L-awtriċi tirrikonoxxi x-xogħol li wettaq Ġanni A. Cilia billi fost l-oħrajn tagħti bijografija dettaljata dwaru.peer-reviewe

Abela, Louise

OAR@UM

Ġanni A. Cilia (1904-1999) Bniedem li ħadem mingħajr ebda interess* Louise Abela Ġanni A. Cilia, bin Ġużeppi u Marija Grazzja nee Zerafa, twieled Ħaż-Żebbuġ fis-6 ta' Jannar 1904. Attenda l-iskola primarja ta' Ħaż-Żebbuġ u kompla bi-istudju tiegħu fit-Teachers' Training School. F'Ottubru ta' 1-1920 beda jgħallem f'Ħaż-Żabbar iżda sena wara ntbagħat Ħal Qormi fejn dam sentejn sħaħ jgħallem. Fl-1923 infetħu 1-ewwellibreriji pubbliċi f' għadd ta' rħula, b' Dun Karm Psaila bħala d-direttur. Meta s-Sur Cilia induna li nfethet waħda fis-Siġġiewi u ma nfetħitx waħda f'rahal twelidu, dan kiteb lill-Ministru ta' l-Istruzzjoni Mons. Francesco Ferris. FI-ittra tiegħu, Cilia, ġuvni ta' 19-il sena, wera d-diżappunt tiegħu u offra li jekk tinfetaħ librerija f'Ħaż-Żebbuġ, lest li joffri s-servizz tiegħu bla ħla~. Xahar wara, Dun Karm gharrfu li se tinfetaħ librerija fir-raħal u li hu kien ġie inkarigat biex jieħu ħsiebha: infatti din kienet tinfetaħ għal saghtejn kuljum fi-iskola Primarja. Fl-1923 intbagħat fis-Central School tal-Belt fejn ghallem il-Matematika sakemm fi-1925laħaq aġent surmast u ġie trasferit għall-iskola Primarja tax-Xewkija Għawdex. Kien proprju hawn li ltaqa' mal-mara tiegħu Mikelanġela Azzopardi. Madanakollu, sena wara, jiġifieri f'Ottubru ta' 1-1926 laħaq surmast u ntbagħat fi-iskola Primarja ta' 1-Imġarr Malta, fejn dam jokkupa din il-kariga sa 1-1964, meta rtira bil-pensjoni. Ġanni Cilia, li għal 73 sena ghex fl-Imġarr u rabba familja ta' erba' wlied, miet fi-4 ta' Lulju 1999, wara li kien ittajjar minn karozza. Is-Sur Cilia minn dejjem kien difensur kbir tal-Malti u dan wasslu biex jaħdem bis-sħiħ sabiex il-lingwa Maltija tiżviluppa bi-aħjar mod. Infatti fi-1935, id-Direttur ta' l-Edukazzjoni Dr. Laferla kien staqsa lis-Sur Cilia biex jikteb xi kotba bil-Malti. Minħabba l-fatt li Cilia kien jaħseb li 1-ortografija 138 IL-MALTI tiegħu ma kinetx preċiża ħafna, ta' kull nhar ta' Sibt kien imur ħdejn Ninu Cremona fil-Palazz fejn kien jaħdem bħala Traduttur Uffiċjali tad-dokumenti uffiċjali biex iġib il-Malti tiegħu iktar 'il quddiem. Dan wasslu biex fi-1935 Cremona introduċieh ma' l-Ghaqda tal-Kittieba tal-Malti u ħeġġu biex ikun kontributur regolari fir-rivista ta' din l-għaqda, Il-Malti1 kif ukoll f' Leħen il-Malti ta' l-Għaqda tal-Malti (Universita). Għal dawn iż-żewġ rivisti, Cilia kiteb għadd ta' artikli b'temi varjati bħal Xerbekk, Pensjonant, Surmast u Habib, X' għallimni Dr. Cremona, Poeżiji ta' Orazju Vella, Ġunju fil-Folklor, Ħidma Għalenija. Ninu Cremona u E.B. Vella, inspector tal-Malti, kienu inkarigati minn Dr. Laferla biex jippreparaw il-grammatika bil-Malti