MALTI ~----~ -------Għandha s-setgħa ttaffi d-dwejjaq u 1-uġigħ. Ovidju kiteb it-"Tris-Ua" u I-"Epistulae ex Ponta" meta kien fl-eżilju biex inessuh id-dwej-jaq. Giovanni Pascoli, f'poeżija jisimha, appuntu, "La Poesia", ighid, fisem 1-iste·ss poeżija: "Io sono la lampada ch'arde soave! nell'ore piu' sole e piu' tarde, neil' ombra piu' mesta, piu' grave." Iktar 'l isfel fi-istess poeżija jgħid: "Lontano risplende l'ardore mio casto all' errante che trita notturno, piangendo nel cuore, la pallida via delia vita : s'arresta; ma vede il mio raggio che gli arde nell'anima blando: riprende l'oscuro viaggio cantando." (14) Il-poeżija hi~a dawl li taqsam id-dlam tan-niket. Dan l-istess ħsieb narawh f' "Il-Kebbies tal-Fanali", ta' Buttigieg: "Saħħti wkoll qed inħossha tmut kuljum, iżda msejkna 1-Poeżija, dlonk tixxabbat mas-sellum, u ġo qalbi tixgħel naqra ta' fanal, illi jtaffi ftit tad-diqa sa ma jmut ta' ħajti l-fdal." Il-poeta Gulia wkoll isib faraġ fil-poeżija: "Meta l-qalb ma tiflaħx aktar u tkun waslet biex tinqasam tinfexx fil~għana.'' 14. G. Pascoli: ''La Pcesia''. ("'Canti di Castelvecchio'') (15) 15. W. Gulia: "Meh l-Qalb ma Tiflaħx Aktar. .. " (Poeżiji Miġbura 1947-1972 p. 111) X'INHIJA L-POEżiJA? --------~·-~~----------------Fil-poeżija "Ins,piration' insibu din in-nota t' a ferħ: \ "Wara li tgħanni ... tifrah ir-ruħ li tara l-kliem li fawwar f'għana dejjem, bla taf kif u għala ... '' 25 (16) Iżda xi drabi, flok ferħ, toħroġ nota ta' niket, bħal f' "Il-Werżieq tal-Harrub'', ta' Ġorġ Zammit. "Minn fommi ma nafx noħroġ hlief xi karba, Minn qalbi ma nafx nagħsar hlief xi demgha." Iżda l-ħsieb li jgħaqqad il-poeti kollha flimkien huwa dak milqut sewwa fil-kliem ta' Orazju "Non omnis moriar", ħsieb li ħassewh il-poeti ta' qablu u ta' warajh. Narawh f'Shakespeare: "So long as men can breathe, or eyes can see, So long lives this ...... in eternal lines." (17) "Time doth transfix the flourish set on youth, And delves the paralle1s in beauty'-s brow; Feeds on the rarities of nature's truth, And nothing stands but for his scythe to mow: And yet, to times in hope, my verse shaH ·stand ..... despite his cruel hand." (18) Dun Karm ukoll għandu oan il-ħsieb, u, f' Non Omnis Moriar", ighid: "Jgħaddi 1-warrani bla ma jħares ħarsa fuq il-għama!ra tal-poeta sieket. Iżda 1-għan?a ma tmutx: minn taħt il-għatu Id. W. Gulia: "Inspiration" (1bid. p. 125) 17. W. Shakespeare: "To his Love". 18. W. Shakespear: "Revolutions". IL~MALTI 26 tal-qabar wahdu tibqa' hierga safja." Fil-poezija miktuba "Lil Gaspare Pace" ta' Vassallo, il-poeta jemmen Ii: "Jilhaq ilsieni 'I hinn minn driegh il-Gwerra u 'I hinn mill-mewt ukoll." " .... jien issa u kont erbghin sena ilu u nibqa' sa ma mmut: poeta shih Ii mieghu aktarx ma jkeffnux ismu go tebut." Ghalkemm rajna biss numru zghir ta' poeti, nistghu ngi."lidu Ii I-poezija hija xi haga Ii ma tis1picca qatt, u ma taghraf restrizzj::mi la t:i' lsien u Ianqas ta' zmien. 

X'inhija l-poeżija?

https://www.um.edu.mt/library/oar/bitstream/123456789/61846/1/X%27inhija%20l-poe%c5%bcija.pdf

X'inhija l-poeżija?

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

OAR@UM