imma, minħabba li dawn ma qablux fuq xi ideat, Laferla għażellil Cilia biex jieħu post Vella. Cremona u Cilia damu jiltaqgħu kull nhar ta' Sibt fi-uffiċċju ta' Cremona għal tliet snin sħaħ u xogħol is-Sur Ġann kien li jikteb dawn il-punti b'mod iggradat u jaddattahom għall-abbilita tat-tfal. Kien għen ukoll lil Cremona fit-tfassil tal-grammatika tal-Malti u meta Cremona u Cilia ma kinux jaqblu fuq xi punt grammatikali, Cilia kien jikteb lill-habib tiegħu Ġanni Vassallo, reġistratur tal-Qorti ta' Għawdex, biex jaghtihom parir fuq id-diffikulta. Cilia jiftakar2 li wieħed mill-argumenti li kellu kien dwar kif għandhom jinkitbu 'tlett' u 'tliet'. Dan minħabba li skond Cremona, 'tlett' għandha tintuża biss ma kliem b'sillaba waħda, bħal 'tlett iklieb' jew 'tlett ibniet'. Għall-kuntrarju ta' dan, Cilia kien ħaseb li 'tlett' tista' tinkiteb ukoll quddiem kliem li għandu iktar minn sillaba waħda, bħal 'tlett iżwiemel'. Iżda fi-ittra li kien irċieva mingħand Vassallo, kien ingħata l-parir li kien ikun aħjar li jħalluha b' sillaba waħda. Il-ħidma ta' Cilia fil-qasam letterarju fi ħdan l-Għaqda tal-Kittieba tal-Malti ġiet rikonoxxuta mill-Akkademja tal-Malti fit-30 ta' Ġunju 19893 , meta ġiet organizzata serata f'ġieħ l-aktar tliet membri anzjani ta' l-Akkademja, jiġifieri s-Sur Ġanni Cilia, is-Sur Ġorġ Pisani u l-Avukat Ġorġ Zammit. L-Akkademja għarfet il-ħidma siewja u l-kontribut li ta Cilia b'riżq il-grammatika Maltija. Barra minn hekk is-Sur Cilia kien imdaħħal sewwa fix-xandir, tant li bejn 1-1951 u 1-1964, kien itella' diversi programmi fuq ir-Rediffusion ghat-tfal ta' l-iskola, u x-xandiriet kienu jiġu segwiti mit-tfal fil-klassi għall-habta tas-saghtejn. Is-Sur Cilia kien jikteb 1-iskripts tal-programmi bbażati fuq stejjer folkloristiċi ta' Manwel Magri u jippreżentahom hu stess fuq ir-rediffusion. Is-Sur Cilia kien magħruf l-iktar bħala In-Nannu tal-Ħrejjef minħabba l-fatt li matul il-programmi, hu kellu r-rwol ta' nannu li qiegħed jirrakkonta storja lil tlitt itfal: infatti kien jibda billi jgħidilhom "Ħalli ngħidilkom xi ġralu ... ". Barra minn hekk bejn 1-1992 u 1-1993, ittellgħu żewġ sensiliet ta' tnax-il programm kull waħda bi-isem Qratas tal-Karamelli minn P.P. Ciantar. Matulhom is-Sur Ciantar intervista lil Cilia dwar diversi temi u esperjenzi NOVEMBRU 2000 139 minn hajtu. Għal dawn U-programmi Cilia kien iħejji ruħu billi jagħmel riċerka dettaljata dwar is-suġġett li fuqu kien ikun ser jitkellem. Kien għalhekk li kellu d-drawwa li jniżżel xi punti siewja biex isemmihom waqt il-programm. Matul U-karriera ta' surmast, Cilia kien jieħu pjaċir jgħin lill-għalliema tiegħu. fil-preparazzjoni tax-xogħol. Infatti hu kien ħejja xi kotba (mhux ippubblikati) bħala skema ta' xogħol għall-għalliema biex jghinhom fil-proċess tat-tagħlim tagħhom. L-eżerċizzji skolastiċi li kien ħadem fuqhom kienu jinkludu l-Malti, l-Ingliż, il-Matematika kif ukoll l-Edukazzjoni Fiżika. Matulhom Cilia kien ħa ħsieb li jolqot kull aspett edukattiv filwaqt li l-istudenti jitgħallmu u jieħdu pjaċir. L-eżerċizzji preparati huma kollha gradati u jinkludu diversi metodi tat-tagħlim, ngħidu aħna s-smigħ, il-kitba u Haħdit. Għalkemm is-Sur Cilia kien Żebbuġi, ir-rabta tiegħu ma' 1-Imġarr kienet kbira ħafna tant li dejjem ħadem kemm felaħ sabiex dan ir-raħal jimxi 'l quddiem mhux biss fil-qasam edukattiv imma wkoll f' għadd ta' oqsma oħra, u dan wasslu biex jibqa' magħruf u mahbub fost 1-Imġarrin. li-ħidma li wettaq matul kważi seklu sħiħ għadha tidher sal-lum. Infatti s-Sur Ġann ħadem bis-sħiħ sabiex tinbena I-knisja ta' 1-Imġarr għax kien inkarigat mill-ġbir tal-flus għall-bini tal-knisja u tal-koppla. Fil-fatt fl-1936 Cilia u 1-imgħallem-bennej Imġarri Ġamri Camilleri s-Saqqafi, ħażżew il-pjanta tal-koppla tal-knisja, u f' Awissu ta' 1-1938 ġie ppubblikat għall-ewwel darba I-innu għall-festa ta' Santa Marija, bi kliem ta' Ġanni Cilia u mużika tas-Surmast V. Ciappara. Fl-1963, meghjun minn ibnu Emanuel, ħażż il-pjanta tal-paviment ta' l-istess knisja. Għall-festa ta' Santa Marija minn dejjem kienet marbuta ma' qalb il-poplu Mġarri, u għalhekk is-Sur Cilia kien introduċa 1-purċissjoni tas-seba' Santamarijiet. Fil-15 t' Awissu s-Sur Ġann kien jorganizza pellegrinaġġ fejn in-nies kienu jinġabru lejliet il-festa u jitilqu jduru fi-irħula Maltin I-oħra fejn jiċċelebraw l-istess festa, jiġifieri Had-Dingli, il-Qrendi, 1-Imqabba, il-Gudja, Hal Ghaxaq, H'Attard u I-Mosta u din il-mixja kienet isseħħ lejliet il-festa. Hu jiftakar li wieħed mill-mexxejja li kien jieħu ħsieb din it-tradizzjoni kien Saver, li matul it-triq kien jgħid ir-rużarju, filwaqt li hekk kif jaslu quddiem il-knejjes, kienu jidħlu jinvistaw lil Ġesu Sagramentat u jitolbu lill-Madonna, u jekk kienu jsibu l-knisja magħluqa, kienu jinvistaw minn wara l-bieb tal-knisja. Drawwa oħra li s-Sur Cilia daħħal fil-parroċċa ta' 1-Imġarr hi marbuta mal-festi tal-Milied. Waqt il-preparamenti ta' l-ewwel Milied tiegħu fl-Imġarr, dak ta' l-1926, Cilia bħala s-surmast ta' l-iskola kien ġie mgħarraf li normalment il-priedka tal-Milied kienet issir minn tifel mill-Mosta. Din l-idea m' għoġbitu xejn u għalhekk iddeċieda li jagħżel lil Tommy Galea tas-Sufarin, tifel t' għaxar snin mill-Imġarr biex jagħmel il-priedka. Dun Edgar Salamone, il-kappillan tal-parroċċa, hekk kif sar jaf b' din id-deċiżjoni, kiteb 1-iskript tal-priedka, tah 140 IL-MALTI lis-Sur Ġann u dan ħa ħsieb jgħallimha lit-tifel. Barra minn hekk Cilia ħa ħsieb jorganizza l-ewwel purċissjoni bil-Bambin mat-toroq ta' 1-Imġarr. Għall­purċissjoni, Cilia kien għażel madwar għoxrin tifel mill-Imġarr u kien ilaqqagħhom wara l-iskola biex jippreparaw il-kant; magħhom kien ikun hemm ukoll min idoqq 1-orgni tal-halq u 1-kitarri. Il-palk minn dejjem ġibed ħafna nies, u meta żagħżugħ mill-Imġarr avviċina lil Cilia biex jibda jgħallem it-teatrin, dan aċċetta mill-ewwel u beda juri interess f' dan il-qasam. L-ewwel teatrin sar fl-1932. Cilia, għalliem u surmast, malajr ħaseb li, barra li din setgħet tkun opportunita ta' divertiment, setgħet isservi wkoll bħala esperjenza edukattiva, għax permezz tat-teatru kienu ser jitgħallmu kemm l-atturi kif ukoll 1-ispettaturi. Cilia kellu r-responsabilta li jkun dak li jikteb 1-iskript, il-poeta, il-producer u s-suġġeritur, u minħabba li l-atturi ma kinux jafu jaqraw kienu jeħtieġu ħafna prattika minkejja li kienu jafu jżidu l-kliem u 1-ġesti minn jeddhom. L-ewwel kunċert kien sar fir-remissa li silifhom Ġanni ta' Qaħħ, u wara l-kappillan Dun Edgar tahom żewġ kantini minn tal-knisja: b'hekk bdiet /l-Kumpanija tal-Kruxxun. Il-kruxxun kien tip ta' furkettun b'żewġ sinniet jew tlieta. Din il-biċċa għodda kienet għadha kif ġiet introdotta fl-għelieqi tal-bidwi Malti. L-idea wara dan l-isem kienet li juru lil kulħadd li bħala żgħażagħ moderni, kienu lesti li jaċċettaw metodi ġodda fil-biedja. Wara xi sentejn li twaqqfet din il-kumpanija, Frankie Diacono, iben Carlo Diacono, kiteb il-mużika ta' l-innu għal din il-kumpanija wara li Cilia kien kiteb il-lirika. Dan l-innu kienu jkantawh fil-bidu tas-serata, u b'hekk kien jagħti bidu għar-reċti. Il-kitbiet li kienu jsiru minn Cilia nnifsu, kienu jkunu bbażati fuq il-ħrejjef Għarbin ta' l-Elf Lejla u Lejla (Arabian Nights), jew inkella xi hrafa miktuba minn Sir Temi Zammit. Filwaqt li kienu jħallu s-sens kollu ta' l-istorja, kienu jżidulhom xi ċajta. Il-kostumi kienu jinġiebu mingħand B-kappillan jew jissellfu mingħand tal-familja stess. Bejn 1-1958 u 1-1982 Cilia flimkien ma' Monsinjur Ġużepp Vella kellu l-kariga ta' ġudikatur waqt il-konkorsi teatrali. Ta' kull nhar ta' Ħadd kienu jitilghu diversi gruppi mill-irħula Maltin biex jirreċtaw. F'serata finali s-Sur Ġann kien jaqra l-isem tal-grupp rebbieħ. Esperjenza oħra li ġarrab is-Sur Cilia kienet dik ta' matul it-Tieni Gwerra Dinjija, fejn Malta, f'alleanza ma' l-Ingilterra, inħakmet minn attakki ħorox mill-għadu Ġermaniż. li-gvern ta' dak iż-żmien kien talab lill-awtorita tal-knisja biex tħeġġeġ lil kull raħal biex iwaqqaf kumitat ta' 1-Air-Raid Precaution (ARP). Għalhekk 1-Imġarr ifforma l-kumitat tiegħu, li kien jikkonsisti minn Dun Edgar bħala l-president, is-Sur Cilia segretarju, Dr. Francis Pullicino, li kien it-tabib tad-distrett, is-Sur Randu Galea u xi membri oħrajn. Minħabba l-impenji li l-kappillan u t-tabib kien ikollhom fir-raħal, is-Sur Cilia kien imissu jmur għal-laqgħa fil-Palazz tal-Gvernatur il-Belt. Waqt NOVEMBRU 2000 141 waħda minn dawn il-laqgħat, li saret f'Marzu 1941, u li kienet mmexxija mill-Assistent Governatur jew minn xi prinċipal tal-gvern, Cilia ssuġġerixxa li f'Malta għandhom jitħaffru xelters tmien piedi taħt il-blat. Minħabba l-pariri ta' xi esperti Franċiżi rigward il-fond tax-xelters, dawn ma sarux qabell-194L" Waqt. il-gwerra 1-Imġarr laqa' fih "madwar seba' mitt refuġjat, il-biċċa l-kbira minn Ħaż-Żabbar, ftit minn tas-Sliema, il-Ħamrun u l-Mosta. Fost dawn ir-refuġjati ġew ukoll is-sorijict Franġiskani" (Cilia, 1998:77l . 11-ħidma ta' Dun Oraz u Dun Ġużepp fost ir-refuġjati swiet ta' għajnuna kbira speċjalment waqt il-ħbit mill-ajru. Fil-ħdax ta' Ġunju nstemgħet l-ewwel sirena, u din kienet tfisser bumbardament mill-anti-aircraft, infatti fi ftit ħin is-sema mtela bil-bombi u biċċiet tal-balal. L-iskola ta' 1--Imġarr kienet ġiet magħluqa fl-1 ta' Ġunju, u għalhekk Dr Laferla kien hajjar lis-Sur Cilia jitħarreġ biex jilħaq wieħed mill-ispetturi ta' 1-ispecial constables taħt it-tmexxija tas-Supretendent Filo Pullicino u John Xuereb. Cilia kellu l-inkarigu li jgħin biex tinżamm l-ordni bejn ir-refuġjati u 1-Imġarrin fil-black out matul il-lejl. Meta tlestew ix-xelters, sakemm ġiet is-sirena, tnejn mill-ispecial constables, Pawlu Abela u ħuh Wiġi, kienu javżaw illi kien se jkun hemm attakk mill-ajru billijisparaw tliet maskli minn ħdejn 1-għassa u wara r-raider past bid-daqq tal-qniepen. Matul it-tliet xhur tas-sajf, l-iskola kienet utilizzata bħala sptar tal-Manchester Regiment. Għalhekk, meta f'Settembru t-tfal reġgħu lura lejn l-iskola, Dun Edgar kien biddel il-kantina tal-knisja u d-djar ta' l-Azzjoni Kattolika f'post fejn is-Sur Cilia seta' jgħallem. F'dan il-perjodu, Cilia kien jaħdem ukoll bħala Protection Officer, u għall­bidu Cilia kien imnebbaħ mill-idea ta' l-għajnuna f' ghamla ta' ikel li l-assoċjazzjoni Amerikana CARE (Cooperative for American Relief Everywhere) kienet tagħti lin-nies fil-bżonn u ħaseb li jadotta din is-sistema biex iqassam l-ikel skond in-numru ta' persuni fil-familja. Wara kienet ġiet introdotta s-sistema tar-razzjon, jiġifieri t-tqassim ta' l-ikel b'mod ugwali bejn ir-residenti. Minħabba li r-refuġjati kienu bdew iduru diversi ħwienet u jixtru z-zokkor minn kull ħanut, is-Sur Cilia, fl-1940, ra kif għamel biex iġib il-permessi meħtieġa mingħand Dun Edgar u r-Regional Protection Officer, il-Markiż Barbaro de San Giorgio 5 , ħalli kull' persuna tagħżel ħanut minn fejn trid tmur tixtri u tinkiteb fih. Lil tal-ħwienet, kien tahom l-ordni li jagħtu l-iktar ikel essenzjali bħaż-żejt, 1-għaġin, ir-ross u s-salamura tal-bott. Din l-idea ntlaqet tajjeb, tant li Barbaro de San Giorgio daħħalha wkoll fid-distretti tan-naħa ta' fuq ta' Malta. Bħala rikonoxximent ta' din il-ħidma, l-ex-President ta' Malta Ċensu Tabone, onora lis-Sur Cilia b'medalja tal-George Cross fid-29 ta' Lulju 1992. ***** 142 IL-MALTI li-kitba tas-Sur Cilia tinkludi fiha għadd ta' kitbiet oriġinali kif ukoll traduzzjonijiet. Madanakollu mhux ix-xogħlijiet tiegħu kollha ġew ippubblikati. Hawn taħt insibu lista qasira tal-kitbiet tiegħu, miġbura b'mod kronoloġiku u hi maqsuma f'żewġ taqsimiet, jiġifieri l-kotba li kiteb u ttraduċa u li ġew ippubblikati, diversi drammi kif ukoll xi xogħlijiet oħra li qatt ma ġew ippubblikati. Xogħlijiet ippubblikati: X'Nitgħallmu fil-Ġografija (1935) L-Artijiet tal-Mediterran (1935) Ħarsa Lejn id-Dinja (1936) Il-Ġmiel tad-Dinja (1936) Mġarr- Malta: Past and Present (1936) Jl-Curat ta' Ars: Ħajja ta' San Ġwann B.M. Vianney (1785-1859) (1936) Ġabm ta'.Talb u Tagħlim (1940) Stejjer mill-Kotba Mqaddsa (1945) Taqbida tar-Ruħ (1949) Ġieh lil Qassis Malti (1952) Language Books- Easy Way to English (1953-54) ma' Sir. T. Zammit Siltiet ippubblikati f'Ġabra ta' Ward u f'Id-Denfil 4 u 5 Diversi artikli ppubblikati bejn 1-1958-1990 f'Leħen il-Malti u /l-Malti Artikli fir-rivista Il-Messaġġier Malti tal-Qalb ta' Ġesu' (1963-1973) L-Imġarr f'Jum l-Indipendenza ta' Malta (18 ta' Settembru, 1964) Artikli fir-rivista Regina et Mater (1974-1985) Artikli fir-rivista Filarmonika Santa Marija Mosta (1993-1996) L-Imġarr Matul iż-Żminijiet, x'naf u x'niftakar dwaru (1998) Xogħlijiet mhux ippubblikati: * Tifħir u Apprezzamenti: Ġabra ta' Poeżiji u Innijiet (1999) Għadd ta' drammi u fares miktuba għall-Kumpanija Teatmli tal-Kruxxun Diversi poeżiji u innijiet, novelli · Artikli dwar il-Folklor Malti Ġabra ta' kliem li ġej mill-Isqalli (vokabularju) Rumanz Imħabba Safja (1935) Din l-informazzjoni hija meħuda mit-teżi mhix ippubblikata ta' Louise Abela u Charmaine Agius, Ġanni A. Cilia, Edukatur u Kittieb: Ħajtu u Ħidmietu (2000) imressqa għall-Grad ta' B.Ed. (Hons) fil-Fakulta' ta' l-Edukazzjoni ta' l-Universita ta' Malta. NOVEMBRU 2000 143 Noti l. The Sunday Times, 20 ta' Frar, 1994 f Meeting People 2. Intervista mas-Sur Cilia fid-dar tiegħu minn Dr Manuel Mifsud, is-Sur Joe Vella u s-Sur Olvin Vella fl-14 ta' Novembru, 1997 3. Programm Lejla Mużiko-Letterarja fi ħdan l-Akkademja tal-Malti, nhar it-30 ta' Ġunju 1989 4. Cilia, Ġ.A. (1998) L-lmġarr Matul iż-Żrninijiet pġ. 77 5. Cilia, Ġ.A. (1998) L-lmġarr Matul iż-Żminijiet pġ. 78. !l-bidu ta' rumanz manuskritt ta' Ġanni Cilia. 144 !L-MALTI 

Ġanni A. Cilia (1904-1999): Bniedem li ħadem mingħajr ebda interess

https://www.um.edu.mt/library/oar/bitstream/123456789/63812/1/%c4%a0anni%20A.%20Cilia.pdf

Ġanni A. Cilia (1904-1999): Bniedem li ħadem mingħajr ebda interess

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

OAR@UM